Het Centraal Planbureau (CPB) rekent deze zomer weer de verkiezingsprogramma’s door (“Keuzes in Kaart”) van de politieke partijen die vrijwillig een reeks van maatregelen indienen bij het planbureau. Het CPB analyseert de economische doorwerking van deze maatregelen en rapporteert dit op een manier dat politieke partijen vergelijkbaar maakt. De doorrekening disciplineert partijen om beloften in het verkiezingsprogramma hard te maken. En tevens geven de uitkomsten een goed beeld van wat de kiezer kan verwachten in een nieuwe regeerperiode. Zo leek er in de voorgaande kabinetsperiode een grote mate van consistentie te zijn tussen doorrekening en kabinetsbeleid.
De vorige keer, in 2023, deden de latere regeringspartijen PVV, NSC en BBB niet mee aan de doorrekening. Dat kwam door de korte aanlooptijd tot de verkiezingen, maar ook door ‘modellenkritiek’, zoals bijvoorbeeld verwoord door Pieter Omtzigt. Naar aanleiding daarvan betoogde ik dat vernieuwing nodig was.
Het CPB kwam op 7 juli met een startnotitie, waarin een aantal belangrijke wijzigingen in de doorrekenmethodologie kenbaar worden gemaakt. In deze blog zet ik deze vernieuwingen uiteen.
Betere kwantificering van armoede
In de vorige editie van de doorrekening was een speciale maatstaf opgenomen voor armoede onder kinderen, gemeten als het percentage kinderen in gezinnen met een laag inkomen. Die keuze was ongelukkig, omdat ze geen rekening houdt met de zwaarte van armoede. Het heeft waarschijnlijk in de hand gewerkt dat beleid werd ontwikkeld dat zicht richtte op de ‘rijkste’ armen. Het is plausibel dat het CPB daarmee invloed heeft gehad op de besluitvorming. Het thema, kinderarmoede was al heel politiek geladen en partijen werden haast wel gedwongen om gerichte maatregelen in te dienen die deze maatstaf positief zou beïnvloeden.
In de nieuwe opzet is het cijfer kinderarmoede verdwenen. In plaats daarvan is een beter, genuanceerdere armoedemaatstaf meegenomen die ook de zwaarte van armoede meeneemt. De maatstaf zal minder goed te ‘bespelen’ zijn. Het resultaat zal waarschijnlijk zijn dat er minder specifieke maatregelen gericht op minima-met-kinderen worden ingediend.
Kwalitatieve maatstaven voor maatschappelijke opgaven
Eerdere doorrekeningen leden aan het gebrek dat ze alleen kwantificeerbare uitkomsten toonden. Waar geen cijfer op te plakken viel, werd niet gerapporteerd. Dat was wrang voor maatschappelijk relevante maatstaven zoals uitgaven aan onderwijs, R&D en de inspanningen om klimaatdoelen te halen. Caroline van der Plas (BBB) zal hiervan gehoord hebben toen ze stelde dat het CPB niet berekent “wat goed beleid uiteindelijk oplevert”.
In de nieuwe doorrekening komen nieuwe maatstaven. De mate waarin maatregelen tegemoetkomen aan R&D, onderwijs, de stikstof- en klimaatdoelstelling zullen worden voorzien van een kwalificatie op een vijfpuntsschaal, van twee pijltjes omlaag tot twee pijltjes omhoog, die aangeven of de situatie beter of slechter wordt door het voorgenomen beleid.
Voor onderwijs en innovatie draait een ‘human capital’-model mee dat investeringen in mensen en opleiding in monetaire termen waardeert, zodat de baten ervan nu wel worden meegenomen, in tegenstelling tot in de vorige doorrekeningen. Zo kan het CPB een gedegen oordeel vellen over de mate waarin bestaande maatschappelijke opgaven worden gehaald.
Meer actief meedenken
Nieuw is ook dat het CPB aanbiedt om meer proactief mee te willen denken met politieke partijen. Als partijen aangeven wat ze willen bereiken, dan zijn de economen beschikbaar om advies te geven om maatregelen zo vorm te geven dat ze ook goed meegenomen kunnen worden in de analyse.
Het actieve meedenken lijkt verstandig, omdat het CPB hiermee de kritiek ondervangt dat er een model-specifieke ongelijkheid zou bestaan tussen partijen. Zij die een lange ervaring hebben, of specialisten hebben aangetrokken, zouden voordeel kunnen hebben bij het slim vormgeven van maatregelen.
Het voelt ook als een toewijding van het CPB om bij te dragen aan het oplossen van daadwerkelijke maatschappelijke problemen. Door in een vroeg stadium mee te denken met wat partijen willen, kan voorkomen worden dat gekunstelde maatregelen worden ingediend, die soms een eigen leven gaan leiden in de formatie.
Conclusie
Met nieuwe opzet van de ‘Keuzes in kaart’ bewijst het CPB onze democratie een dienst. Ze brengt letterlijk de politieke keuzes in kaart, in een vorm die past bij de maatschappelijke problemen van dit moment. Hoe dit gaat werken zullen we eerst merken op 10 oktober, de geplande datum van presentatie.
Auteur
Categorieën