Redactioneel
Albert Jolink
Hoofdredacteur ESB
a.jolink@sdu.nl
Geloof
Een columnist van de Volkskrant had Pasen 2008
uitverkoren om de wederopstanding van marktwerking te verkondigen, tegen beter weten in. De promarktstemming in den lande is omgeslagen, en het
is nu bon ton om anti-markt te zijn. De anti-markthouding levert ook bijval op van het lekenpubliek dat
de gevolgen van het grootste naoorlogse experiment
mocht ondergaan: de verkoop van staatsbedrijven,
het liberaliseren van overheidsdiensten, de introductie van marktwerking waar de markt zich nooit
eerder had vertoond. Maar zoals bij elke tweespalt is
het grootste slachtoffer de nuance.
Economen laten zich voorstaan op hun geloof in
de werking van de markt, hun vertrouwen in de
almachtige staat of hun overtuiging dat de praktijk
zich nooit houdt aan de leer. De bevindingen worden
overtuigingen, en de overtuigingen worden geloven
die vervolgens en masse worden gepredikt in de
academische gemeenten. In de onderscheiding van
de overtuigingen is geen plaats voor de nuance, en
daarmee is het pad geëffend om de afvalligen te
bestoken, zwart te maken, de mond te snoeren.
Een columnist van de Volkskrant had Pasen 2008
uitverkoren om de nuance te zoeken en daarmee de
brug te slaan tussen voorstanders en tegenstanders
van marktwerking, maar raakte zichzelf kwijt in de
retoriek. Om het gelijk te bewijzen wijzen we graag op
onze autoriteiten, of dit nu Adam Smith of Karl Marx
of de directeur van het Planbureau is. Maar autoriteiten bewijzen geen gelijk; autoriteiten vertegenwoordigen iets maar weten het ook niet altijd zeker. Of het
stimuleren van concurrentie in het belang is van de
consument nemen we ook graag aan, maar vanzelfsprekend is het niet.
Een columnist van de Volkskrant had Pasen 2008
ook uitverkoren om de EZ-studie Onderzoek marktwerkingsbeleid tot canon te verheffen. In de column
werd de conclusie van deze EZ-studie nog eens
uiteengezet: “Op basis van de ontwikkelingen in de
luchtvaart, de telecom, de post, de energiesector,
het spoorgoederenvervoer, de bussen, de curatieve
zorg, de reïntegratiediensten, de kinderopvang, het
taxivervoer en het notariaat, luidt de conclusie: ‘Uit
het onderzoek blijkt dat de consument meer keuzevrijheid heeft gekregen, dat de doelmatigheid is
gestegen en dat de toegankelijkheid gelijk is gebleven.’ â€(de Volkskrant, 26 maart 2008). Nog afgezien
van het feit dat de passage “Uit het onderzoek blijkt
…†niet in de studie terug te vinden is, geven de beschikbare feiten toch een genuanceerder algemeen
beeld. Een kleine selectie: “Bij 3 sectoren, de zorgÂ
inkoopmarkt, kinderopvang, en taxi, is sprake van
een knelpunt in het functioneren van de vraagzijde.
Bij de zorginkoopmarkt heeft dat betrekking op het
feit dat de zorginkopers (de zorgverzekeraars) onvoldoende oog hebben voor kwaliteitsverschillen en nog
vrijwel alle zorgaanbieders contracteren.†“Met name
bij de straattaxi’s is de keuzevrijheid voor consumenten nog zeer gering: in de grote steden wordt
de klant nog steeds geacht in de voorste taxi in te
stappen. Ondanks een gewijzigde marktstructuur is
het marktgedrag hier feitelijk nog niet veranderd.â€
“In 2000 heeft OCFEB (1998) onderzocht in hoeverre de verzelfstandiging en privatisering tot lagere
kosten bij de postverschaffing, met andere woorden
efficiëntiewinst, heeft geleid. Zij concluderen dat het
bedrijf met name vóór de feitelijke verzelfstandiging
kostenefficiënter is geworden en dat van 1989 tot
1998 zij minder efficiënt is geworden, gemeten naar
kosten per eenheid vervoerd poststuk†(Onderzoek
marktwerkingsbeleid).
Een columnist van de Volkskrant had Pasen 2008
uitverkoren om zich te ontdoen van de “anti-marktmaffia†en het “anti-marktgebral†maar een week
later vloeit het wijwater ruimschoots door de wijn. In
de verwaterde versie van marktwerking gaat het om
“de zoektocht naar de beste ordening van sectoren:
publieke belangen borgen, en binnen die randvoorwaarden zo veel mogelijk efficiëntie afdwingen†(de
Volkskrant, 31 maart 2008). Dit standpunt is te
prijzen. Hoewel men stelt dat zonder geloof niemand
welvaart, is de welvaart meer gebaat met het zoeken
naar een economisch optimum, waarbij men niet
gehinderd wordt door marktdogma’s. Hierbij is het
zelfs verstandig om de zin, en onzin, van marktwerkingsbeleid altijd onder ogen te willen zien. Zoals
EZ zichzelf relativeert: “Het is niet mogelijk om een
causale relatie te leggen tussen het marktwerkingsbeleid en de beschreven ontwikkelingen†(Onderzoek
marktwerkingsbeleid). Bij een dergelijk attitude is
pro of contra marktbelijdenis niet zo’n zinvolle bezigheid, maar zal het neerkomen op die ene welvaartsvraag waar we het allemaal voor doen: wordt iedereen er beter van?
ESB
4 april 2008
195