De ontwikkeling van de belasting- en premieontvangsten hangt samen met de economische groei en fluctueert dus van jaar op jaar. Op de lange termijn volgen de totale belastingontvangsten min of meer de waardeontwikkeling van het bbp, maar op korte termijn kan de ontwikkeling van de belastingontvangsten daar flink van afwijken. Ook fluctueert het belang van de belastingsoorten onderling. Economische groei is immers een resultante van verschillende activiteiten die niet allemaal dezelfde ontwikkeling kennen. En elke belastingsoort kent zijn eigen grondslag. Als de economische groei bijvoorbeeld gepaard gaat met relatief meer inzet van arbeid dan van kapitaal, dan nemen de opbrengsten uit de loonheffing harder toe dan de ontvangsten uit de vennootschapsbelasting.
De vennootschapsbelasting (vpb) is een van de meest volatiele belastingsoorten en kent op korte termijn nauwelijks een een-op-een-relatie met de waardeontwikkeling van het bbp. Bij de loonheffing en de btw is de relatie met het bbp op korte termijn veel sterker (figuur).
Het grillige karakter van de mutaties in de vpb-ontvangsten, met hoge toppen en diepe dalen, wordt allereerst veroorzaakt doordat winsten sterk reageren op omslagpunten in de economie. Daarnaast zorgt de mogelijkheid van voorwenteling (carry forward) en terugwenteling (carry back) van fiscale verliezen uit het ene jaar met belastbare winst uit het andere jaar voor volatiliteit. Als de verliesvoorraad groot is, kan het een aantal jaren duren voordat de vpb-ontvangsten weer aantrekken. Maar zodra deze verliesvoorraad is opgedroogd, kan het ineens hard gaan met de vpb-ontvangsten. Ten slotte speelt de grote vertraging tussen het moment van de allereerste aanslag en de definitieve aanslagoplegging een rol. Daar kunnen vele jaren tussen zitten. Rond economische omslagpunten kunnen zich dus forse kaseffecten voordoen.
De figuur laat ook zien dat de vpb-ontvangsten vanaf 2014 weer in de lift zitten en harder groeien dan het bbp, in 2016 naar verwachting met ongeveer 30 procent bij een bbp-groei van 2,2 procent. De groei komt nadat de economische crisis in 2009 een fors effect op de winsten van bedrijven gehad heeft, waardoor de vpb-ontvangsten in dat jaar met 40 procent daalden.
