Juichend de bus in
Aute ur(s ):
Timmermans, W. (auteur)
Redacteur ESB
Ve rs che ne n in:
ESB, 87e jaargang, nr. 4358, pagina 341, 3 mei 2002 (datum)
Rubrie k :
Van de redactie
Tre fw oord(e n):
Tijdens de staking in het streekvervoer drie weken geleden, waarbij chauffeurs geen strippenkaarten stempelden of verkochten, kon
de reiziger alvast even proeven van het genot van gratis reizen. Immers, als het aan de grootste politieke partij van de gemeente
Eindhoven – Leefbaar Eindhoven – ligt, zal het regionale en binnenstedelijke busvervoer in de toekomst gratis worden aangeboden 1.
Helemaal onbekend is dit fenomeen niet. Reeds in 1997 kondigde het stadsbestuur van het Belgische Hasselt aan dat alle Hasselaren
gratis de bus konden nemen. Om in te schatten wat de gevolgen kunnen zijn van deze regeling in Eindhoven, is Hasselt een goed
voorbeeld.
Het invoeren van het gratis openbaar busvervoer in Hasselt had voor het stadsbestuur als voornaamste doel het nieuwe stadsnet
onmiddellijk te laten aanslaan. Door het busvervoer gratis te maken, kon ook het recht op mobiliteit van alle inwoners beter gegarandeerd
worden. De burgemeester van Hasselt, Steve Stevaert, verwoordde het als “het tegengaan van de verzuring” 2. Het gebruik van het
stadsnet verachtvoudigde van de ene op de andere dag. Momenteel wordt zelfs een vertienvoudiging van het gebruik van het stadsnet
gehaald 3. Het stadsbestuur betaalt elk kaartje dat in normale omstandigheden aan de reiziger zou worden afgeleverd. Voor het stadsnet
betekent dit, dat alle reizigers – ook niet-Hasselaren – gratis met de bus mogen reizen. De belastingen in Hasselt zijn gestegen door deze
regeling. Omgerekend per hoofd van de bevolking komt dit neer op zo’n tien euro per jaar. Dit betekent dat er circa 2,2 procent van de
belastingopbrengsten per inwoner aan het openbaar busvervoer wordt besteed. Een algemeen gebruikersonderzoek in Hasselt wees uit
dat een groot aantal mensen daadwerkelijk de auto heeft laten staan en is overgestapt op het openbaar busvervoer. Er is wel een
negatieve invloed op jongeren waarneembaar. Zij laten de fiets voor wat hij is en nemen het openbaar busvervoer. Dit effect was
overigens ook in Nederland waarneembaar bij de invoering van de ov-studentenjaarkaart, waarbij studenten massaal overstapten van de
fiets naar de bus.
Leefbaar Eindhoven redeneert als volgt: een hogere bezettingsgraad van de bus leidt tot minder auto-gebruik, waardoor files worden
verminderd en de uitstoot van uitlaatgassen afneemt. In Hasselt leidt gratis busvervoer echter niet alleen tot een overstap van de auto
naar de bus (zestien procent), maar ook tot een overstap van de fiets naar de bus (twaalf procent). Het stadsbestuur van Hasselt ziet dit
als een voordeel: deze jongeren leren al vroeg de voordelen van het openbaar vervoer kennen. Hierdoor zullen ze later misschien minder
evident voor de auto kiezen en voor elke verplaatsing de meest gepaste wijze van vervoer afwegen, zo hoopt het stadsbestuur. Het
nadeel is echter, dat de hogere bezettingsgraad van de bussen, die gedeeltelijk wordt veroorzaakt door jongeren, extra uitlaatgassen
veroorzaakt. En de gedachte dat de kennismaking met het openbaar vervoer de jongeren er van zal weerhouden op latere leeftijd de auto
te laten staan, is erg naïef. Door de gewenning aan de bus is de kans groot dat jongeren ook in de toekomst minder snel de fiets zullen
pakken, en juist een eerder met de auto zullen gaan wegens gemakzucht. Bovendien, wie zegt dat jongeren het openbaar vervoer als
positief zullen ervaren? Het prestatieniveau van het Nederlandse openbaar vervoer is niet zodanig dat iedereen juichend de auto aan de
kant zet en de bus in stormt. Behalve jongeren zullen veel mensen van de bus gebruik maken die zich eerst met de fiets of te voet
verplaatsten. Dit is het punt waarop de ‘merit’-goedgedachte haar doel voorbij schiet.
Leefbaar Eindhoven verwacht dat iedere inwoner van de gemeente Eindhoven door deze regeling zo’n € 25 extra per jaar aan
gemeentelijke belasting kwijt is 4. Dit betekent een welvaartsdaling voor alle inwoners van Eindhoven die voor minder dan € 25 per jaar
met de bus reizen. Daarnaast kunnen mensen uit andere delen van Nederland gratis reizen met de bus binnen Eindhoven, maar hoeven ze
hier geen belasting voor te betalen. Dit ‘free-rider’-gedrag kan worden voorkomen, door bijvoorbeeld alle inwoners een persoonlijke pas
te verstrekken waar ze dan vrij mee mogen reizen. Het congestieprobleem binnen de gemeente is daarmee echter niet opgelost. Mensen
die met de auto naar Eindhoven komen hebben dan immers geen prikkel om de auto aan de rand van de stad te parkeren en van het
busvervoer gebruik te maken.
Het plan om gratis busvervoer aan te bieden klinkt bedrieglijk publieksvriendelijk. Als Leefbaar Eindhoven de ‘verzuurde’ bejaarden de
bus in wil krijgen, kan ze beter alleen aan deze doelgroep gratis vervoer aanbieden. Dit voorkomt het gevaar dat de verkeerde doelgroep
wordt bereikt en de paternalistische regeling ten onder gaat aan haar eigen succes
1 Zie http://www.leefbaar-eindhoven.nl/
2 In het programma Netwerk op 23 april 2002. Hij bedoelde hiermee dat ouderen door het gratis busvervoer een prikkel hebben om vaker
buiten de deur te komen en mensen te ontmoeten. De burgemeester van Hasselt is tevens minister van Mobiliteit, Openbare Werken en
Energie.
3 Zie http://www.hasselt.be/
4 Volgens oprichter en fractievoorzitter Ad Pastoor van Leefbaar
Copyright © 2002 – 2003 Economisch Statistische Berichten ( www.economie.nl)