Boeken

boeken
De redactie nodigt lezers
uit boeken te recenseren
voor deze rubriek

766

ESB

De Vierde Internationale: dat
ter onder­ teuning van zijn visie te
s
is het project waaraan de Belg
interpreteren.
Ernest Mandel (1923–1995)
Jan Willem Stutje is erin geslaagd
zijn hele leven heeft gewijd.
om van Ernest Mandel een vrij
Al wat hij deed (en een van de
volledig en genuanceerd beeld
verdiensten van deze biografie is
te geven, door gebruik te maken
dat ze inzicht geeft in de ongevan uiteenlopende bronnen, zoals
looflijk brede waaier van actipublicaties, archiefmateriaal en
viteiten die Mandel tijdens zijn
interviews met rechtstreekse
leven ontplooide) lijkt wel in het
betrokkenen. De lijst van geraadteken te hebben gestaan van de
pleegde archieven (onder andere
trotskistische beweging, waartoe
dat van Mandel zelf) is ronduit
de vijftienjarige Mandel in 1938
indrukwekkend. De rode draad in
formeel was toegetreden. Als
het verhaal is het engagement van
marxist, revolutionair, vakbondsMandel in de Vierde Internationale,
man, politicus, academicus,
met boeiende uitweidingen over zijn
economist, schrijver, redenaar en
rol in Mei ’68 en zijn contacten en
Jan Willem Stutje (2007)
nog veel meer, oefende Mandel
discussies met Ernst Bloch, Rudi
Ernest Mandel: Rebel tussen
in de jaren zestig en zeventig
Dutschke, Ernesto Che Guevara en
droom en daad. Antwerpen/
een grote invloed uit op de (uivele anderen. Van de revolutionaire
terst) linkse beweging in Europa Gent: Houtekiet/Amsab-ISG.
voorhoede wordt overigens niet
en daarbuiten. Dat hij in landen
altijd een fraai beeld opgehangen:
als Frankrijk, de Verenigde Staten en West-Duitsland
bitse interne strijd, harde persoonlijke conflicten en
als staatsgevaarlijk werd beschouwd en hem gedufinanciële malversaties leken dikwijls belangrijker
rende bepaalde tijd de toegang tot het grondgebied
dan de strijd tegen de samenzwering van het interwerd ontzegd, heeft ongetwijfeld bijgedragen tot het
nationale kapitalisme.
beeld van Mandel als een niet klein te krijgen rebel
Wie op zoek is naar een analyse van de originaliteit
die zich onvermoeibaar bleef verzetten tegen de
en de impact van Mandel als economist, komt in dit
kwade krachten van het mondiale kapitalisme.
werk minder aan zijn trekken. Uiteraard worden zijn
In deze fascinerende biografie reconstrueert Jan
belangrijkste werken besproken en in zijn context geWillem Stutje het leven van Ernest Mandel, en
situeerd (vooral in hoofdstukken vijf en zeven van het
probeert hij aan te geven welke invloed hij heeft
boek), maar het kader blijft grotendeels beperkt tot
uitgeoefend. Als zoon van Joodse immigranten
dat van de marxistische literatuur. Zo besteedt Stutje
in Antwerpen kwam Mandel op zeer jonge leefrelatief veel aandacht aan Mandels polemieken met
tijd in contact met linkse revolutionairen. Tijdens
Roman Rosdolsky en Louis Althusser, maar veel
de Tweede Wereldoorlog engageerde hij zich in
minder aan de koele ontvangst van Mandels interprehet verzet en werd hij gevangengenomen door de
taties in kringen van niet-marxistische economisten
Duitsers; het mag een wonder heten dat hij die
en historici. Er is in de jaren zestig en zeventig wel
periode levend is doorgekomen. Na de oorlog wierp
degelijk een hernieuwde aandacht ontstaan voor de
hij zich op de studie van Marx, en combineerde
ideeën van Marx in de economische wetenschap,
hij een leven als militant in de Belgische vakbewemaar het valt te betwijfelen of het werk van Mandel
ging en socialistische partij met dat als een van de
hierin een rol van betekenis heeft gespeeld. In
leidende figuren van de internationale trotskistische
vergelijking met economisten als Michio Morishima,
beweging. Het is een combinatie die op den duur
Ian Steedman en John Roemer, die Marx met een
onhoudbaar werd, en leidde tot een breuk met de
open geest hebben benaderd en door middel van
socialistische partij en de oprichting van een nieuwe
formele modellen nieuw licht hebben geworpen op
partij, de Revolutionaire Arbeidersliga. Geleidelijk
zijn ideeën, komt Mandel over als iemand die in de
aan ontpopte Mandel zich tot een invloedrijke mareerste plaats het gelijk van Marx wilde bewijzen.
xistische auteur, die met stelligheid de overtuiging
Hoewel Jan Willem Stutje niet verbergt dat hij
verdedigde dat de marxistische theorie bruikbaar
Mandel bewondert, is zijn boek geen hagiografie gebleef om het kapitalisme te analyseren. Vooral de
worden, maar een redelijk evenwichtige, ­ itstekend
u
Traité d’Economie Marxiste uit 1962 zette Mandel
gedocumenteerde, kritische en vlot geschreven
op de kaart als een van de meest prominente marbiografie. Gezien de grensoverschrijdende naam en
xisten van zijn generatie. Later publiceerde hij onder
faam van Mandel, verdient het boek het zeker om in
meer ook nog monografieën over het laatkapitalisme
het Engels en het Frans vertaald te worden.
en de theorie van de lange golven, twee pogingen
om de marxistische analyse te actualiseren en te
Guido Erreygers
verrijken met nieuwe inzichten. Daaruit blijkt dat
Hoogleraar economie aan de Faculteit Toegepaste EconoMandel over een groot talent beschikte om matemische Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen
riaal uit zeer ­ iverse bronnen te synthetiseren en
d

14 december 2007