China’s ontluikende
kapitaalmarkt
De kapitaalmarkt is in verscheidene
socialistische economieën een zeer actueel onderwerp. Een van die landen is
China, waar het idee van het ontwikkelen van een kapitaalmarkt momenteel
sterke steun ondervindt van officiële zijde. Op het 13e Chinese Partijcongres
(oktober 1987) is overeengekomen dat
aandelen en obligaties een positieve rol
dienen te spelen in de Chinese economie in haar huidige fase van ontwikkeling.
Partijleider Zhou Ziyang rapporteerde aan het congres: “Sommige zaken
die wij gedurende het hervormingsproces geïntroduceerd hebben, zoals … de
uitgifte van aandelen en obligaties, zijn
verschijnselen die niet eigen zijn aan
het kapitalisme, maar die stellig in het
kielzog van grootschalige,
gesocialiseerde produktie en de ontwikkeling
van een markteconomie dienen te verschijnen. Het socialisme kan en moet
hier gebruik van maken en moet tegelijkertijd pogen de negatieve effecten in
de praktijk te minimaliseren”. Hij stelde
ook: “Verscheidene vormen van een
systeem van aandelen in bedrijven zijn
gedurende de hervormingen verschenen …Oit systeem is een manier om
geld te verwerven voor de socialistische
ondernemingen en kan op experimentele basis ingevoerd worden”. Hij voegde hieraan toe: “Wanneer ondernemingen obligaties uitgeven om kapitaal te
verwerven, ontvangen de kopers rente; wanneer aandelen worden uitgegeven ontvangen de aandeelhouders inkomen in de vorm van dividend … Deze
soorten inkomens dienen te worden
toegestaan zolang zij op legale wijze
verkregen zijn”. Deze opmerkingen ondersteunden
de experimenten
die
reeds begonnen waren en moedigden
verdere ontwikkelingen aan. Tot dusver
is een van de interessantste experimenten in de ontwikkeling van een kapitaalmarkt in China de groei van incourante markten.
In november 1987 waren er incourante-marktbedrijven
in twee Chinese
steden, namelijk zeven in Shanghai
(China’s grootste en economisch belangrijkste stad) en een in Shenyang (in
de provincie Liaoning). Een incourantemarktbedrijf, normaal gesproken bestuurd door een bank, is een soort winkel voor effecten. Voor het publiek is het
een effectenbeurs, voor het bedrijfsleven is het een emissiebank.
66
Het oudste en grootste naar omvang
van de transacties incourante- marktbedrijf in China is gelegen op 1806
West Nanjingstraat (Nanjing Straat is
de belangrijkste winkelstraat in Shanghai) en wanneer men naar binnen gaat
dan valt de gelijkenis met een financiële
markt op. Op de muur achter het loket
is een bord met prijsnoteringen in neon.
Het werd geopend in september 1986
en het wordt bestuurd door de Industriële en Commerciële Bank van China.
Er wordt voornamelijk in obligaties gehandeld. Er wordt ook wel in aandelen
gehandeld, maar de waarde van de genoteerde obligaties is ongeveer twintig
maal zoveel als die van de aandelen. In
november 1987 bereikte de totale omvang van de genoteerde obligaties een
waarde van 300 mln. yuan 1. Er zijn drie
categorieën obligaties, namelijk obligaties uitgegeven door ondernemingen,
obligaties uitgegeven door financiële instellingen (b.v. banken) en obligaties
uitgegeven ten behoeve van prioriteitsprojecten van de overheid.
Op het moment dat het incourantemarktbedrijf in de Nanjingstraat zijn loketten opende, waren er de aandelen
van slechts twee ondernemingen genoteerd. De totale waarde daarvan bedroeg slechts 5,5 mln. yuan. Sindsdien
is het aantal genoteerde ondernemingen gestegen tot vijf en de omvang van
de in omloop zijnde aandelen tot 16,2
mln. yuan. Deze ondernemingen worden bestuurd door een directeur die
verantwoording
verschuldigd
is aan
een Raad van Commissarissen
die
twee maal per jaar bijeenkomt. De leden van deze Raad van Commissarissen worden gekozen op een ‘vergadering van afgevaardigden’. Alle aandeelhouders die een bepaalde hoeveelheid
aandelen van de onderneming bezitten,
zijn gerechtigd om aan deze vergadering deel te nemen. Of een meerderheid
van de aandelen van een van deze ondernemingen in particuliere handen is,
is mij onbekend. In ten minste een ervan hebben de particuliere aandeelhouders slechts een minderheid van de
aandelen in hun bezit en is de meerderheid in handen van de staaf.
