Evenwicht
Aute ur(s ):
Keuzenkamp, H.A.
Ve rs che ne n in:
ESB, 84e jaargang, nr. 4221, pagina 677, 24 september 1999 (datum)
Rubrie k :
Van de redactie
Tre fw oord(e n):
Economisch evenwicht, zo definieerde Hayek het ooit, is een situatie waarin mensen hun plannen niet hoeven te herzien. In dit opzicht
lijken de overheidsfinanciën momenteel in evenwicht. Er staat in de Miljoenennota vrijwel niets nieuws: de plannen die in het
regeerakkoord werden aangekondigd worden netjes uitgewerkt. Het grootste nieuws is wat mij betreft dat de zorgsector de
uitgavenkaders vooralsnog nauwelijks overschrijdt.
Evenwicht is saai. Eigenlijk zou evenwicht een zeer beknopte Miljoenennota kunnen opleveren, maar zo werkt dat niet in
budgetgestuurde organisaties. Dus wederom is er driftig gewerkt aan een kloek boekwerk, waarin de economische situatie van Nederland
grondig en meestal helder wordt besproken. Natuurlijk gaat minister Zalm in op de noodzaak het trendmatige begrotingsbeleid vol te
houden, wordt de belastingherziening van 2001 genoemd (die een week eerder al uitgebreid toegelicht werd), en worden enkele specifieke
beleidsthema’s aangekaart. Ik heb het allemaal met beleefde belangstelling gelezen. Dat hebben ook verschillende economen gedaan, die
in dit nummer van ESB hun kanttekeningen bij het beleid plaatsen.
Want ‘evenwicht’ kan ook schijn zijn, als mensen zich zelf voor de gek houden bij het maken van plannen. Er zijn verschillende redenen
om aan te nemen dat daar sprake van is. Flip de Kam en Paul van de Noord wijzen, net als Nico Klene, op het kabinetsvoornemen om
het arbeidsaanbod te stimuleren. Het voornemen wordt geprezen, maar de plannen om het te realiseren lijken te kort te schieten.
Belangrijke groepen in de samenleving zijn vervreemd van de arbeidsmarkt. Langdurig zieken, die wel de wao in stromen maar er nooit
meer uit komen. Allochtone jongeren, die op hun vijftiende massaal de brui aan de school geven om er rond hun 21ste, als het volle
minimumloon van kracht wordt, achter te komen dat er voor dropouts geen leuk werk is. Ouderen, die rond hun 55ste besluiten dat de
vervroegde uittreding veel plezieriger is dan nog langer gebukt te gaan onder de arbeidsdruk. Wat hier vooral nodig is, is een krachtige
aanbodprikkel die (gaan en blijven) werken aantrekkelijker maakt. Het kabinet geeft een magere aanzet met een arbeidskorting waardoor
het verschil tussen werk en uitkering marginaal toeneemt en door goede voornemers te uiten over actief spijbelbeleid. Hier zou het beleid
op een hoger plan gezet mogen worden: een groter urgentiegevoel bij de aanpak van de institutionele vormgeving van de ziekte- en
arbeidongeschiktheidsverzekering. Een straffer sanctiebeleid voor dropouts en werkloze jongeren. Een aanzienlijke verhoging van de
belastingkorting voor werknemers (met name van belang ‘onderin’ de arbeidsmarkt). Een algeheel verbod op collectieve regelingen voor
vervroegde uittreding en eventueel een fiscale stimulans voor het in dienst houden van oudere werknemers. Evenwicht op het gebied
van de participatie ontstaat pas, als de kabinetsplannen in deze richting worden herzien.
Ook voor de collectieve financiën is het evenwicht nog niet bereikt. En dan doel ik niet op begrotingsevenwicht: het is natuurlijk treurig
dat dit in tijden van voortdurende hoogconjunctuur niet gerealiseerd wordt, maar een half procent tekort of overschot is als zodanig niet
het belangrijkste om je druk over te maken. Een financieringstekort van nul is volstrekt willekeurig. Tekorten of overschotten zijn middel
om een doel met zo weinig mogelijk belastingverstoring (door tariefschommelingen) te bereiken. ‘Evenwicht’ houdt hier in dat plannen
rekening houden met toekomstige ontwikkelingen, zoals de vergrijzing. Verschillende auteurs in dit nummer benadrukken, dat de
kabinetsplannen hier nog onvoldoende op in spelen. Een andere verstoring van evenwicht, zo laten Van de Noord en De Kam zien, is
dat de belastinginkomsten systematisch overschat worden omdat het gebruik van de aftrekposten steeds groter blijkt dan verwacht. In
de toekomst zal dit, ondanks de mooie belastingplannen van het duo Vermeend en Zalm, waarschijnlijk niet veel anders zijn. Met name de
aftrekpost voor hypotheekrente blijft de planning verstoren. Zolang de ene vermogensvorm fiscaal anders behandeld wordt dan de
andere zullen creatieve burgers zoeken naar arbitragemogelijkheden. Het wachten is dus op het bijna onvermijdelijke plan, om de eigen
woning in de fiscale ‘box’ voor vermogen onder te brengen. Dat is een ingrijpende maar logische operatie, die beter vroeg dan laat
aangekondigd kan worden zodat ook burgers er in hun plannen rekening mee kunnen houden. Zolang deze kwestie blijft spelen is er
geen ‘fiscaal evenwicht’.
Er is nog een bron van verstoring van het fiscale evenwicht. De belastingbasis, zo is de bedoeling, moet robuuster worden. Een
verschuiving van directe naar indirecte belastingen draagt daar aan bij. Maar het is de vraag of indirecte belastingen op langere termijn
die stevige basis bieden. De groei van internethandel is een bedreiging voor de inning van btw. Een gepast antwoord op deze
ontwikkeling is er nog niet.
Evenwichtig zou Hayek het Nederlandse beleid al met al niet noemen. De troost is, dat het beleid wel de goede richting op wijst en de
ruimte biedt om dat evenwicht binnen bereik te brengen. Paars 2 zal vooral braaf het regeerakkoord ten uitvoer brengen, een volgend
kabinet kan dan een poging doen om het evenwicht in de economie alsnog dichterbij te brengen.
Thema: Miljoenennota 2000
C.A. de Kam, P.J. van den Noord en R.C.P. van der Putten, Een gelukkig land
P.L.C. Hilbers, B.B. Bakker en J.K. Martijn, Klimaatbeheersing in een monetaire unie
N. Klene, Forse meevallers, eenzijdig aangewend
J.W. Oosterwijk, Gezonde begroting in een vergrijzend land
Copyright © 1999 – 2003 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)