Van struikelblok tot startschot
De coalitie-onderhandelaars
zijn eruit. Hoewel men
elkaar redelijk heeft kunnen vinden, vormde de sociale zekerheid het grootste politieke struikelblok. Uiteindelijk ging het allemaal over centen en procenten.
De reken meesters van het CPB hebben het er weer
druk mee gehad. De hele discussie over de sociale
zekerheid is ondertussen afmattend en doodsaai. De
gemiddelde burger heeft allang afgehaakt en toont
allerminst interesse voor ‘het gedoe’ in Den Haag.
Volgens mij zou je eerst met elkaar moeten afspreken wat sociale zekerheid betekent voor ieder van
de partijen. Daarmee bedoel ik meer dan het eens
worden over de bezuinigingen voor de komende jaren, meer dan een zakelijk contract. Ik zou graag van
de politiek een heldere visie willen vernemen over
de plaats die de sociale zekerheid inneemt in de politiek-economische ontwikkeling op middellange en
lange termijn. Voor een visie is creatief denken nodig
en vooral durf, en niet te vergeten het vermogen datgene waar je voor staat op een bevlogen wijze uit te
dragen, zodat je mensen méékrijgt voor je plannen,
ook als de boodschap niet voor iedereen prettig is.
Wel, dit is duidelijk niet het geval in Den Haag. De
politiek gaat aan visieloosheid ten onder.
Laten we tegenover het pessimistische beeld
schetsen hoe de sociale zekerheid in plaats van struikelblok een startschot voor economische revitalisatie
zou kunnen zijn. Sociale zekerheid en het scheppen
van werk zijn twee zijden van dezelfde medaille. Dat
er zonder werk geen geld is voor sociale zekerheid,
zal iedereen duidelijk zijn. De redenering de andere
kant op vergt wellicht enige uitleg. Wie de trends
volgt, weet dat de turbulentie in de internationale
economie eerder toe dan af zal nemen. Conjuncturele schommelingen volgen sneller op elkaar. De onzekerheden voor bedrijven nemen toe. Ondernemingen gaan daarom meer flexibele arbeidskrachten
aanstellen. Als gevolg zullen steeds meer mensen in
deeltijd gaan werken of slechts tijdelijk voltijds werk
verrichten. Het zullen vooral de jongeren zijn die in
dit proces van heterogenisering een leidende rol
gaan spelen; deels omdat er niet voldoende voltijdsbanen zijn, deels omdat ze er bewust voor kiezen om
meerdere interesses tegelijkertijd te bevredigen.
Hiermee laten we zien dat het beeld van de kostwinner met vrouwen kinderen thuis absoluut verouderd is, terwijl het nog wel een belangrijke stempel
drukt op de huidige oplossingen voor het vraagstuk
van de sociale zekerheid.
Met de toenemende variëteit in arbeidsvormen en
arbeidsduur is het niet zo dat de sociale zekerheid
een minder belangrijke rol zou spelen. Integendeel,
het stelsel van sociale zekerheid maakt het mogelijk
de economie te revitaliseren en te flexibiliseren, zonder golven van maatschappelijke instabiliteit te veroorzaken. De flexibiliteit van een dynamische economie zal in zeer sterke mate afuangen van de mate
waarin de sociale zekerheid voor een tijdelijke buffer
E5B 17-8-1994
kan zorgen. Het bedrijfsleven en
werknemers hebben dus groot belang bij een stelsel dat erop berekend is om soms veel mensen op te
nemen, om daarna weer vrij snel
leeg te stromen. Wanneer er meer
condities gesteld worden aan toelating tot uitkeringen, zoals bij voorbeeld verplichte bij- en omscholing
voor iedereen, dan zullen de perioden dat iemand tijdens zijn werkzame leven een tijdelijke uitkering geniet eerder een soort ‘leerzame
sabatticals’ zijn, dan perioden van
verplicht duimen draaien en geestelijk aftanen.
Ook zal aan de fraudebestendigAJ.M. Roobeek
heid van het stelsel het nodige gedaan moeten worden. Preventief beleid in de vorm van het uitdragen
van normen en waarden door de politiek en door
sociale partners – de besturen van de bedrijfsverenigingen – is hierbij van essentieel belang. Naast fraude-alertheid bij de intake-gesprekken met uitkeringsaanvragers, zal er via koppeling van bestanden van
belasting, sociale dienst, GAK, gemeentelijke diensten en politie snel opgetreden moeten kunnen
worden in gevallen van frauduleus gedrag. De informatietechnologie biedt hiertoe alle mogelijkheden,
maar die blijven nu nog grotendeels onbenut.
Wanneer werkgevers, werknemers en uitvoeringsorganisaties het er over eens kunnen worden om alle
relevante informatie via één gemeenschappelijk aangestuurde databank te laten lopen, dan kan er een
enorme efficiency-slag behaald worden in de organisatie die nu moeizaam aan verbrokkelde en vaak gedateerde informatie moeten komen. In plaats van aan
de procentendiscussie zou hieraan prioriteit moeten
worden gegeven, vooropgesteld dat de privacybescherming in acht wordt genomen. Wanneer de
politiek ervoor zou zorgen dat de institutionele
barrières hiervoor opgeheven worden, dan zou dat
de duurzaamheid van het sociale stelsel ten goede
komen.
Het gezonde verstand zegt dat het à nders zou moeten. Geen afbraak, maar herinrichting van het
sociale stelsel, waarbij efficiency in het dataverkeer
en onderlinge afstemming van de werkprocessen in
de uitvoeringsorganisaties voorop komt te staan. Willen we een competitieve economie hebben met hoogwaardige, flexibel opererende bedrijven en een bevolking die eraan gewend is om zich voortdurend bij
te scholen, dan is efficiency en fraudebestendigheid
van het stelsel topprioriteit nummer één, omdat sociale zekerheid de strategische buffer is die onmisbaar
is in een moderne kapitalistische samenleving.