Op 24 en 25 juni aanstaande wordt er op de NAVO-top in Den Haag een besluit genomen over een nieuwe norm voor defensie-uitgaven. De Amerikaanse president Trump eist dat de defensie uitgaven voor de NAV0-landen van 2 naar 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) worden verhoogd (FD, 2025). Er ligt een voorstel van NAVO-baas Rutte dat inhoudt dat 3,5 procent van het bbp aan harde defensie-uitgaven en 1,5 procent aan defensie-gerelateerde infrastructuur- en cybersecurityuitgaven moet worden besteed.
Volgens Minister Brekelmans is deze verhoging van de defensie-uitgaven hard nodig om onze veiligheid en weerbaarheid op niveau te krijgen (TK, 2025). Ook NAVO-baas Rutte poneerde onlangs in een speech in London dat met name de luchtverdediging van de NAVO met 400 procent moet toenemen. De onlangs afgezwaaide hoogste NAVO-militair Rob Bauer gaf in het tv-programma Nieuwsuur aan dat de Russische dreiging de verhoging van de defensie-uitgaven rechtvaardigt.
De huidige verhouding tussen de Europese defensie-uitgaven en het Russisch defensiebudget lijkt echter weinig aanleiding te geven tot een verhoging van het defensiebudget naar vijf procent van het bbp, zo reken ik in deze bijdrage voor. Wat de verhoging van het defensiebudget daarentegen wel bewerkstelligt, is meer vraag in de Amerikaanse defensie-industrie. Om te voorkomen dat vooral de belangen van de Amerikaanse defensie-industrie goed behartigd worden, dienen Europese beleidsmakers een adequate veiligheidsanalyse maken en een realistische planning van wat de Nederlandse of Europese industrie kan bijdragen aan het versterken van onze weerbaarheid.
Russische defensie-inspanning
De huidige Europese uitgaven aan defensie zijn al hoger dan de Russische. De Europese NAVO-landen plus Canada besteden in 2024 500 miljard dollar aan defensie (NAVO, 2024). Daar staat een Russische defensie-inspanning van 149 miljard dollar in 2024 tegenover (SIPRI, 2025). Europa geeft dus 3,3 keer meer uit aan defensie dan Rusland (figuur 1). Bij een verhoging van de norm wordt dit voordeel navenant groter. Een 3,5-procent-norm betekent dat de Europese inspanning naar 875 miljard dollar gaat en een 5-procent-norm zelfs naar 1.240 miljard dollar.
Data: SIPRI, NAVO, Robertson (2022)
Voormalig hoogste NAVO-militair Rob Bauer stelde echter in het tv-programma Nieuwsuur dat Rusland met een roebel vijf keer meer gevechtskracht kan kopen dan de NAVO met een dollar. Voor het niet-verhandelbare deel van de defensie-uitgaven (lees personeel en gebouwen) is inderdaad het binnenlandse prijspeil van belang. Simpel gezegd komt het erop neer dat een Russische soldaat minder kost dan een Amerikaanse soldaat.
Figuur 1 toont echter de huidige NAVO-defensie-inspanningen van Europese landen ook na correctie met een factor 1,7 groter zijn dan die van Rusland. De figuur volgt de methode die door de Australische econoom Robertson (2022) is ontwikkeld om de uitgaven te corrigeren voor het binnenlandse prijspeil. Daaruit blijkt, op basis van gegevens uit 2017, inderdaad dat Rusland met een dollar 3,1 keer zoveel gevechtskracht kan kopen als de VS. Maar een vergelijkbare correctie voor het binnenlandsprijspeil is ook voor grote andere NAVO-landen als Roemenië, Turkije en ook Polen van toepassing, waardoor de NAVO (zonder de VS) ook op deze manier gerekend meer uitgeeft aan defensie. Bij een 3,5 procentnorm gaat de verhouding naar 2,9 en bij vijf procentnorm zelfs naar 4,1. Overigens gaf Bauer nog wel aan dat de uitgaven aan hybride oorlogsvoering niet in dit cijfer voor Rusland is opgenomen.
Afhankelijkheid van de VS
De huidige Russische defensie-inspanning rechtvaardigt de voorgestelde verhoging van de NAVO-norm dus niet. Toch hebben veel landen in Europa sinds de annexactie van de Krim door Rusland hun defensie-uitgaven verhoogd (NAVO, 2024). Ze zijn daarbij ook meer afhankelijk geworden van de VS. Volgens SIPRI-gegevens verdubbelde voor de Europese NAV0-landen tussen 2015 en 2024 de import van (grotere) wapens uit de VS.
Die afhankelijkheid geldt in het bijzonder voor Nederland. Terwijl in Europa in de jaren 2020-2024 zo’n twee derde van het defensiematerieel uit de VS komt, haalde Nederland meer dan negentig procent van zijn defensiematerieel uit de VS (FT, 2025). Alleen Montenegro is nog meer afhankelijk van wapens uit de VS.
