Column: Steun of verstoring?

column

Eric van Damme

Steun of verstoring?
Kunt u uitleggen waarom Vadertje Staat zo gul is voor
de banken, maar de reële economie zo slecht bedeelt?
Het standaardantwoord is dat banken systeembanken zijn en overeind gehouden moeten worden omdat
anders de gehele economie instort. Dit terwijl steun
aan de reële sector goed overwogen moet worden
omdat anders de kans groot is dat ineffectieve maat­
regelen genomen zullen worden. Hierop is heel wat aan
te merken.
Eerst de feiten op een rijtje. In oktober kocht de Staat
de parels van Fortis en de resten van ABN-Amro voor
23,5 miljard euro; gezien de afwijzing door de aandeelhouders zal daar nog wat bij komen. Kapitaalinjecties
in ING, Aegon en SNS ter waarde van 13,7 miljard
euro volgden. Bij Icesave moest met 1,2 miljard euro
worden bijgesprongen. Vorige maand nam de overheid
tachtig procent van het risico op de bijna-rommelhypotheken van de ING over. De spreadsheets met
de waardering van de portefeuille zijn niet openbaar,
dus het blijft afwachten hoeveel dit zal gaan kosten.
In ieder geval zijn we al ruim tien keer zoveel kwijt
als destijds bij het RSV-drama. Anderzijds hadden we
voor de redding van de IJsselmeerziekenhuizen slechts
achtien miljoen euro over, en geven we aan innovatie in
de zorg jaarlijks niet veel meer uit. Je geld of je leven?
Is ons geld ons 1.000 keer zo veel waard?
Hoe effectief is al die steun aan de banken tot nu toe
gebleken? Al in december constateerde minister Van
der Hoeven dat het bedroevend was dat banken de
overheidssteun niet gebruikten om met ­eningen voor
l
het bedrijfsleven over de brug te komen. “Iedereen
ergert zich daar gruwelijk aanâ€, stelde ze. Inderdaad
zijn banken er niet om te navelstaren op hun balansverhoudingen, maar om hun maatschappelijke functie
te vervullen en kredieten te verstrekken. Misschien
was Van der Hoeven wat emotioneel, en naïef en
o
­ ngeduldig, maar feit is dat de kredietgroei aan
b
­ edrijven in Nederland in december 2008 verder
is afgenomen en dat aanbodfactoren hierbij een rol
spelen (DNB, 29 januari 2009). We kunnen onder­
tussen wel concluderen dat het beleid gefaald heeft.
Ook de Europese Commissie benadrukt dat de steun
aan de financiële sector uiteindelijk beoordeeld moet
worden op basis van de effecten voor de reële economie. De Commissie beklemtoont ook dat de steun niet
concurrentieverstorend mag zijn. Het EG Verdrag (Art
87, lid 3b) biedt weliswaar, bij een ernstige verstoring
van de economie, de mogelijkheid voor een wat liberaler beleid, maar de basisregels mogen niet geschonden

worden: de steun moet marktfalen opheffen, effectief
en proportioneel zijn, en mag de concurrentieverhoudingen niet al te zeer verstoren.
Neelie Kroes moet nog bezien of de Nederlandse
steunmaatregelen aan deze voorwaarden voldoen. Bij
het bekendmaken van de tweede steunronde voor ING
riep Rabotopman Bruggink Neelie Kroes niet voor niets
op de sleutel te zoeken en het toilet te verlaten, omdat
er werk aan de winkel was. De boerenbank klaagt
terecht. Een verhoging van de depositogarantielimiet
tot 100.000 euro is inderdaad een uitnodiging tot
onverantwoord gedrag bij spaarders, en schaadt verstandige en voorzichtige banken.
Kroes heeft voorlopig meer met Sarkozy te stellen, en
het zal daarom vermoedelijk enige tijd duren voor zij
zich over de ING-deal kan buigen. Begin deze maand
sloot Sarkozy een overeenkomst met de Franse autoindustrie waarin hij beloofde bijna acht miljard euro
aan steun te verstrekken tegen een rentetarief van zes
procent, de helft van het markttarief, onder voorwaarde
dat Renault en PSA (Peugeot en Citroën) geen fabrieken in Frankrijk zullen sluiten. Gegeven de afnemende
vraag impliceert dit natuurlijk wel dat deze producenten elders in Europa, zoals in Tsjechië, de zaak dicht
moeten doen. De productiekosten daar zijn daar tien
procent lager, en het welvaartsverlies is duidelijk. Er
is niet alleen sprake van staatssteun, maar ook van
schending van de basisregels van de interne markt. Het
gevecht tegen protectionisme moet inderdaad Kroes’
eerste prioriteit zijn.
Dergelijk protectionisme is bij ons niet voorstelbaar?
In ruil voor het overnemen van de risico’s op de Alt-A
hypotheken door de Nederlandse overheid heeft de ING
zich gecommitteerd om 25 miljard euro (tien procent)
extra krediet in Nederland te verschaffen (Tweede
Kamer, 31371-97). Weliswaar gaat het om ­ redieten
k
tegen marktvoorwaarden, is de toezegging van ING
boterzacht en stelt de Staat dat zij hier niet om
gevraagd heeft, maar toch. Ik kan het niet anders zien
dan een erkenning dat het beleid tot nu toe gefaald
heeft en dat onorthodoxe (en illegale?) middelen nodig
zijn om de kredietstroom richting bedrijfsleven en
p
­ articulieren weer op gang te krijgen.
Een belangrijke les uit de Great Depression is dat die
crisis veel langer duurde dan noodzakelijk omdat de
overheid de verkeerde maatregelen nam en ze het
normale marktwerkingsmechanisme te sterk belemmerde. Er zijn indicaties dat we die les vergeten zijn.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders

te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

94(4554) 20 februari 2009

111