In november 1987 was bij de bank
de rentevoet op termijndeposito’s 7,2%,
op obligaties werd 9% uitgekeerd en op
aandelen werd een rente van 7,2% uitgekeerd plus dividenden variërend van
6 tot 8%.
De voornaamste functie van de incourante-marktbedrijven
is het mobiliseren van kapitaal voor economische
ontwikkeling en het bijdragen aan de
economische hervorming. Zij bieden de
spaarders een rendabeler alternatief
voor hun spaargelden dan bankdeposito’s. Bovendien verzekeren zij de liquiditeit van deze effecten. Ook bieden zij
de ondernemingen een alternatieve kapitaalbron voor overheid en banken. Op
deze wijze dragen zij bij aan de overgang van het traditionele planningsmodel naar het nieuwe economische model, wat in China bekend staat als een
geplande markteconomie overwegend
gebaseerd op staatseigendom. Bovendien moedigt de (gedeeltelijke) privatisering van bedrijven de overgang aan
van bureaucratisch management naar
meer marktgericht management. Het
idee is dat ondernemingen met een belangrijk element van particulier eigendom een onafhankelijker positie hebben tegenover het partij- c.q. staatsapparaat en zich waarschijnlijk op een wat
zakelijker wijze zullen opstellen dan bedrijven die voor 100% staatseigendom
zijn.
De lezer zal zich wellicht afvragen
waarom het noodzakelijk is dat een gedeelte van het kapitaal, aangehouden
in contanten of bij de staatsspaarbank,
gemobiliseerd dient te worden, daar de
staat reeds toegang heeft tot dit kapitaal
en wel tegen een lagere rentevoet dan
die op obligaties uitgekeerd dient te
worden. Twee redenen lijken hiervoor
te bestaan. Ten eerste heeft het aantrekkelijker maken van obligaties ten
opzichte van contant geld of bankdeposito’s het traditionele voordeel vanuit
centrale-bankiersoptiek dat het de liquiditeit van de particuliere sector en daarmee mogelijke inflatoire krachten verkleint. Ten tweede is het voor bepaalde
ondernemingen of projecten die wellicht niet gefinancierd konden worden in
het traditionele model, een financieringsbron.
1. Omgerekend tegen de huidige officiële
wisselkoers is dit ongeveer f 150 mln. De officiële wisselkoers is echter niet op de geringste wijze in overeenstemming
met de
koopkrachtpariteit.
Bovendien wijken de relatieve prijzen in China sterk af van die in andere landen. Terloopse waarnemingen suggereren dat de koopkracht van de yuan in
termen van primaire voedselprodukten
ten
minste vijf keer zo groot is als die van Westeuropese valuta; in termen van arbeidsintensieve diensten zoals tandheelkundige zorg
of haarknippen tussen de 15 en 40 keer zo
groot, maar in termen van personal computers minder dan de helft dan die van de Westeuropese valuta.
2.Beijing Review, 1987, nr. 40, blz. 24. Wat
hier is beschreven als een incourante-marktbedrijf, d.w.z. een bedrijf dat zijn eigen incourante markt organiseert, wordt in het artikel
in de Beijing Review omschreven als een
‘Security Business Office’.Het is vergelijkbaar met wat in de VS een ‘over the counter’ -markt heet.
Niet alleen zorgt het incourantemarktbedrijf
voor
een
secundaire
markt, het fungeert ook als een emissiehuis. Voor een provisie variërend van 1
à 3% koopt het à contant de hele nieuwe emissie van een bedrijf en verkoopt
deze wederom aan zijn klanten. Als de
onderneming die aandelen of obligaties
wil uitgeven, dit prefereert, kan zij gebruik maken van de faciliteiten van het
incourante-marktbedrijf
om de effecten
rechtstreeks aan de klanten te verkopen. Zij ontvangt dan pas de betaling
wanneer de effecten verkocht zijn. In
dat geval ontvangt het incourantemarktbedrijf een veel kleinere provisie,
variërend van 0,1-0,3%.
De spaarders die effecten bij een incourante-marktbedrijf
kopen en verkopen, zijn allen particulieren. Er bestaan
in China ook obligaties en aandelen die
in het bezit zijn van organisaties, zogenaamde collectieve obligaties en aandelen. Deze worden echter niet op de
incourante markten verhandeld. Alle effecten worden verkocht à contant. Er
worden geen effecten gekocht op basis
van prolongatie. De markt is een ‘spotmarket’ en er wordt niet op termijn gehandeld. De kopers blijken voornamelijk lange-termijnspaarders
te zijn, daar
de secundaire markt zeer klein is vergeleken met de primaire markt. Gemiddeld is de jaarlijkse waarde van de verkopen door het publiek slechts ongeveer 10% van de waarde van de uitgegeven effecten, wat erg laag is gemeten naar de standaarden van de internationale effectenbeu rzen.
