A. Peper
Indrukken uit
Latijns-Amerika
Wie zich maar kort in een land ophoudt,
moet voorzichtig zijn met het doen van uitspraken over dat land. Zeker als het landen
betreft – in dit geval Brazilie en Argentinie – die zich alleen al door hun fysieke
omvang en de omvang van hun problemen
moeilijk in een paar woorden laten omschrijven. Voorzichtigheid en bescheidenheid zijn dus geboden. Maar is een column
– zelfs in een zo serieus blad als ESB niet uitgerekend de juiste vorm om indrukken door te geven? Ik waag het er maar op.
Bekend is natuurlijk de problematiek
van de enorme schulden waar beide landen
onder gebukt gaan, waarbij vanuit die invalshoek de situatie in Argentinie nog aanzienlijk ernstiger is dan in Brazilie. De pers
en een deel van de publieke opinie worden
in beide landen beheerst door:
– discussies over de afhankelijkheid van
de Westerse, met name Amerikaanse
financiele en bancaire wereld;
– de harde voorwaarden die het IMF stelt
aan de sanering van de nationale volkshuishouding leiden tot een stringent beleid van importbeperking en vermindering van de staatsbegroting;
– de vraag hoe het allemaal zo ver heeft
kunnen komen en wie daarvoor verantwoordelijk moet worden gesteld.
Voor beide landen geldt dat goed gei’nformeerde gesprekspartners van onderscheiden politieke en maatschappelijke signatuur er op wijzen dat tot voor kort de financiele betrokkenheid van Westerse landen op een wel zeer gemakkelijke manier
was te verwerven. Vooral de gretigheid
waarmee het particuliere Westerse bankwezen financieringsmiddelen beschikbaar
stelde, wordt – naast uiteraard de wereldrecessie – als een van de belangrijkste
oorzaken aangewezen voor de huidige
moeilijkheden. Veel projecten van langlopende aard zijn in feite gefinancierd met
kortlopend geld.
Dat is dan ook een van de redenen waarom de Amerikaanse regering te hulp is geschoten om een crisis in het eigen particuliere bankwezen te bezweren. In dit verband wordt ook felle kritiek geuit op het
IMF dat in het nabije verleden onvoldoende zou hebben toegezien op, of gewaarESB 16-5-1984
schuwd voor deze al te luchthartige kredietverlening. Van meer binnenlandspolitieke aard is de kritiek dat een aanzienlijk deel van de kredieten een nietproduktieve, luxe besteding in het buitenland hebben gekregen (grond, villa’s e.d.).
Er zijn overigens aanmerkelijke verschillen tussen Brazilie en Argentinie.
Vrij algemeen kan men in Brazilie beluisteren dat in de jaren zeventig te veel en
te veel grote projecten zijn aangepakt als
gevolg van de ambitie een grote mogendheid te (willen) zijn. Projecten die zich te
ver hebben verwijderd van de binnenlandse economische mogelijkheden en behoeften. De drang in te korte tijd een Westers
technologisch niveau te benaderen, heeft
geresulteerd in een groot aantal mislukkingen. De Westerse landen wordt verweten te
kritiekloos de eigen belangen, namelijk bij
die projecten, te hebben doen prevaleren
boven de opnamecapaciteit van de Braziliaanse economie. En nu Brazilie — zo gaat
het verwijt verder — in grote nood verkeert, weet de Westerse wereld de eigen belangen weer veilig te stellen door Brazilie
de financiele duimschroeven aan te
draaien.
Door de sterke verwevenheid in Brazilie
van politick en economie nemen de sociale
spanningen toe. Het levenspeil van de bevolking is de laatste jaren sterk achteruit
gegaan, de verwaarlozing van delen van de
landbouwsector heeft geleid tot een versnelde uitstoot van mensen, die elders
moeilijk emplooi kunnen vinden. Het lijkt
er overigens op dat deze factoren een extra
impuls hebben gegeven aan het democratiseringsproces dat in 1979 door de militaire
bewindvoering is ingezet. De roep om bij
de volgende presidentsverkiezingen de president direct te mogen kiezen lijkt zowel ingegeven door de wens het democratiseringsproces, ,af te ronden”, als door de behoefte in moeilijke tijden in een door het
volk gekozen president een zekere nationale eenheid te demonstreren. Ook in kringen
van de aan de militaire bewindvoering gelieerde politieke beweging neemt het aantal
voorstanders van directe presidentsverkiezingen toe.
In Argentinie zijn de economische problemen nog veel ernstiger, althans vertaald
in internationaal-economische termen. Relatief drukt de schuldenlast veel zwaarder
op de nationale economie. Gemeten echter
aan het levenspeil van de bevolking is Argentinie veel welvarender dan Brazilie. Politick gesproken is de betrokkenheid van
het Westen – zeker in de ogen van veel
prominente Argentijnen – veel delicater.
De terugkeer naar de democratic, die in
de herfst van 1983 met de verkiezingen van
president Alfonsin haar beslag kreeg,
wordt aanmerkelijk belast met de schulden
die het militaire regime in de periode
1976- 1983 heeft gemaakt. Alweer kredieten en steunverlening die op een al te makkelijke wijze werden verkregen. De oorlog
om de Falklands/Malvinas kan als een
dieptepunt in de verhouding tot ,,het
Westen” worden beschouwd. De sterk op
het Westen georienteerde Argentijnen verlangen niet ten onrechte meer tijd voor de
aflossing van hun schulden. Hun prille democratic worstelt niet alleen met gigantische economische problemen, maar — nog
ingrijpender – ook met de boekstaving en
vooral verwerking van het recente verleden. Blijkens gegevens die een nationale
onderzoekcommissie nu al boven tafel
heeft gekregen over de militaire dictatuur,
is overduidelijk dat er ongehoord bruut is
opgetreden. De eindrapportage van genoemde commissie – in de herfst van dit
jaar — zal daarover alle twijfel — zo die
nog mocht bestaan – wegnemen. De
,,dwaze moeders” hadden meer dan gelijk!
De democratie in Argentinie verdient
daarom – zowel nationaal als internationaal — de grootst mogelijke steun. De Argentijnen vragen hier ook om, waar nog
kort geleden hun politieke lot in het algemeen zo onverschillig werd bejegend.
Westerse landen die er prat op gaan hun
belangen niet alleen in economische termen te definieren, moeten zich aangesproken voelen. Wie zich niet blind staart op de
verschijningsvorm — die mede bepaald
wordt door cultuur en economische omstandigheden – ,,ontdekt” dat debehoefte aan democratische verhoudingen en
volkssoevereiniteit in Brazilie en Argentinie een modernisering vertegenwoordigt
die vruchtbare aanknopingspunten biedt
voor een intensivering van de banden met
de internationale democratische gemeenschap.
467