U bent econoom, of bovenmatig geïnteresseerd in economie. Toch denk ik dat ook u moeite heeft de pensioendiscussie te volgen. Of behoort u tot die tien, hooguit twintig Nederlanders die alle ins en outs van de 920 miljard euro aan pensioenbeleggingen kennen? Hooguit behoort u tot de kleine groep die de brieven van zijn pensioenfonds begrijpt, die snapt dat hij zelf in actie moet komen. Maar dan nog…
(Dit is een bewerking van mijn juli-column voor HP/deTijd )
Het is hartstikke complex, dat pensioen. En met de dag onzekerder. De rente daalt, en holt daarmee de financiele positie van de fondsen uit. Al een half jaar lang vallen in Nederlandbrieven van pensioenfondsen op deurmatten die melden dat ze volgend jaar de uitkeringen van gepensioneerden of de aanspraken van werknemers gaan korten. Wat je als gepensioneerde of pensioenspaarder moet of kunt doen, staat niet in die brief. En eind mei kwam minister Kamp met nieuwe regels voor pensioenfondsen. De gemiddelde Nederlander ziet het gebeuren, begrijpt er geen snars van, en verliest langzaamaan zijn vertrouwen in de sector.
Een ding is wel doorgedrongen: ons pensioen staat er niet goed voor. Maar wat moeten we nog meer weten? En wat moeten we morgen doen?
‘Pensioenbewust’
Stel die vraag aan iemand uit de pensioensector en steevast luidt het antwoord dat mensen onvoldoende ‘pensioenbewust’ zijn. We zouden ons er meer in moeten verdiepen, er op school over moeten leren. Met een pink in eigen boezem volgt dan de toevoeging dat de sector misschien ook wat ‘opener’ zou kunnen, ‘meer transparantie’ moet bieden, en ‘beter naar de communicatie’ moet kijken.
De AFM, de gedragstoezichthouder die in de gaten houdt of financiële instellingen wel goed met hun klanten omgaan, slaat dezelfde taal uit. AFM-voorzitter Ronald Gerritse haalde er de metafoor van een sleutelgat bij: we kijken volgens hem met z’n allen door een te klein gaatje naar onze pensioenen. Dat gat moet groter, aldus Gerritse. Niet omdat de AFM te weinig ziet, ‘maar omdat deelnemers te weinig zien’.
Fout!
Deze benadering van de AFM is gebaseerd op het misverstand dat als u en ik alles kunnen zien, wij ons er vervolgens niet alleen in gaan verdiepen, maar het zelfs gaan begrijpen, om vervolgens tot heel verstandige beslissingen komen.
En dat is echt onzin.
Rechten en plichten
Allereerst past het niet bij het feit dat werknemers verplicht zijn om deel te nemen aan een pensioenregeling: als ik bij wet gedwongen word, dan ga ik ervan uit dat diezelfde wetgever ervoor zorgt dat de boel goed geregeld is en ik er niet naar om hoef te kijken.
Maar zelfs als er geen sprake was van een verplichting, dan nog worden we niet verstandiger van meer informatie en voorlichting. Een pensioen lijkt nog het meest op een ingewikkelde medische behandeling: iets waarover een specialist moet adviseren.
U voelt dat op uw klompen aan. En voor wie dat niet meteen zo ziet: er zijn inmiddels boeken vol geschreven over hoe mensen beslissingen nemen en keuzes maken, welke denkfouten ze daarbij maken, en hoe je ze kunt helpen om dingen te doen waar ze later geen spijt van krijgen. In de afgelopen twintig jaar hebben psychologen en economen elkaar gevonden in de behavioral economics, en dat levert zinvol materiaal op, zoals het briljante boek Nudge van Richard Thaler en Cass Sunstein.
Behavioral economics leert ons dat pensioenen niet alleen moeilijk zijn omdat – ik noem maar wat – het concept van het contant maken van toekomstige verplichtingen lastig te bevatten is, maar ook omdat we als soort niet in staat zijn meer dan een jaar of vijf vooruit te kijken, risico’s structureel te laag inschatten en alleen horen wat we willen horen. Onze hersenen zijn simpelweg niet geprogrammeerd om pensioenbeslissingen te nemen.
De AFM en de pensioensector erkennen dit probleem onvoldoende. Zeur niet over sleutelgaten, maar adviseer! Laat pensioenfondsen mensen een brief sturen waarin staat: Als u geen risico wilt lopen met uw pensioen, ga dan extra sparen. En kom gerust eens langs voor een persoonlijk advies.
(Dit is een bewerking van een column die in juli verscheen in HP/deTijd )
Auteur
Categorieën