Reuzeslalom
in China
Over China schrijven houdt risico’s in. Het
is een groot en complex land. Ontwikkeling
en hervormingen gaan razend snel. Daar weten de sociale wetenschappers die dat land
tussen 1950 en 1980 hebben bestudeerd alles
van. Het nieuwe beleid dat sinds 1978 in successieve etappes steeds duidelijker naar voren
komt, toont geen enkele gelijkenis met het beleid dat tussen 1958 en 1978 werd gevoerd. In
feite is dat beleid in bijna alle opzichten tegenovergesteld aan dat van de Grote Sprong
Voorwaarts (1958) en dat van de Grote
Sprong Achteruit (1966-1976: de Culturele
Revolutie). In een indrukwekkende serie hervormingen tussen 1978 en 1984, en het eind is
nog niet in zicht, werden het landbouwbeleid,
de industriepolitiek, het technologiebeleid en
de buitenlandse economische betrekkingen
op hun kop gezet. Op het platteland en ook in
de steden waart een andere, meer ondernemersgezinde geest. Welke zijn de belangrijkste karakteristieken van deze hervormingen
en waartegen zetten ze zich af?
In de eerste plaats is de eenheid van produktie op het platteland niet langer de beroemde ,,commune”, maar het ,,huishouden”. Het eten uit de ,,gemeenschappelijke
pot” is afgelopen. Mensen die harder werken,
krijgen een hoger inkomen en hun pot wordt
sneller groter dan die van anderen. ,,Laat
sommige boeren sneller rijk worden dan anderen” is nu de slogan. Een klap in het gezicht
dus van het ,,egalitarisme” dat voorheen
werd gepraktizeerd en vooral door de Bende
van Vier werd gepropageerd.
In de tweede plaats is het nu ook gedaan
met de gedetailleerde en imperatieve planning, opgelegd door talloze ministeries in de
hoofdstad. Het ,,bedrijf” heeft nu veel meer
bevoegdheden en kan beslissen over kwantiteit, kwaliteit, type, inkoop en verkoop van
goederen. Decentralisatie dus: op het platteland naar het huishouden; in de Industrie en
de stad naar het bedrijf.
In de derde plaats vinden analoge verschuivingen plaats in de politieke besluitvorming:
van Beijing naar de Provincies, van de Provincies naar de Counties en van de Counties
naar de Townships.
In de vierde plaats opent het gehele land
zich naar buiten toe. Zowel Beijing alsook de
Provincies (die nu zelf rechtstreeks buitenlandse contacten mogen aangaan) zijn druk
bezig externe betrekkingen aan te knopen op
allerlei gebied: handel, technologie, investeringen, educatie en cultuur. Er is een geweldige dorst naar persoonlijke, institutionele en
politieke contacten met het buitenland, vooral met de Verenigde Staten en West-Europa.
Na de desastreuze 12 jaar (1966-1978), waarin
de academies en universiteiten gesloten bleven, het academisch en onderzoekpersoneel
het platteland was opgestuurd en er een algehele intellectuele lacune is ontstaan van 12
jaar, wil men nu ook vooral op educatief en
cultureel gebied de internationale contacten
herstellen.
In de vijfde plaats weerspiegelt zich het
,,open deur”-beleid van China in de 14,,open
steden” langs de kust. De ,,speciale economische gebieden” en ,,open kuststeden” (die elders gewoon ,,free zones” zouden heten),
voeren nu een actief beleid om buitenlandse
ESB 15-5-1985
bedrijven aan te trekken. Zo verscheen er op 6 uit de hand te lopen. In 1984 was er sprake
april jl. in de China Daily (een Engelstalig van een gemiddelde stijging van 40%! Ten
dagblad dat behalve in Beijing en Shanghai
vierde is het grote probleem de groeitempo
ook gedrukt wordt in Hong Kong en New van de Chinese economie: deze bedroeg 12%
York) een advertentie van een halve pagina in 1984 (er was vijf procent voorzien in het
met de volgende oproep: ,,Wuhan, a focal Plan!) voor de gehele economie; voor de landpoint of business for 9 Provinces and the ecobouw was de groei in 1984 zelfs 14,5 procent.
nomic heart of Central China, will welcome Gezien de overheidssubsidies op de landeconomic and technical co-operation and the bouwprijzen betekent deze ongekende prodevelopment and expansion of trade. Various duktie-explosie een ramp voor de staatsbelegally constituted corporations in Wuhan Ci- groting waarvan nu 25% wordt opgeslorpt
ty want to contact businessmen world-wide door landbouwsubsidies.
for developing and co-operating on trade”.
