■ Daan de Leeuw (ESB) en Niels Muselaers (MinFin)
Met naar verwachting een historische 17 partijen in de Tweede Kamer was de politiek versnippering nog nooit zo groot. Dit past in een trend waarbij de politieke fragmentatie in Nederland de afgelopen veertig jaar sterk toenam. Dit is het gevolg van zowel de opkomst van nieuwe partijen, als de teruglopende steun voor de traditioneel grote volkspartijen.
De figuur maakt de politieke fragmentatie via de Herfindahl-index inzichtelijk. Deze index geeft de mate van concentratie op een markt weer, en wordt vaak gebruikt bij het beoordelen van fusies en overnames binnen het mededingingsbeleid. De index wordt berekend als de som van de gekwadrateerde marktaandelen, en houdt dus rekening met zowel het aantal aanbieders in een bedrijfstak als de verschillen in marktaandeel. Het marktaandeel van politieke partijen is het aandeel zetels dat ze bij een verkiezing behalen – dus afsplitsingen na de verkiezing worden niet meegenomen. Bij een waarde van 1 zou dan één politieke partij alle zetels in de Tweede Kamer hebben. Zouden er in de Tweede Kamer 150 partijen zijn met elk één zetel, dan zou de waarde de 0 benaderen.
Sinds de jaren tachtig is de fragmentatie van het politieke landschap sterk toegenomen, wat te zien is aan de trendmatige afname van de Herfindahl-index. Vanaf 1982 zaten er gemiddeld 10 partijen in de Tweede Kamer. In 2017 waren dit er 13 en in 2021 17 (bij 88 procent van de getelde stemmen op donderdagochtend). Een mogelijke verklaring hiervoor is de lage kiesdrempel, in combinatie met de opkomst van de sociale media, waardoor partijen hun specifieke achterban steeds gerichter kunnen bereiken. Tegelijkertijd is de steun van traditionele volkspartijen (CDA, PvdA, VVD) afgenomen. In 1982 bedroeg het aandeel van deze drie partijen tezamen nog ruim 85 procent. Bij de verkiezingen is dit gedaald tot onder de 40 procent. Daarnaast is ook een meerderheid in de Eerste Kamer geen vast gegeven meer.
Deze toegenomen politieke fragmentatie vormt een uitdaging voor de bestuurbaarheid van Nederland. De politieke versnippering bemoeilijkt niet alleen een coalitievorming, maar ook het regeren na de formatie. Steeds vaker dient er hiervoor steun te worden gezocht bij de oppositie in de Eerste Kamer, of worden er akkoorden gesloten met maatschappelijke partners en vertegenwoordigers van belangenorganisaties.
Auteurs
Categorieën