Het verzekeren tegen
natuurrampen met behulp
van futures
Natuurrampen, zoals aardbevingen en overstromingen, zijn in Nederland in het algemeen niet verzekerbaar. Een belangrijke reden hiervoor is dat herverzekeraars deze risico’s niet wensen te accepteren. In
de Verenigde Staten bestaan ‘rampen-futures’ die een alternatief bieden voor herverzekering. In dit artikel wordt onderzocht of rampenfutures ook uitkomst zouden kunnen bieden in de Nederlandse situatie.
De Limburgse watersnoodramp
van
december 1993 heeft opnieuw de aandacht gevestigd op het feit dat overstromingsrisico’s in Nederland niet of
nauwelijks verzekerbaar zijn. In een
artikel in het FinancieeleDagblad
heeft de voorzitter van de Amsterdamse Kamer van Koophandel, de heer
De Vilder, bepleit om in die situatie
verandering te brengen 1. De onverzekerbaarheid van overstromingsrisico’s
en andere risico’s voortkomend uit
natuurrampen is mede een probleem,
omdat buitenlandse investeerders die
voor Nederlandse risico’s geen dekking kunnen krijgen, om deze reden
uit zouden kunnen wijken naar andere landen. Amerikaanse ondernemingen bij voorbeeld zijn gewoon, zowel
voor henzelf als voor buitenlandse
dochters, verzekeringen af te sluiten
tegen alle mogelijke risico’s, ook aardbevings- en overstromingsrisico’s.
Echter, reeds vóór de Limburgse watersnoodramp van december 1993 ondervonden Amerikaanse verzekeraars
problemen om de Nederlandse overstromingsrisico’s geaccepteerd te krijgen op de internationale markt voor
herverzekering. De reden hiervoor is
dat internationale herverzekeraars het
verdacht vinden dat Nederlandse verzekeraars overstromingsrisico’s
altijd
uitsluiten. Herverzeke- raars als Münchener Rück en Swiss Re zouden
daarom Amerikaanse verzekeraars
geen rugdekking meer willen geven2.
Mede op basis van de onwilligheid
van herverzekeraars is getracht om
een zogenaamde pool van de gezamenlijke verzekeraars en de overheid
op te zetten. Deze poging is echter
ESB 7-9-1994
mislukt, omdat de overheid en de verzekeraars geen overeenstemming
konden bereiken over het door de
overheid bij te dragen bedrag3.
In de Verenigde Staten, waar ondernemingen zoals eerder gesteld zich
plegen te verzekeren tegen catastrofes, bestaat voor verzekeraars sinds
kort een alternatief voor herverzekering. Dit alternatief bestaat uit catastrofes-futures, ook wel aangeduid als
rampen-futures. Deze futurescontracten zijn voor het eerst in december
1992 geïntroduceerd op de Chicago
Board ofTrade (CBOT). Doel van dit
artikel is de belangrijkste karakteristieken van deze rampenfutures te beschrijven, de voor- en nadelen ervan
te vergelijken met die van herverzekeren en kort aan te geven wat de toepassingsmogelijkheden
van deze futures zouden zijn in de Nederlandse
situatié.
Rampen-fumres
Karakteristieken van jutures
Een futurescontract is een afspraak
tussen twee partijen om op een bepaald tijdstip in de toekomst tegen
een van te voren vastgestelde prijs fysieke of financiële goederen te kopen
of te verkopen5. Belangrijke karakteristieken van futurescontracten zijn
dat ze op een zogenaamde futuresbeurs worden verhandeld en dat ze
gestandaardiseerd
zijn met betrekking tot de hoeveelheid en de leveringsdata. De futuresprijs, dit is de
toekomstige leveringsprijs, wordt zodanig gekozen dat het contract geen
waarde heeft op het afsluitmoment.
De prijsveranderingen na deze afsluitdatum worden dagelijks verrekend,
dat wil zeggen dat deze worden bijof afgeboekt op de rekening van de
betrokken partij. Deze rekening
wordt aangeduid als de ‘margin account’. In Nederland worden futures
verhandeld op de Financiële Termijnmarkt Amsterdam (FTA) en de Agrarische Termijnmarkt Amsterdam (ATA).