Het grote probleem ligt dus in de paradox
Het bovenstaande wordt mooi geillustreerd dat de hervormingen een overmaat aan succes
aan de hand van de meest recente hervorming hebben gehad: te veel en te grote investerinin de golf die China sinds 1978 overspoelt, na- gen hebben geleid tot een te grote groei van de
melijk de hervorming van de economische
Chinese economie, hetgeen op zijn beurt de
structuur (toegespitst op de Industrie, de steregeringssubsidies tot ongekende hoogte
delijke economic en de internationale econoheeft opgejaagd. Als de overheid de economimische betrekkingen) van 20 oktober 1984.
sche groei niet beter in de hand kan houden,
Hier volgt een aantal sleutelwoorden en -be- lopen de hervormingen groot gevaar. Het
grippen die men in dit uiterst belangrijke do- eind van de zigzaggende hervormingskoers is
cument van het Centraal Comite kan vinden: dan ook nog lang niet in zicht: inflatie, finannieuwe technologies; de rol van de markt; cieringstekort, te snelle investeringen, zeer
socialisme is niet hetzelfde als egalitarisme;
snelle inkomensstijging van bepaalde groeveel grotere nadruk op de stedelijke moderne
pen. Om daaraan het hoofd te kunnen biesector en op de grote en middelgrote bedrij- den, zouden de teugels weer moeten worden
ven; bedrijven krijgen een grotere autonomie aangehaald nadat ze te veel gevierd werden.
wat betreft het aantrekken en ontslaan van
Ten slotte een enkel woord over de nadruk
personeel, salarisstructuur en -verschillen; ar- op wetenschap, technologie en onderwijs.
beiderszelfbestuur; flexibele en meer indica- Het kan niet genoeg worden benadrukt hoe
tieve planning; onderscheid tussen een ,,plan- somber en reactionnair de culturele revolutie
ned commodity economy”, een markteconois geweest op wetenschappelijk en onderwijsmie en een ,,Oosteuropese”, socialistische gebied. Zoals gezegd, heerst er nu een grote
economic; vraag- en aanbod en prijsprikkels; drang naar het zo snel mogelijk hervatten van
zo weinig mogelijk centraal-administratieve internationale relaties, ook op die terreinen.
regulering; decentralisatie; salarisverschillen Welke landen hebben tot nu toe het best beal naar gelang van inspanning; de Chinese grepen dat het van belang is naast economieconomic moet aanhaken bij de rest van de
sche en technologische relaties ook nauwe
wereld; accent op goed management en goede banden aan te gaan op wetenschappelijk en
managers; groot belang van wetenschap, onderwijsniveau? Dat zijn de Verenigde Statechnologie en onderwijs; socialisme met Chi- ten en Japan, met de Duitse Bondsrepubliek
nese karakteristieken.
als enig Europees land. Minister Deetman,
Het document lezende, krijgt men de in- tijdens zijn recent bezoek aan China, verdubdruk dat volgens de Chinezen anno 1984 de belde het aantal beurzen voor Chinese studenbeste weg naar het socialisme, het kapitalisme ten van tien naar twintig! 2). Uitwisseling van
is. Dat is inderdaad door Marx met even zove- wetenschappelijk personeel gebeurt mondle woorden gezegd, namelijk dat het socialis- jesmaat en is onderworpen aan reciprociteit.
me de volgende stap was na het kapitalisme. Minister Schoo heeft verleden jaar zelfs alle
De sprong van een feodale, agrarische struc- verkeer met China gestopt, maar die houding
tuur rechtstreeks naar het socialisme is een is op het ogenblik blijkbaar aan het verandesprong in het duister gebleken. Wat hebben ren in positieve zin. China is ,,on the move”.
de ,,Chinakenners” niet moeten slikken sinds Het land vibreert aan alle kanten. Nederland
1978. En nu, om het allemaal af te ronden,
zou er goed aan doen – nu dat China ook nog
komt daar dit document, dat zegt: marktsig- meer nadruk wil leggen op zijn betrekkingen
nalen, prikkels, deregulering, moderne tech- met West-Europa om het ,,hegemonisme”
nologie, moderne sector, grote en middelgro- van de twee supermachten ietwat te neutralite bedrijven!! Het past allemaal precies in de seren – een actiever beleid te voeren dat genieuwe tijdgeest en klinkt als het geluid van tuigt van inzicht en visie.
een respectabel centrum-rechts kabinet!
China is dus bezig zijn sociaal-economisch
L.J. Emmerij
beleid van het ene uiterste om te buigen naar
het andere uiterste. Was er misschien tussen
1958 en 1978 te veel nadruk op egalitarisme,
nu is er waarschijnlijk te veel nadruk op groei
en ongelijkheden. In een geweldige slalombeweging probeert een land van 1 miljard inwoners het juiste evenwicht te vinden tussen
groei en herverdeling; tussen nadruk op centrale planning en de rol van het bedrijf en het
individu; tussen de rol van de staat en de rol
van de markt. Men zou zich een minder heftige beweging kunnen voorstellen om dit evenwicht te bereiken.
Wat zijn de problemen die door deze laveerzucht op het ogenblik naar voren komen?
Ten eerste een grote druk op de prijzen; inflatie steekt de kop op in China. Ten tweede het
probleem van relatieve prijzen: landbouw1) De volledige tekst
de,,CPCcentralcommitprijzen worden sterk gesubsidieerd; de prijs teedecision on reform van the economic structure” s
of
van kolen is te laag; hetzelfde geldt voor prij- besehikbaar op het Institute of Social Studies te Den
zen in de dienstensector. Een hervorming van Haag.
het prijzenstelsel is dus noodzakelijk. Ten 2) Tien voor exacte wetenschappen en tien voor soderde beginnen de loon- en salarisstijgingen ciale wetenschappen.
463