Bovendien besteedt Nederland een relatief groot deel van het defensiebudget aan materieel, wat de omvang van de afhankelijkheid van de VS nog doet toenemen. Volgens de laatste Miljoenennota zal in 2025 inclusief steun aan Oekraïne 23,1 miljard euro aan defensie worden uitgegeven. Daarmee zou Nederland met 2,02 procent van het bbp net voldoen aan de huidige NAVO-norm (Gradus, 2025). Van dat totale budget wordt grofweg de helft besteed aan materieel (onderhoud en investeringen) en het overige aan personeel inclusief kazernes en oefenterreinen (Ziesemer, 2025). Het aandeel uitgaven aan materieel is daarmee beduidend hoger dan het NAVO-gemiddelde van pakweg een derde (NAVO, 2024).
Ook de voorgestelde extra defensie-uitgaven zouden vooral aan materieel worden besteed. Eind mei gaf minister van Defensie Brekelmans aan dat de nieuwste NAVO-capaciteitseisen betekenen dat Nederland elk jaar 16 á 19 miljard euro extra moet investeren in defensie (MinDef, 2025). Hij voegde daaraan toe dat 17.000 á 18.000 extra voltijds equivalenten (fte) aan personeel nodig zijn om aan de nieuwe NAVO-eisen te voldoen. Op basis van het gemiddelde loon bij defensie en het vooropgestelde aantal bijkomende fte’s kan beredeneerd worden dat een kwart van het extra defensiebudget aan personeel zou worden uitgegeven, en dus circa drie kwart extra aan militair materieel.
Amerikaanse handelsbalans
Dat Donald Trump nog voordat hij was aangetreden al voorstelde dat NAVO-landen vijf procent aan defensie moeten uitgeven, terwijl de VS zelf dit jaar ‘slechts’ ongeveer 3,5 procent van hun bbp aan defensie uitgeven (SIPRI, 2025), doet vermoeden dat Trump bij dit pleidooi vooral de handelsbalans van de VS op het oog heeft. Het aanschaffen van materieel is, gegeven de Europese afhankelijkheid van de Amerikaanse defensie-industrie, immers de snelste manier om de handelsbalans van de VS te verbeteren.
Belangrijk is ook hoeveel jaren nodig zijn om op deze nieuwe NAVO-norm te komen. Tijdens de NAVO-top in 2014 in Wales kwamen lidstaten overeen tien jaar uit te trekken om tenminste twee procent van het bbp te besteden aan defensie (Gradus, 2025). Volgens NAVO-baas Rutte en in zijn kielzog de Amerikaanse defensieminister Hegseth moeten NAVO-lidstaten, met het oog op de nieuwe NAVO-norm, tot 2032 elk jaar een stap omhoog zetten door 0,2 procent extra defensie-investeringen te doen (FD, 2025). Ook hier lijkt het belang van de Amerikaanse defensie-industrie voorop te staan. Bekend is dat de defensie-industrie, zowel hier als aan de andere kant van de oceaan, nu al op volle capaciteit draait en voor een aantal jaren is volgeboekt (Ziesemer, 2025). Het jaarlijks ophogen van het budget betekent dat (Amerikaanse) wapenfabrikanten steeds hogere prijzen kunnen vragen zonder dat de productie of kwaliteit omhooggaat.
Conclusie
De afgelopen jaren is het moeilijk gebleken om de defensie-uitgaven te tillen naar het twee-procentniveau (Gradus, 2025). Daarbij is de afhankelijkheid van de Amerikaanse wapenindustrie alleen maar toegenomen. De verhoging naar 3,5 procent en mogelijk zelfs naar vijf procent versterkt deze afhankelijkheid en dient zo vooral Amerikaanse belangen, zonder dat de militaire inspanning vanuit Rusland een dergelijke verhoging rechtvaardigt.
Literatuur
Peter E Robertson (2022). The real military balance: International comparisons of defense spending. Review of Income and Wealth 68 (3): 797-818.
FD (2025) ‘Navo-landen nog steeds verdeeld over nieuwe uitgavennorm van 5%, ondanks druk van Trump’. Het Financieele Dagblad, 5 juni.
FT (2025). ‘Two-thirds of arms imports to NATO countries in Europe come from US’. Financial Times, 1 maart.
Gradus, R. (2025). Wat kan de nieuwe NAVO-vorm? Clingendeal Spectator
MinDef (2025). Brief van de Minister van Defensie over NAVO-capaciteitsplanning, Kamerstuk, 28676, nr. 150.
NATO (2024), Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2024). Press Release 12 June.
Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI). Database Militairy Expenditure.
Ziesemer, V. (2025). Organiseren Europese weerbaarheid roept allerlei economische vragen op. ESB, 110(4844), 168-171.
Auteur
Categorieën