Futuresprijzen zijn afhankelijk van
de onderliggende waarde. In de
meeste gevallen is deze onderliggende waarde de prijs van één verhandeld goed, maar in de laatste jaren
zijn steeds meer contracten ontstaan
waarbij dit niet het geval is. Zo zijn er
contracten met als onderliggende
waarde een aandelen- of obligatieindex, waarbij de onderliggende
waarde een verzameling van (financiële) goederen is. Bij dit soort contracten wordt doorgaans niet tot werkelijke levering overgegaan, maar
wordt het verschil tussen de futuresprijs en de prijS van de onderliggende waarde in contanten verrekend.
Zoals we zullen zien, geldt ook voor
rampen-futures dat de onderliggende
waarde niet één goed is, maar in feite
een verzameling van verzekeringspolissen. Ook hier wordt niet tot werkelijke levering overgegaan.
Rampen-jutures
In december 1992 introduceerde de
CBOT twee soorten rampen-futures,
1. Zie T. Dieten, Overstromingsrisico
moet verzekerbaar zijn, Het Financieele
Dagblad, 29-31 januari 1994.
2. Aldus een citaat van de directeur van
Rijkswaterstaat in het eerder genoemde artikel van Dieten in Het Financieele Dag-
blad.
3. Zie S.J. Jonker, Overheid moet een rol
spelen bij verzekeren natuurcatastrofes,
Het Financieele Dagblad, 20 april 1994.
4. De beschrijving van de karakteristieken
van rampenfutures en de verschillen tussen rampenfutures en herverzekering
is
ontleend aan: CBOT, Catastrophe insurance futures & options background reports,
Chicago, januari 1994 enJ.D. Cummins en
H. Geman, An Assian option approach to
the valuation of insurance futures contracts, te verschijnen in: Review of Futures
Markets, 1994.
5. Voor een uitvoeriger beschrijving van
futurescontracten,
zie J. Huil, Options, futures and other derivative securities, Prentice Hall, Englewood CHffs (New Jersey),
1993, en P.J.W. Duffhues, Caleidoscoop
van termijnmarktinstrumenten,
in: P.A.
Geljon (red.), Termijnhandel en termijnmarkten, Kluwer Bedrijfswetenschappen,
Deventer, 1988, blz. 7-20.
betrekking hebbende op respectievelijk nationale en oostkust-rampen. In
mei 1993 werden daar futures op rampen in het midwesten van de Verenigde Staten aan toegevoegd. De reden
hiervoor is gelegen in de orkaanschade, waaronder dit gebied te lijden
heeft. In december 1993 werden ten
slotte futures op rampen in het westen van de VS toegevoegd. Dat de
schade aangericht door catastrofes
aanzienlijk kan zijn blijkt bij voorbeeld uit de schade die door de orkaan Andrew is aangericht. Deze bedraagr in totaal $ 13,7 miljard. Naast
rampen-futures bestaan ook opties
op rampen-futures. In dit artikel zullen wij ons echter beperken tot de futures zelf.
Een groot probleem voor de rampen-futures in de VS was dat er geen
index of marktprijs bestond waar de
futuresprijs op kon worden gebaseerd. Om deze reden heeft de CBOT
een nieuw produkt gecreëerd, dat als
onderliggende waarde voor de rampenfutures fungeert. Hiervoor gebruikt de Amerikaanse beurs de
totale verliezen, zoals deze gerapporteerd zijn aan het Insurance Services
Office (ISO). Dit statistisch bureau
ontvangt data van verzekeraars met
betrekking tot schade aangericht
door rampen. Voordat de handel in
een bepaalde serie rampen-futures
begint, selecteert het ISO een aantal
verzekeraars (ten minste tien) op basis van grootte, diversiteit en de kwaliteit van de gerapporteerde data.
Voor het begin van de handel kondigt de CBOT tevens het totale bedrag aan dat de betrokken verzekeraars aan premies hebben ontvangen.
Dit bedrag staat vast voor de looptijd
van het futurescontract. Veranderingen in de futuresprijs zijn dan alleen
gebaseerd op veranderingen in het te
verwachten totaal uit te betalen bedrag als gevolg van catastrofes.
