Werkzoekenden ervaren belemmeringen bij het vinden van werk door gebrek aan vervoer. Toenemende suburbanisatie van werkgelegenheid kan leiden tot een verdere toename van vervoersarmoede.
ESB RuimtelijkRUimtelijkVervoersarmoedebelemmert arbeidsre-integratieIn veel westerse landen is laaggeschoolde werkgelegenheid verplaatstnaar bedrijventerreinen aan stadsranden en langs snelwegen. WerkÂzoekenden kunnen deze werkgelegenheid zonder auto vaak niet ofnauwelijks bereiken. In Engeland en Vlaanderen heeft dit geleid totvervoersarmoede. Ook in Nederland blijkt hier sprake van te zijn.jeroenbastiaanssenJunior onderzoekeraan de RadboudUniversiteit NijmegenKarel MartensUniversitair docentaan de RadboudUniversiteit Nijmegen654654De afgelopen decennia heeft in Nederland,net als in veel andere westerse landen, eensterke suburbanisatie plaatsgevonden vanvooral laaggeschoolde werkgelegenheid(Martens, 2000). Vooral bedrijfstakkenmet een relatief groot ruimtebeslag, zoals industrie, groothanÂdel en logistiek, hebben zich gevestigd op bedrijventerreinenaan stadsranden en langs snelwegen (Hamers en Nabielek,2006), met een ruimtelijk scheiding van laaggeschoolde arÂbeidskrachten en banen tot gevolg.In de Verenigde Staten is al enkele decennia aandachtvoor deze ruimtelijke mismatch (Gobillon et al., 2007). Delaaggeschoolde bevolking is er veelal achtergebleven in de(binnen)steden, terwijl een groot deel van de werkgelegenÂheid met de overige bevolking is meeverhuisd naar de suburbs.Het gaat om meer dan louter een ruimtelijke mismatch. Zolaten Ong en Miller (2005) zien dat slechte arbeidsmarktÂresultaten, vooral in achterstandsbuurten, ontstaan door eenvervoersmismatch: gebrek aan een auto of adequaat openbaarvervoer tussen woon- en werklocaties.Ook in Engeland en Vlaanderen is al geruime tijd aanÂdacht voor vervoersproblemen bij het bereiken van banen onÂder de noemer ‘vervoersarmoede’. Zo constateerde de SocialExclusion Unit (2003) in een uitgebreid onderzoek in EngeÂland dat door gebrek aan een auto en ontoereikend openbaarvervoer twee op de vijf werkzoekenden moeilijk een baankonden vinden. Recent onderzoek in Vlaanderen (Mobiel21, 2013) toont aan dat bijna zeven op de tien werkzoekenÂden met een laag inkomen moeilijk werk krijgen vanwege verÂvoersbeperkingen. In Nederland is nog weinig aandacht voorvervoersarmoede. Het is ook niet zeker dat de problematiekvergelijkbaar is met die in de genoemde landen. Om een eerÂste indruk te verkrijgen van de omvang van vervoersarmoedein Nederland, is een verkennend onderzoek nuttig.OnderzoeksmethodeHet onderzoek is uitgevoerd in Rotterdam-Zuid. Dit gebiedkampt in 2013 met bijna 18.000 vooral laaggeschoolde werkloÂzen en relatief weinig arbeidsplaatsen. Samen met de gemeenteRotterdam zijn diepte-interviews gehouden met achttienlaaggeschoolde werkzoekenden zonder auto (negen mannenen negen vrouwen) uit Rotterdam-Zuid. Zij namen deel aanverplichte werkgerelateerde trainingen en banenmarkten opde werkpleinen in Zuid, en zijn aselect gekozen en individueelgeïnterviewd tijdens of aansluitend op de bijeenkomsten. Omook inzicht te verkrijgen in de rol van vervoer bij het behoudvan werk, zijn tien laaggeschoolde werknemers zonder auto(zes mannen en vier vrouwen) uit Rotterdam-Zuid geïnterÂviewd die onlangs een baan vonden. Zij zijn via de werkpleinengeselecteerd en op hun werklocaties individueel benaderd. Allerespondenten zijn in de leeftijd van 20 tot 60 jaar en hebbeneen opleidingsniveau op maximaal mbo kwalificatieniveau 2.VervoersmismatchDe interviews met de werkzoekenden laten zien dat zij hoofdÂzakelijk zijn aangewezen op bus, tram en metro voor het beÂreiken van werk (Bastiaanssen, 2012). De fiets is volgens hennauwelijks een alternatief om naar sollicitatiegesprekken enpotentiële banen te reizen. Bijna de helft zegt geen geld tehebben voor een goede fiets of beschikt niet over een veiligestallingplaats bij de woning. Ook liggen veel potentiële banenvolgens hen ver buiten Rotterdam en daarmee niet