Benzine-oorlog in Nijmegen

Benzine-oorlog in Nijmegen
Aute ur(s ):
Jong, E., de (auteur)
Kramer, I. (auteur)
Hoogleraar Internationale Economie, respectievelijk studente Beleidsgerichte Economie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.
Ve rs che ne n in:
ESB, 85e jaargang, nr. 4265, pagina 592, 28 juli 2000 (datum)
Rubrie k :
Tre fw oord(e n):
prijsstrategie

In de recente Nijmeegse benzine-oorlog blijkt de afstand tot de initiator van de prijsverlagingen bepalend. Alleen op de grens van
tien kilometer reageren zelfstandige pomphouders anders dan concerns.
Sinds begin april 2000 woedt in Nijmegen en omgeving een benzine-oorlog, waarin forse kortingen op de landelijke adviesprijs
worden gegeven. Deze oorlog is veroorzaakt door de vestiging van een onbemand tankstation van de firma Tango. Aanvankelijk gaf dit
station 17 cent per liter korting. Bij de officiële opening op 6 april daalde de prijs zelfs tot 25 cent beneden de landelijke adviesprijs 1.
Deze forse prijsverlaging heeft, zoals te verwachten viel, reacties van concurrenten uitgelokt. Met name de prijsverlaging die Texaco
ruim een week na de start van Tango heeft doorgevoerd, heeft bij de laatste kwaad bloed gezet. Texaco heeft toen namelijk bij haar
tankstations in de regio een week lang de benzine dertig cent onder de adviesprijs verkocht, naar eigen zeggen ter gelegenheid van de
opening van een nieuw station. Tango-directeur Mark Schröder ziet hierin een poging van de grote maatschappijen om de nieuwkomer
van de markt te drukken en heeft een klacht ingediend bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) 2. Door deze voortdurende
beschuldiging van prijsafspraken door de grote maatschappijen, heeft Shell begin juli aangedrongen op een snel onderzoek door de
NMa. Shell hoopt dat op deze manier duidelijk wordt dat zij niet aan onderlinge prijsafspraken deelneemt 3.
In dit artikel analyseren we het verloop van de korting bij tankstations in Nijmegen en omgeving. Extra aandacht besteden we aan de
vraag of stations die eigendom zijn van grote maatschappijen een ander gedrag vertonen dan die welke in handen zijn van zelfstandige
pomphouders. Op deze manier kan hopelijk een antwoord worden verkregen op de vraag of de grote maatschappijen bezig zijn een
nieuwkomer van de markt te drukken. Natuurlijk kan het ook zo zijn dat zelfstandige pomphouders niet (volledig) meegaan, omdat ze daar
de financiële draagkracht niet voor hebben. Dat de grote maatschappijen dan wel meegaan, hoeft nog niet op oneerlijke concurrentie te
duiden.
We veronderstellen dat de mate waarin men reageert op de prijsverandering afhangt van de afstand tot het tankstation van Tango en de
afstand ten opzichte van andere pompstations. Past het reactiepatroon niet in dit kader, dan is dat een indicatie dat er iets anders aan de
hand is: een fysieke of psychologische barrière of een poging Tango van de markt te drukken.
Onderzoeksopzet
Onder ruim twintig tankstations in Nijmegen en omgeving is een telefonische enquête gehouden. De tankstations zijn vanuit het
telefoonboek geselecteerd op vestigingsplaats en vervolgens allemaal benaderd met het verzoek om medewerking aan de enquête. De
meeste enquêtes zijn in mei afgenomen. Begin juli zijn nog een paar aanvullende enquêtes afgenomen. De houders van deze
pompstations is gevraagd of men op de prijsverlaging heeft gereageerd. Zo ja, dan is vervolgens gevraagd naar het tijdstip, in aantal
dagen na de start van Tango, van het invoeren van deze korting en de omvang van de korting. Van alle stations is de afstand in
kilometers over de openbare weg van het onbemande station bepaald. Tenslotte is geregistreerd of de eigenaar zelfstandig pomphouder
is of onderdeel vormt van een concern.
Tien kilometer is de grens
Wel of niet reageren
In tabel 1 is een aantal gegevens opgenomen van tankstations die benaderd zijn. Hieronder bevinden zich niet het Texaco-station en de
twee Shell-stations in Wijchen. In verband met het onderzoek van de NMa konden we van Texaco geen gegevens verkrijgen. Van de
Shellstations hebben we wel gegevens. Deze gebruiken we aan het einde van het artikel om het gedrag van Texaco en de reacties daarop
te analyseren.

Tabel 1. Kenmerken van de pompstations (mei 2000)
afstand tot Tango (in kilometers)

