hand van speltheoretische modellen
deze vraag te beantwoorden. Tevens
proberen wij een verklaring te vinden
voor het feit dat politici veelal adviseurs aanstellen van hun eigen politieke kleur.
Een simpel spel
We modelleren de interactie tussen de
minister en de politiek adviseur aan
de hand van een simpel spel, waarin
de minister een beslissing moet nemen over een bepaald project of een
onderdeel van een project (de Betuwelijn, een vijfde landingsbaan of een
extra lantaarnpaal op de nieuw aan te
leggen A263). De minister heeft twee
mogelijkheden: 1. zij besluit tot uitvoering van het project en 2. zij handhaaft de status quo. De minister besluit tot uitvoering van het project als
het verwachte nut van het project,
U(x), hoger is dan het nutsniveau van
de status quo, U(s):
olitieke besluitvorming
Politieke adviseurs
Hebben politieke adviseurs nut? Een speltheoretische benadering werpt
licht op deze vraag.
Ter inleiding van dit artikel enige fragmenten uit NOVA van 24 augustus jl:
Reporter: “Het is geen ambtenaar en
geen politicus, en dat maakt hem nogal ongrijpbaar. Een gids in de Haagse
jungle. Ze rukken op de politieke adviseurs..”. Opmerkingen van Dick Houwaart, die lange tijd directeur Voorlichting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken is geweest.
Eerst zijn antwoord op de vraag van
de reporter of politieke adviseurs nodig zijn: “Nee, ik vind het volstrekte
onzin. Elke minister heeft eenfantastische staf ambtenaren om zich been.
Duur betaalde, hoge ambtenaren. Die
mensen hebben fingerspitzengefiihl
voor politick, anders zouden ze daar
niet zitten…”.
Vervolgens de readies van Houwaart op de opmerking van de reporter dat wellicht verkeerde beslissingen
van ministers zouden zijn voorkomen
als er goede adviseurs waren geweest: “Maar misschien hebben de adviseurs van de minister, die dus regulier in dienst zijn van het ministerie..,
de minister geadviseerd het zo te
doen. En dan heeft zij de wind de
andere hunt op laten waaien. Dat
gebeurt natuurlijk ook”. En later:
“Ambtenaren die adviseren: doe het
nou linksom ofrechtsom. En de minister doet precies het omgekeerde. Dat
kan natuurlijk en dat mag de minister doen, maar waarom moet die al
die mannekes inhuren die het allemaal beter zouden weten dan uitstekende ambtenaren die er aljaren zitten”
Het bestaan van politieke adviseurs is
geen Nederlands fenomeen. De Volkskrant bericht bij voorbeeld dat “Bundeskanzler Kohl een zogenoemd keukenkabinet heeft van 25 politieke
adviseurs” . In de Verenigde Staten
wordt de president bijgestaan door de
Counsel of Economic Advisors, waarin
gewoonlijk economen zijn opgenomen met dezelfde politieke kleur als
de president. De vraag rijst waarom
politici naast ambtenaren behoefte
hebben aan politieke adviseurs. Sedert enige tijd proberen wij aan de
U(x) – U(s) > 0
De baten en/of de kosten van het project zijn omgeven met onzekerheid.
Deze onzekerheid wordt weergegeven door een storingsterm e. Daarnaast heeft de minister haar eigen politieke voorkeur met betrekking tot het
project, p. Het verschil tussen het nut
van het project en de status quo
wordt weergegeven door de volgende
vergelijking:
Um = U(x) – U(s) = p + e
(1)
Als p groter is dan nul dan is de minister geneigd het project uit te voeren,
en als p kleiner is dan nul dan heeft
zij de neiging de status quo te handhaven. Verschillende individuen kunnen
verschillende voorkeuren hebben, omdat de baten en kosten van het project niet gelijkmatig verdeeld zijn over
burgers.
Zoals gezegd zijn de baten of kosten van het project afhankelijk van bepaalde factoren, waarover de minister
onzeker is. De baten of kosten kunnen meevallen e > 0 of tegenvallen
e < 0. Ter vereenvoudiging van de
analyse, maar zonder dat het onze resultaten be’invloedt, veronderstellen
we dat de storingsterm uniform verdeeld is over het interval [-t,t], De verwachte waarde van e is dus nul.
1. Gebaseerd op de tekst van NOVA, die
geleverd is door Euroclip reportservice.
2. F.en adviseur van ‘Paars’ heet liever
geen adviseur, de Volkskrant, 25-8-1995.
Wanneer de minister geen informatie verwerft omtrent e , dan is haar beslissing afhankelijk van haar politieke
voorkeur, omdat dan de verwachte
waarde van e nul is. Heeft zij een
politieke voorkeur voor het project
(p > 0), dan zal zij besluiten dat het
project moet worden uitgevoerd. In-
dien p < 0, dan besluit zij de status
quo te handhaven.
Omdat de netto baten van het project behept zijn met onzekerheid is er
een kans dat de minister een verkeerde beslissing neemt. Figuur 1 toont
het verschil tussen het nut van het
project en de status quo, Um, voor ver-
schillende waarde van en een positieve waarde van p. Als Um positief is,
dan geldt dat het project het hoogste
nut oplevert. Dit is dus het geval als
e > -p. In dat geval zal de minister achFiguurl. Het verschil tussen het nut
van het project en de status quo als
functie van e
um(e)
-P
teraf geen spijt hebben het project te
hebben ontwikkeld. Echter, als e < -p,
dan zal de minister spijt hebben van
de beslissing het project uit te voeren.