op fietsÂafstand. De trein wordt weinig gebruikt. Deze wordt duurgevonden en ontsluit vaak niet de gebieden waar veel laagÂgeschoold werk te vinden is.De sterke afhankelijkheid van het openbaar vervoer heeftdirect gevolgen voor de locaties en het type werk dat bereikÂbaar is voor de werkzoekenden. De oorzaak hiervan is een misÂmatch tussen het openbaarvervoersnetwerk, met vooral radialeroutes naar het centrum in Rotterdam-Noord, en de naar deperiferie verschuivende locaties voor laaggeschoold werk. Dezewerklocaties – vaak bedrijventerreinen langs snelwegen – worÂden slecht bediend door het openbaar vervoer. Ook sluit dedienstregeling in de ochtenden en op zondagen niet aan op dewerktijden. Zo vertelt een man die werk zoekt in de bouw: “Ikkreeg laatst werk aangeboden in Dordrecht. Maar ik moest om6.30 uur aanwezig zijn en de metro rijdt pas vanaf zes uur. Daardoor kon ik niet op tijd zijn, en moest ik de baan afwijzen. In Leiden had ik hetzelfde probleem.†Vanwege de relatief lage lonenen het grote aandeel deeltijdwerk vormen ook de reiskostenDe auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elderste publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruiken voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.Jaargang 98 (4671) 25 oktober 201324-10-2013 12:21:21 Ruimtelijk ESBeen belemmering om werk buiten Rotterdam aan te nemen.Vrouwen met jonge kinderen zeggen ook door zorgtakente worden beperkt in hun toegang tot werk. Kinderopvang isvolgens hen te duur en hun kinderen brengen ze veelal met hetopenbaar vervoer naar school. Om een baan aan te kunnennemen, moeten ze het naar school brengen van hun kinderenen de reis naar het werk kunnen combineren. Dit is met hetopenbaar vervoer vaak onmogelijk. Een alleenstaande moeder:“De sociale dienst belde me voor werk in Rotterdam-Noord maardaarvoor moest ik al om zes uur beginnen. Dat red ik niet, wantdan rijdt er nog geen openbaar vervoer. Ook moet ik eerst mijnkinderen nog naar school brengen, maar die kunnen zo vroeg nietterecht.†Voor de mannelijke respondenten speelt dit probleemniet, omdat zij de zorgtaken overlaten aan hun partner of aanfamilieleden.Bijna alle werkzoekenden zeggen sollicitatiegesprekÂken en potentiële banen moeilijk te kunnen bereiken, vooralop locaties buiten Rotterdam. Ruim de helft heeft hierdoorpotentiële banen moeten afwijzen. De mismatch tussen hetopenbaarvervoersnetwerk en de locatie van potentiële banendraagt dus bij aan de uitsluiting van kansen op werk.ZoekgebiedDe kwaliteit van het openbaar vervoer heeft direct conseÂquenties voor het gebied waarbinnen werkzoekenden naarbanen zoeken. Twee derde van de vrouwen zegt het zoekgeÂbied te beperken tot Rotterdam, vanwege de vervoersprobleÂmen in combinatie met zorgtaken. Zij zoeken vooral banen inde zorg en horeca. Alleen de vrouwen zonder thuiswonendekinderen zeggen ook banen buiten Rotterdam te zoeken diemet het openbaar vervoer bereikt kunnen worden. Alle vrouÂwen hebben hun reistijd naar potentiële banen beperkt totdertig tot zestig minuten enkele reis.Alle mannen zeggen daarentegen ook banen buiten RotÂterdam te zoeken, zolang die met het openbaar vervoer bereiktkunnen worden. Zij zijn bovendien bereid om ten minste eenuur te reizen naar potentiële banen. Hierbij speelt mee dat debanen die zij zoeken – in de bouw, industrie en schoonmaak– in Rotterdam beperkt aanwezig zijn. Het zoekgebied van demannen is daarmee omvangrijker dan dat van de vrouwen, enis bovendien (aanzienlijk) groter dan op basis van bestaandeliteratuur kon worden verwacht.De meeste respondenten zeggen echter niet meer naarbanen te zoeken die ze naar hun verwachting niet, of niet binÂnen de beschikbare tijd, kunnen bereiken. Wel willen ze hunzoekgebied vergroten als ze locaties buiten Rotterdam snelleren gemakkelijker kunnen bereiken. Zij verwachten dat vooraleen auto deze mogelijkheid biedt, zodat ze ook toegang kunÂnen krijgen tot banen op perifere locaties die met het openbaarvervoer niet bereikbaar zijn. Een van de mannen legde uit: “Alsik een auto had, zou ik werk gaan zoeken tot wel zestig kilometervan huis. Maar omdat ik afhankelijk ben van openbaar vervoer,reis ik niet verder dan dertig kilometer. Ik heb uitgerekend dat hetdan nog lukt met de reiskosten.