Weglek wel reden tot zorg bij afschaffing van Nederlandse fossiele subsidies

Door Gerlagh et al. (2024) wordt helder uiteengezet hoe de werking van het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS) is verbeterd door de introductie van de Market Stability Reserve (MSR) en de komst van het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Hun conclusie dat dankzij het bestaan van de MSR en de CBAM, afschaffing van fossiele subsidies in Nederland slechts tot beperkte weglekeffecten van emissiereductie zal leiden, betwisten we echter. Het is cruciaal ons te realiseren dat de MSR en CBAM op EU-niveau werken en de afschaffing van fossiele subsidies een maatregel is die alleen in Nederland plaatsvindt. Dit onderscheid tussen wat Europees is en wat Nederland doet, krijgt in hun artikel nauwelijks aandacht, maar is essentieel om te bepalen wat de effecten van afschaffing van fossiele subsidies alleen in Nederland zullen zijn. De relatieve kosten van productie in Nederland veranderen immers per direct: de afschaffing van de subsidies komt neer op een verhoging van de nationale energiebelastingen ten opzichte van die van andere landen binnen en buiten de Europese Unie.

Bij de toepassing van de MSR wordt door de EU gekeken naar de totale hoeveelheid ongebruikte emissierechten binnen het gehele EU ETS gebied (EU plus Noorwegen, IJsland en Liechtenstein). Het is dus niet noodzakelijkerwijs zo dat door enkel een vermindering van emissies in Nederland, of een andere lidstaat, de hoeveelheid emissierechten binnen dit gebied wordt verminderd. Wanneer Nederlandse bedrijven (die onder het EU ETS vallen) te maken krijgen met hogere energiebelastingen, verslechtert hun concurrentiepositie binnen de EU. Dit hoeft niet te betekenen dat deze bedrijven meteen zullen verplaatsen naar andere landen, maar wel dat zij marktaandeel zullen verliezen ten gunste van bedrijven elders in Europa (zie ook PBL, 2024). Deze laatste bedrijven zullen daardoor meer produceren en dus méér emissierechten nodig hebben, waardoor er minder of geen rechten ongebruikt blijven en via de MSR uit de handel worden genomen.

Bij de toepassing van CBAM, het nieuwe koolstofgrenscorrectiemechanisme, wordt door de EU alleen gekeken naar het verschil in CO₂-beprijzing in een land van herkomst van bepaalde producten die naar de EU worden geëxporteerd en de EU ETS-prijs. De hoogte van de energiebelastingen in afzonderlijke lidstaten speelt hierbij geen enkele rol. Hogere belastingen op energie in Nederland leiden dus zonder meer tot een relatieve verslechtering van de concurrentiepositie van bedrijven die op de mondiale markt opereren. CBAM geeft daar geen enkele bescherming tegen.

Het MSR en CBAM helpen ons dus niet als we de fossiele subsidies in Nederland eenzijdig afschaffen. Het klimaatbeleid wordt door zo’n afschaffing niet per se effectiever, maar voor Nederland wel onnodig duurder.

Het goede nieuws is dat de onlangs herziene EU ETS ervoor zorgt dat de totale hoeveelheid emissies van de deelnemende bedrijven daalt en er vanaf 2039 geen nieuwe emissierechten uitgegeven zullen worden. Nationale maatregelen zoals verhoging van energiebelastingen zijn daarvoor niet nodig. Het is eerder andersom: het belang van energiebelastingen en fossiele subsidies zal in de komende jaren sterk verminderen juist doordat de deelnemers aan het EU ETS hun emissies zullen terugbrengen, net zoals in de afgelopen jaren sinds de start van dit systeem al is gebeurd (Mulder et al., 2023).

Literatuur

Mulder, M., J. Bollen, J. Cozijnsen et al., (2023) Aanscherping emissiehandelssysteem is de échte no-brainer in het debat over fossiele subsidies. Naschrift op esb.nu.

PBL (2024) Analyse tarief CO2-heffing industrie – tariefstudie 2024.