Het incourante-marktbedrijf
is elke
werkdag van 9.00-11.30 en van 13.3016.00 open. Er is voor het aanhouden
van de effecten geen minimum periode
vastgesteld. Deze voorzieningen verzekeren de liquiditeit van de op de incourante markt genoteerde effecten.
Gezien de relatief geringe omvang
van de uitgegeven effecten vergeleken
met de bankdeposito’s van de inwoners
van Shanghai, de vraag naar kapitaal
van de bedrijven en de besluiten van
het 13e Partijcongres, leken de vooruitzichten voor de toekomst zeer rooskleurig op het moment dat ik het incourante-marktbedrijf in de Nanjingstraat
bezocht. In 1988 kan het een aanzienlijke hoeveelheid nieuwe emissies tegemoet zien.
Het is duidelijk dat de totstandkoming van dergelijke incourante-marktbedrijven slechts een eerste stap is in
de ontwikkeling van een kapitaalmarkt
in China. Het is te verwachten dat
Shanghai te zijner tijd een effectenbeurs zal creëren naast de incourantemarktbedrijven. Dat wil zeggen, de incourante-marktbedrijven
zullen min of
meer op de huidige voet verder gaan en
een centrale effectenbeurs zal zorgen
voor onderlinge confrontatie van vraagen aanbodoverschotten
van de ver-
ESB 13-1-1988
schillende
incourante-marktbedrijven
en voor de uitvoering van transacties
die te groot zijn voor één incourantemarktbedrijf (b.v. grote emissies).
De incourante-marktbèdrijven
mogen zich gelukkig prijzen dat zij opgericht zijn in een periode van economische hoogconjunctuur
in China. Dit
heeft op vanzelfsprekende
wijze gezorgd voor een gunstig klimaat om een
aanvang te maken met de verkoop van
aandelen in Shanghai, tot voor kort de
bakermat van politiek radicalisme. Als
het economische klimaat onverhoopt
minder gunstig zou worden in de toekomst (b.v. als gevolg van een succesvol monetair beleid van de Volksbank
van China, de centrale bank), dan zuIlen de nieuwe aandeelhouders wellicht
op harde wijze geconfronteerd worden
met het feit dat aandelen risicodragende investeringen zijn.
Het is belangrijk het belang van experimenten met stedelijke ondernemingen met genoteerde aandelen niet te
overschatten3. Op het moment blijven
dit marginale economische verschijnselen. De Chinese stedelijke economie
blijft overwegend
een systeem van
staatseigendom,
en het economisch
beleid van het partij/staatsapparaat
blijft de beslissende factor in de economische ontwikkeling. Niettemin is het
overduidelijk dat “het socialisme met
Chinese karakteristieken”
in vele opzichten meer en meer afwijkt van het
traditionele model van socialistische
planning. In de ontwikkeling van een ka-
pitaalmarkt in een socialistisch systeem
speelt China een vooraanstaande rol4.
M.J. Ellman
Universiteit van Amsterdam. Dit artikel is gebaseerd op gegevens verzameld tijdens een
bezoek aan China in november 1987. Dank
is verschuldigd aan het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen voor het mogelijk maken van mijn bezoek, aan het Sovjet
en Oost Europa Instituut van de Chinese
Academie voor Sociale Wetenschappen
voor het fungeren als gastheer in China, aan
het Sovjet en Oost Europa Instituut van de
Shanghai Academie voor Sociale Wetenschappen voor het fungeren als gastheer in
Shanghai, en aan de heer Hu Ruiquan, assistent manager van het filiaal te Jingan van
de Shanghai Krediet en Investeringsmaatschappij van de Industriële en Commerciële
Bank van China voor de beleefde en vriendelijke wijze waarop hij mij ontvangen heeft
en mijn vragen beantwoord heeft. Ik alleen
ben verantwoordelijk voor vergissingen.
3. China kent ook ondernemingen met niet
genoteerde aandelen op het platteland, en
ondernemingen met niet genoteerde aandelen in de stad die aandelen hebben uitgegeven ten behoeve van hun werknemers. Er
zijn ook ondernemingen met aandelen waarbij buitenlandse ondernemingen betrokken
zijn. Wat echter zo bijzonder is aan de ondernemingen waarin gehandeld wordt op de
incourante markten, is dat het genoteerde
bedrijven zijn waarvan de aandelen voor een
belangrijk deel in handen zijn van Chinese
particulieren die niet noodzakelijk werknemers zijn van de betrokken bedrijven.
4. De Hongaarse obligatiemarkt werd geopend voordat het eerste Chinese incourante-marktbedrijf
zijn loketten opende, maar
voor zover als ik weet zijn aandelen nog niet
in Boedapest genoteerd.
67