eigenaar

minimaal

gehele populatie
prijzen verlaagd
prijzen ongewijzigd

maximaal

1
1
10

gemiddeld

18
11

zelf- Shell
standige
pomphouder
11
5
4
4
7
1
0

8
4,9

18

13,3

Texaco

1
1

andere grote
maatschappij
5
5

0

Uit tabel 1 blijkt dat alle tankstations die een korting geven, op elf kilometer of minder van Tango zijn gesitueerd. De stations die geen
korting geven, zijn minimaal tien kilometer van Tango verwijderd. De gemiddelde afstand van de eerste groep is 4,9 kilometer en die van
de tweede groep ruim dertien kilometer. Op grond van deze resultaten concluderen we dat afstand in gemeten kilometers een verklaring
geeft voor de vraag of men wel of niet reageert.
Verder blijkt uit tabel 1 dat de meerderheid van de zelfstandige pomphouders niet is meegegaan in de prijsverlaging, terwijl dit wel geldt
voor de meerderheid van de stations die eigendom zijn van een concern. Een nadere analyse leert echter dat op twee stations na, alle
tankstations van een grote maatschappij binnen een straal van tien kilometer van Tango liggen. De zeven stations van de zelfstandige
pomphouders die niet meegegaan zijn in de prijsverlaging, zijn tien kilometer of meer van het Tango-station verwijderd. Deze gegevens
onderbouwen de stelling dat overwegend de afstand en niet de aard van het eigendom van belang is bij de reactie. Op de grens van tien
kilometer maakt de aard van het eigendom wél uit: zelfstandige pomphouders geven dan geen korting, maar grote maatschappijen vaak
wel.
Reactiesnelheid
De tankstationhouders is ook gevraagd of men onmiddellijk heeft gereageerd of dat men eerst de reactie van andere pomphouders heeft
afgewacht. In tabel 2 staan de reactietijden weergegeven. Het blijkt dat de reactiesnelheid in drie groepen valt in te delen: degenen die
vrijwel onmiddellijk hebben gereageerd, degenen die een aantal dagen (meestal drie of vier) hebben gewacht en één station dat pas na
bijna drie weken heeft gereageerd. Dit tankstation bevindt zich op ruim tien kilometer van Tango. Er bevinden zich geen andere stations
in de directe omgeving, zodat ook niemand dit station is gevolgd. Ondanks de relatief geïsoleerde situatie had men toch last van de actie
en heeft daarom uiteindelijk besloten wel mee te doen. Wederom lijkt de afstand een belangrijke factor te zijn. Alle stations in de directe
omgeving van Tango hebben onmiddellijk gereageerd, die op een afstand van gemiddeld vijf kilometer na ongeveer vier dagen.

Tabel 2. Snelheid van reageren op de prijsverlaging in aantal dagen, variërend naar afstand en eigendomssituatie
aantal dagen
afstand
minimaal
maximaal
gemiddeld
eigendom
zelfstandige pomphouder
Shell
Texaco
andere grote maatschappij

0 -1

1
6
3,7

3 – 7

3
11
5,5

2
3
0
2

> 7

10
10
10

2
1
1
2

0
0
0
1

Omvang van de korting
De omvang van de korting heeft in de loop van de tijd sterk gefluctueerd. Niet alle pomphouders konden meer exacte gegevens
verstrekken. Uit de verkregen gegevens blijkt wel dat men sterk op elkaar reageert. Zo is de korting van dertig cent die Texaco een week
lang heeft gevoerd, meteen door andere pomphouders gevolgd. Een aantal heeft deze korting ook een paar dagen langer dan een week
volgehouden. Vrij snel hierna was de markt tot rust gekomen en varieerde de korting tussen de vijftien en zeventien cent. Tot 27 juni is
dit zo gebleven. Toen heeft Shell besloten te stoppen met het verlenen van een korting.
Wijchen
Het meest controversieel is de reactie van Texaco in Wijchen. Dit station ligt op ongeveer tien kilometer van Tango. De korting past dus
in het gevonden patroon. Wel is de reactiesnelheid hoger en natuurlijk de korting ook. De twee Shell-stations in Wijchen reageren op de
actie van Texaco. Ze liggen op ongeveer dezelfde afstand van het Texaco-station. Toch is hun reactie verschillend. Het ene station
reageert onmiddellijk op de door Texaco verstrekte korting, het andere wacht nog vier dagen. Dit laatste station ligt ongeveer tien
kilometer van Tango, terwijl het andere station twee kilometer dichterbij ligt. Op het moment dat de korting tussen de vijftien en zeventien
cent is, geeft het station dat tien kilometer van Tango zit een korting van vijf cent.
Conclusie
Op grond van het bovenstaande concluderen wij dat de mate waarin concurrenten reageren op de door Tango gegeven korting sterk
wordt bepaald door de afstand. Tien kilometer is de grens. Daarbinnen reageert men, enkele kilometers daar buiten niet meer en op de
rand twijfelt men of geeft een lagere korting. Op een afstand van ongeveer tien kilometer maakt het ook uit of men zelfstandig
pomphouder is of niet. Zelfstandige pomphouders hebben dan eerder dan grote maatschappijen de neiging niet aan de actie mee te doen.

Structureel wijkt het gedrag van de grote maatschappijen niet af van zelfstandige pomphouders, zodat uit dit onderzoek niet blijkt dat de
grote maatschappijen bezig zijn om de nieuwkomer van de markt te drukken.
De enige uitzondering op dit marktconforme gedrag is wellicht de beslissing van Shell om als eerste met de actie te stoppen. Deze
beslissing is in overeenstemming met de hypothese dat het voor een maatschappij die in Nederland sterk aanwezig is niet voordelig is
om mee te werken aan een wellicht landelijke daling van de prijzen. Beter kan dan regionaal het verlies worden genomen.
Op korte termijn vaart de consument wel bij de lagere prijs. Of de stations ook op langere termijn korting zullen blijven geven geven, of
dat er stations zullen verdwijnen, valt met ons onderzoek niet te achterhalen. Hiervoor zijn gegevens over de kostenstructuur van de
aanbieders nodig. Wel ligt het in de rede te verwachten dat de consument een breder aanbod krijgt: onbemande stations met benzine
tegen een lage prijs en bemande stations met iets duurdere benzine

1 De Gelderlander, 19 april 2000.
2 De Telegraaf, 22 april 2000.
3 NRC Handelsblad, 3 juli 2000.

Copyright © 2000 – 2003 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)