†De omvang van het zoekgebieden daarmee de kansen op werk, hangen dus sterk samen met hetgemak waarmee de werkzoekenden zich kunnen verplaatsen.vonden. Zij werken overwegend in de zorgsector op Zuid,maar op zondagen sluit de ov-dienstregeling volgens hen nietaan op hun werktijden. “Het probleem is de zon- en feestdagen,want de metro rijdt dan pas na acht uur. Maar wij moeten alom kwart voor zeven op het werk zijn en je kunt niet altijd werkdiensten ruilen. Mijn werkgever heeft daar al enkele opmerkingen over gemaakt, dus dat gaat een probleem wordenâ€, aldus eenvan de vrouwen. Ook is het gebrek aan openbaar vervoer op deoost-westverbinding in Rotterdam-Zuid volgens de vrouweneen knelpunt. Het merendeel van hen zegt hierdoor moeite tehebben om het werk op tijd te bereiken. De vervoersprobleÂmen bedreigen daarmee het behoud van hun banen en daarÂmee ook hun arbeidsre-integratie.De mannen die recentelijk een baan vonden, ervarengeen vervoersproblemen. Zij rijden vaak met collega’s meeof reizen met bedrijfsvervoer naar hun werklocaties. Veel vanhen werken bovendien op grote afstand buiten Rotterdam.Dit wijkt sterk af van het landelijk beeld van de relatief kortewoon-werkverplaatsingen onder laagopgeleiden.Deze bevindingen laten zien dat ook voor behoud vanwerk de bereikbaarheid een rol speelt. Net als bij het zoekennaar werk, blijkt het openbaar vervoer van onvoldoende niveauom zonder problemen de werklocatie te bereiken. Verhuizenblijkt voor de respondenten geen reële optie te zijn. Het merenÂdeel is afhankelijk van de sociale huursector, die weinig flexiÂbiliteit biedt. Ook gaat het bij potentiële banen vaak om kortÂlopende contracten, waardoor verhuizen niet aantrekkelijk is.ConclusiesDe resultaten van de interviews met Rotterdamse werkzoeÂkenden tonen aan dat vervoersproblemen kunnen bijdragenaan problemen in de arbeidsre-integratie onder werkzoekenÂden. Ze geven aan door een gebrek aan vervoer minder kansop een baan en een langere werkloosheidsperiode te hebben.Dit is een eerste aanwijzing dat in Nederland, net als in EnÂgeland en Vlaanderen, sprake is van vervoersarmoede onderwerkzoekenden. De toenemende suburbanisatie van werkgeÂlegenheid zou in de toekomst kunnen leiden tot een verderetoename van vervoerarmoede. Er is, kortom, alle reden omhet thema vervoersarmoede op de beleidsagenda te plaatsen.LiteratuurMartens, K. (2000) Debatteren over mobiliteit: over de rationaliteit van het ruimtelijk mobiliteitsbeleid. Amsterdam: Thela Thesis Publishers.Hamers, D. en K. Nabielek (2006) Bloeiende bermen: verstedelijking langs de snelweg. Rotterdam/ Den Haag: NAi/RPB.Gobillon, L., H. Selod en Y. Zenou (2007) The mechanisms of spatial mismatch. Urban Studies, 44(12), 2401–2427.Ong, P. en D. Miller (2005) Spatial and transportation mismatch in Los Angeles. Journal ofPlanning Education and Research, 25(1), 43–56.Social Exclusion Unit (2003) Making the connections: final report on transport and social exclusion. Londen: Social Exclusion Unit.Mobiel 21 (2013) Bijna zeven op tien mensen in armoede vindt moeilijk werk door mobiliteitsbeperkingen. Leuven: Mobiel 21.Bastiaanssen, J. (2012) Vervoersarmoede op Zuid. Een verkennend onderzoek naar de mate waar-Bedreigingin verplaatsingsmogelijkheden van invloed zijn op de arbeidsre-integratie van werklozen. Master-De sterke afhankelijkheid van openbaar vervoer leidt ook totvervoersproblemen bij de vrouwen die recentelijk een baanthesis. Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen.Jaargang 98 (4671) 25 oktober 2013655De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elderste publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruiken voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.65524-10-2013 12:21:21