Rampenfutures worden verhandeld
in een kwartaalcyclus die eindigt in
de contractrnaanden maart, juni, september en december. Elk contract betreft verliezen over het ‘verlieskwartaal’ . Dit is het kwartaal dat eindigt in
de contractrnaand. Bij voorbeeld, het
december 1993-contract is gebaseerd
op verliezen over de periode van oktober tot en met december 19936. Verliezen over deze periode kunnen tot
en met 5 juli 1994 worden gerapporteerd en worden meegenomen in de
afrekening. De afrekendatum van 5
juli 1994 is ook de laatste dag waarop
in het contract kan worden gehandeld. Verliezen als gevolg van de volgende catastrofes worden meegenomen: orkanen, hagelbuien, aardbevingen, rellen en overstromingen.
Deze verliezen worden gedekt door
verschillende verzekeringen, zoals
huiseigenarenverzekeringen,
brandverzekeringen en motorrijtuigenverzekeringen. De verzekeraars die deze
verzekeringen afsluiten kunnen dus
het rampengedeelte herverzekeren
door rampenfutures te kopen.
(een long positie inneemt) op het moment dat de index (Fr) op 10 staat ontvangt, indien de index op de expiratiedatum (FT) op 12 staat, een bedrag
van (120/0-10%) • $ 25.000 is $ 5.000
van de futuresbeurs. De partij die op
hetzelfde moment een futurescontract heeft verkocht (een short positie
heeft ingenomen) betaalt op de expiratiedatum $ 5.000. Uiteraard kan de
futureskoper het contract ook voor
de expiratiedatum sluiten door een tegengestelde positie in te nemen.
De afrekening van rampenfutures
Problemen bij rampenfutures
De contracten worden verhandeld in
eenheden van $ 25.000, waarbij de
prijzen worden gequoteerd in procentpunten. Een prijs van 11,2 correspondeert met een verliesratio van
11,2%. De afrekenwaarde is dan
11,2% van $ 25.000 is $ 2.800. Aangezien alleen de verliezen voortkomend
uit rampen worden meegenomen, zal
de futuresprijs in het algemeen veel
lager zijn dan 100%. Uitkeringen als
gevolg van niet-rampen worden dus
niet meegenomen. Een huiseigenarenverzekering dekt bij voorbeeld ook risico’s als gevolg van brand. Brandschades en dergelijke vallen uiteraard
niet onder de definitie van catastrofes.
Ter illustratie kan worden opgemerkt dat in maart 1993 de volgende
gemiddelde futuresprijzen van toepassing waren: 10,2% voor het december
1992-contraet, 9,2% voor het maart
1993-contraet, 17,1% voor het juni
1993-contract en 25,4% voor het september 1993-contract. De uiteindelijke verrekening als gevolg van het futurescontract wordt als volgt
vastgesteld:
waarin:
Fr = de futuresprijs op expiratiedatum T;
VT = het totaal aan verliezen als
gevolg van rampen, betrekking
hebbende op de 3-maandelijkse
perioden;
P = de toegerekende premies over de
3-maandelijkse periode.
Met betrekking tot de stand van de
onderliggende waarde worden door
het ISO twee rapporten gepubliceerd.
Dit betreft allereerst een interimrapport. Dit rapport, dat alleen tot doel
heeft om informatie te verschaffen,
komt beschikbaar op de vijfde dag
van de vierde maand na het ‘verlieskwartaal’ . Het interimrapport over het
december 1993-contract is dus op 5
april 1994 verschenen. De uiteindelijke afrekening is gebaseerd op het
slotrapport. Dit verslag wordt gepubliceerd op de vijfde dag van de zevende maand na het ‘verlieskwartaal’ . In
geval van het decembercontract
zal
dit rapport dus op 5 juli 1994 verschijnen. Het feit dat slechts zo weinig informatie ter beschikking komt met betrekking tot de onderliggende waarde
is de grote zwakte van het contract
ten opzichte van andere futurescontra ct en. In geval van financiële of goederenfutures is het mogelijk om de
prijzen van de onderliggende waarden op dagelijkse basis te verkrijgen.
Bij de catastrofes-futures is dat dus
slechts eenmaal tussentijds mogelijk.
Hierdoor bestaat een grote asymmetrie in beschikbare informatie tussen
verzekeraars en andere marktpartijen.
Een ander probleem is dat de gerapporteerde verliezen van de verzekeraars makkelijk te manipuleren
zijn. Ten eerste kunnen de verzekeraars te hoge of te lage verliezen rapporteren, waardoor de index een te
hoge of te lage waarde aanneemt.