Vanzelfsprekend wil de minister de
kans op een verkeerde beslissing minimaliseren. De kans op een e kleiner dan -p geeft de minister een prikkel om informatie in te winnen over
de stochast e . Hiertoe kan zij een adviseur inschakelen.
De adviseur
Behalve dat adviseurs de waarde
van e kennen, zijn zij normale burgers die eigen voorkeuren hebben ten
aanzien van het project waarover de
minister moet beslissen. Het verschil
tussen het nut dat de adviseur toekent
aan het project en de status quo
wordt weergegeven door:
Ua = a + e ,
(2)
waarin a de politieke voorkeur van de
adviseur weergeeft.
Evenals de minister maximeert de
adviseur zijn nut. Vergelijking 2 toont
dat als a + e > 0, de adviseur er baat
bij heeft dat het project ontwikkeld
wordt en als a + e < 0, dan wil de adviseur dat de minister afziet van het
project. Wanneer we veronderstellen
dat er ten minste een kleine kans be-
zullen slaan. Stel bij voorbeeld dat
een onafhankelijke adviseur (a=0)
een negatief advies uitbrengt. De verwachte waarde van e is dan gelijk
aan -0,5t. Een minister met een voorkeur p > 0,5t zal het negatieve advies
niet opvolgen, omdat p+E(e ) > 0.
Slotopmerkingen
Wanneer politieke adviseurs dienen
als middel om de minister voor verkeerde beslissingen te behoeden dan
kan zij zich het best laten adviseren
door iemand met dezelfde politieke
kleur. Deze adviseur verschaft precies
die informatie waaraan de minister behoefte heeft. Onafhankelijke adviseurs kunnen leiden tot typisch Nederlandse bureauladen vol met
staat dat de minister de aanbeveling
van de adviseur volgt, dan is de optimale strategic van de adviseur een positief advies over het project uit te
brengen als a + e > 0 en een negatief
advies uit te brengen als a + e < 0.
deskundige, maar ongebruikte, rapporten.
Twee kanttekeningen zijn echter op
zijn plaats. Ten eerste, in dit artikel
hebben wij verondersteld dat alle ad”wjseurs even competent zijn. Het is
Zoals gezegd heeft de minister be^-
duidelijk dat het nut van een politick
adviseur voor de minister minimaal is
als hij niet over meer informatie be-
hoefte aan informatie over e ten einde
een verkeerde beslissing te vermijden.1
Uit de strategic van de adviseur volgt
dat de adviseur wiens voorkeur a gelijk is aan die van de minister, precies
die informatie levert die de minister
nodig heeft. Immers, een positief advies van deze adviseur toont dat
e > -p, zodat de minister zeker weet
dat zij beter af is als het project wordt
uitgevoerd. Analoog toont een negatief advies dat e < -p, hetgeen de minister overtuigt dat het project niet
moet worden uitgevoerd. Het is duidelijk dat de minister het advies van
deze adviseur altijd zal opvolgen.
^schikt dan de minister zelf/ Het is twijfelachtig of een politick adviseur op
vele gebieden expert kan zijn. Wij menen daarom niet dat de fantastische
staf ambtenaren van de minister op
straat moet worden gezet. Wel denken wij te begrijpen waarom de minister bij sommige beslissingen behoefte
heeft aan een politick adviseur van
Nederland
haar eigen kleur.
Ten tweede is de functie van politick adviseur in ons model beperkt tot
het verschaffen van informatie ten einde de minister te behoeden voor verkeerde beslissingen. Informatie kan
echter ook een ander doel dienen, na-
Dick Houwaart constateerde in Nova
bepaalde beslissingen moeten wor-
dat ministers de adviezen van hun
den genomen. Dit speelt met name
ambtenaren niet altijd opvolgen. Ook
de adviezen van commissies lijken
vaak in bureauladen te verdwijnen.
wanneer een minister het parlement
dient te overtuigen van haar voornemens. In het uitgebreide artikel, dat
melijk het overtuigen van anderen dat
De communicatie tussen beleidsma-
De beleidsadviseur in ons model adviseert de minister bij haar beslissing
over het project. Adviseurs worden
verondersteld volledig ge’informeerd
te zijn over de stochastische term e .
Verder veronderstellen we dat de ad-
wij spoedig hopen af te ronden,
kers en experts lijkt derhalve gebrekkig. Een reden hiervoor kan zijn dat
wordt met name aandacht besteed
aan dit aspect van informatie.
er in Nederland consensus over be-
staat dat adviseurs en ambtenaren onafhankelijk behoren te zijn. De commotie rondom de politieke adviseurs
Wilko Letterie
viezen aan de minister worden gege-
illustreerde dit. Met behulp van ons
De auteurs zijn verbonden aan de
ven aan de hand van aanbevelingen:
de adviseur raadt de minister aan het
project te ontwikkelen of af te zien
van het project (in termen van Dick
Houwaart: links om of rechts om).
model kan eenvoudig worden getoond dat ministers, die zelf een
voorkeur hebben voor of tegen het
project, de aanbevelingen van onafhankelijke adviseurs vaak in de wind
ESB 4-10-1995
Otto Swank
vakgroep Algemene economie van de
Erasmus Universiteit Rotterdam.