Er gaat bijna geen dag voorbij of er staat iets in de krant over de Nederlandse landbouw. Stikstofproblematiek, klimaatmitigatie, verslechterende bodem- en waterkwaliteit, gezondheid of dierenwelzijn komen geregeld voorbij. Het Nederlandse landbouw- en voedselsysteem (het agrifood-systeem) loopt tegen zijn grenzen aan, en staat voor de grote uitdaging om te veranderen naar een duurzame en circulaire economie. Een duurzame circulaire economie houdt in dat de agrarische productie moet plaatsvinden in gesloten kringlopen van nutriënten en biomassa, in balans met de natuurlijke omgeving.
Het doel van mijn onderzoek is om bij te dragen aan een beter begrip van transitiepaden door de processen te bestuderen die zich voordoen tijdens de ontwikkeling naar een circulaire economie. Een transitie is een langdurig en complex proces dat leidt tot een fundamentele systeemverandering.
Ik heb kwalitatief onderzoek gedaan in drie grondgebonden Nederlandse agrifood-sectoren, die van de zuivel, het bier en de consumptieaardappelen. Deze ‘dierlijke’ en twee ‘plantaardige sectoren’ kunnen in de circulaire economie samenwerken.
De belangrijkste conclusie is dat in deze drie agrifood-sectoren geen transitie, maar een transformatie gaande is, ofewel een stapsgewijze verandering binnen de heersende regels. Het regime en de gewoontes van deze sectoren zijn steeds in staat om zich aan te passen aan druk vanuit de omgeving en van het regime zelf. De onderwerpen ‘klimaatverandering’, ‘emissies door mest’ en ‘verlies van natuur en biodiversiteit’ vormen de grootste uitdaging voor het regime en de gewoontes in deze sectoren.
Deze conclusies hebben geleid tot de vaststelling van zeven paradoxen die diepgaande verandering tegenhouden. Ten eerste: het dominante productieparadigma ‘de wereld voeden’ is onhoudbaar, maar is ook moeizaam om te buigen naar ‘voeden binnen de grenzen van de aarde’. Ten tweede: het is moeilijk om nieuwe wetgeving te maken met oude regels. Ten derde: we weten weliswaar wat er moet gebeuren, maar we doen het niet. Ten vierde: we zitten te wachten op innovaties, maar die mogen vooral niet radicaal zijn. Ten vijfde: het is bovenal ook een crisis, maar we kijken voor een oplossing naar anderen. Ten zesde: Nederland ‘is maar klein en doet al zo veel’ – wat niet waar is. Ten zevende: de markt lost de problemen niet op als het om gemeenschappelijk gebruikte goederen gaat. De overheid moet individuele bedrijven en burgers aanspreken.
De circulaire economie in de agrifood-sector staat dus nog in de kinderschoenen en wacht op een doorbraak.
Auteur
Categorieën