Ten tweede kunnen de verzekeraars
het rapporteren van binnenkomende
Het rendement van de futureskoper
(houder van de long positie) bestaat
uit het verschil tussen de futuresprijs
op de expiratiedatum (FT) en de futuresprijs op het moment dat het contract wordt aangegaan (Fr), met een
maximum van $ 50.000. Een verzekeraar die een futurescontract koopt
6. Deze naamgeving is geïntroduceerd op
6 oktober 1993. Tot deze datum ~erd het
contract dat betrekking had op de verliezen van oktober tot en met december aangeduid als het maart-contract. In dit artikel is ook de naamgeving van de ‘oude
contracten’ aangepast aan de nieuwe situatie.
VT
Fr=p
* $25 .000
claims al dan niet moedwillig vertragen.
Vanwege de bovengenoemde problemen was er aanvankelijk niet veel
belangstelling voor de contracten.
Echter de CBOT meldt dat sprake is
van een toegenomen belangstelling
sinds oktober 1993. Deze belangstelling komt met name van de zijde van
de verzekeraars. Deze belangstelling
is vooral te danken aan de mogelijkheid om de futures en de opties op
de futures te combineren tot strategieën7.
Rampen-futures
herverzekering
versus
Cummins en Geman hebben de voordelen van herverzekering met de
voordelen van rampenfutures vergeleken8. Voordelen van herverzekering
zijn:
• bij herverzekering is sprake van
maatwerk; het is dus mogelijk om
het eigen verwachte verlies af te
dekken; bij futures geschiedt afdekking door middel van een algemeen fonds, waarvan de uitbetaling niet perfect gecorreleerd zal
zijn met het verlies van de afdekkende partij;
• herverzekeraars verlenen ook diensten aan verzekeraars, zoals advies
en assistentie bij het aangaan van
verzekeringscontracten;
dit gebeurt
uiteraard niet bij afsluiting van een
futurescontract.
Voordelen van futurescontracten zijn:
• de prijsvorming vindt plaats op
een georganiseerde beurs, hetgeen
leidt tot een efficiënte prijsvorming;
• in geval van herverzekering is het
in het algemeen niet mogelijk om
het contract voortijdig te beëindigen. Deze mogelijkheid bestaat
wel bij een futurescontract, dit kan
door middel van het innemen van
een tegengestelde positie worden
‘gesloten’; het futurescontract is
dus meer liquide dan herverzekering;
• in geval van herverzekering is onderzoek naar de kwaliteit van de
verzekeraar noodzakelijk ten einde
te voorkomen dat alleen ‘slechte’
verzekeraars hun risico’s herverzekeren; bij futurescontracten is een
dergelijk onderzoek niet nodig;
• verzekeraars moeten zeker zijn
van voldoende solvabiliteit bij de
herverzekeraar, door het bestaan
van margins, dagelijkse verrekening en het optreden van een clearing-instituut is een dergelijk solvabiliteitsonderzoek niet nodig in
geval van futures;
• door het optreden van een clearing-instituut is anonimiteit voor de
verzekeraar gewaarborgd.
De mogelijke toepassing
Nederland
markt. Zeker als de vraag naar verzekeringen tegen natuurrampen, zoals
overstromingen, stormen en aardbevingen, toeneemt en de mogelijkheden voor herverzekering beperkt blijven, kunnen rampen-futures goede
alternatieven bieden.
Het lijkt echter verstandig om voor
die tijd het probleem van de onderliggende waarde op te lossen. Indien
een rampenfuturescontract
kans van
slagen wil hebben, zal een duidelijk
gedefinieerde onderliggende waarde
beschikbaar moeten zijn. Bovendien
zal met een grotere frequentie dan
op de CBOT het geval is, informatie
over deze onderliggende waarde beschikbaar moeten zijn.
Een ander probleem dat zich voor
kan doen met betrekking tot de Nederlandse markt, is het feit dat Nederland wellicht een te klein gebied
vormt om dergelijke contracten op te
baseren. In dat geval is een voor de
handliggende keuze een futurescontract op Europees niveau te creëren.
Frans de Roon
Chris Veld
De auteurs zijn verbonden
Ondernemingsfinanciering
lieke Universiteit Brabant.
aan de sectie
van de Katho-
in
Het concept van de rampen-futures
interessant voor de Nederlandse
is
7. Zie CBOT, Insurance complex update,
Chicago, januari 1994.
8. Zie noot 5.