Het economisch
program-Balcerowicz in
Polen
Enige tijd geleden is de tekst van het
herstelprogram van de Poolse economie – dat is aangenomen door beide
kamers van het parlement – gepubliceerd. Dit program, bekend als het
‘Plan-Balcerowicz’, is een globale constructie; vele details moeten nog worden uitgewerkt.
Het program onderscheidt zich van
alle voorgaande in die zin, dat voor het
eerst in de naoorlogse geschiedenis
van Polen een coherente totaalvisie is
ontwikkeld. Het betreft hier geen zoveelste herstelpoging, maar een program voor een vreedzame revolutie.
Revoluties ontstaan altijd in ongunstige
omstandigheden. Vaak is de oorzaak te
zoeken in een ineenstorting van de
overheidsfinancien. Polen was reeds
sinds de tweede helft van de jaren zeventig op weg naar het bankroet. De
goedbedoelde hulp van westerse regeringen en bankiers betekende helaas
slechts een uitstel van de economische
catastrofe met een aantal jaren.
Een eerste proeve van een grondige
verandering, ondernomen in 1982, met
het invoeren van elementen van een
marktsysteem is in de atmosfeer van
‘staat van beleg’ en de periode kort
daarna mislukt. De noodzaak van het in
stand houden van het uitgebouwde bureaucratische apparaat en te weinig
steun van buiten, verleidden de autoriteiten tot een systematisch bederf van
de munt. Deongeremde geldschepping
was niet alleen funest voor een zinvolle
produktie, maar moest leiden naar het
faillissement van een foutieve politieke
en economische doctrine. Tegen het
einde van de regering-Rakowski werd
de hyperinflatie zichtbaar. In augustus
en September 1989 stegen prijzen en
lonen met ruim 70% per maand.
De economische ineenstorting wordt
gekenmerkt door een gigantisch begrotingstekort van 4,5 biljoen zloty, een buitenlandse schuld van circa 40 miljard
dollar, vermindering van de produktie in
de Industrie en in andere niet-agrarische
sectoren, chaos op de binnenlandse
markt, een inflatie van bijna 100% per
maand, het verbreken van de financiele
banden tussen stad en land en insolventie tegenover het buitenland.
De begin September 1989 aangetreden regering-Mazowiecki heeft niet al-
140
leen een socialistisch stelsel met daaraan verbonden absurde structuren
geerfd, maar ook een ernstig zieke economie in een toestand van verval. Het
doel van het plan-Balcerowicz is een
radicale verandering van dit economische stelsel. De regering-Mazowiecki
staat voor de opgave het land van de
ondergang te redden. Het beteugelen
van de hyperinflatie heeft – terecht prioriteit gekregen. Om dit te bereiken
ziet men slechts een weg, namelijk het
indammen van de geldstroom naar de
markt.
Karakteristieken
Het plan-Balcerowicz verdient een
hoge waardering. Van de voorgaande
plannen met een overeenkomstig karakter verschilt het door de wijze van
formulering. De belangrijkste karakteristieken van het program worden in de
hierna volgende zes punten samengevat.
Opzet
De opzet van het program, afgeleid
uit de analyse van hoe de crisis ontstaan is en uit de gebrekkige experimenten om hervormingen door te voeren in het verleden, knoopt aan bij oplossingen die elders in de wereld zijn
gevonden. Het program weerspiegelt
de fundamentele aspiraties van de gehele samenleving.
Formulering
De doelstelling is duidelijk geformuleerd: stabilisering van de economie en
het tot stand brengen van een marktsysteem zoals dat in de hoogontwikkelde landen functioneert.
Radicalisme
Radicalisme in de zin van het verwerpen van halve maatregelen. Diepgaande veranderingen, vooral privatisering
van eigendomsverhoudingen, is het parool. Beperkingen van de omvang van
individuele landbouwbedrijven en van
grondverkopen worden afgeschaft. Er
zal worden gestreefd naar het opheffen
van monopolies en het gezond maken
van de munt, de zloty, onder andere
door het invoeren van marktrente en
een reele wisselkoers.
Het begrotingsbeleid zal in beginsel
moeten worden afgestemd op de ontvangsten van de staat. In de praktijk zal
dit leiden tot verhoging van de belastingen, invoerrechten en andere heffingen
enerzijds, en verlaging van de staatsuitgaven anderzijds.
Zonder deze maatregelen zal men
het dramatische begrotingstekort niet
kunnen wegwerken. Prijscontroles,
subsidies, privileges voor bepaalde
branches, exportsubsidies, beperkingen in de sfeer van de buitenlandse
betrekkingen (handel en kapitaalverkeer) zullen worden afgeschaft.
Ingang op korte termijn
Invoering van het program in zijn totaliteit op de kortst mogelijke termijn is
het volgende streven. In de eerste fase,
die tot eind vorig jaar liep, zijn de voorwaarden voor de principiele veranderingen met een systeemkarakter uitgewerkt, te weten het beperken van het
begrotingstekort en het tegenhouden
van de inflatie. Begin dit jaar kwam het
program in, wat genoemd wordt, de
doorbraakfase, waarbij beslissende wijzigingen zijn doorgevoerd, te weten het
afschaffen van de bestaande zeer grote
subsidies op kolen, energie en vloeibare brandstbffen. Dit zal uiteraard alle
andere prijzen beihvloeden. Voorts liberalisatie van de prijzen, het streven naar
evenwicnt op de markten en het vaststellen van valutakoersen op een zodanig peil dat interne convertibiliteit van de
zloty bereikt wordt.
Deze fundamentele stabilisatiefase
zal cumulatieve inflatoire effecten op
gang brengen. Het program onderkent
deze gevolgen, toch heerst de overtuiging dat deze gecumuleerde inflatie na
het volbrengen van de gestelde taken
snel terug zal lopen onder invloed van
de vermindering van de geldinstroom
naar de economie. Het middel hiertoe
is het inbouwen van een belastingbarriere ter beperking van loonstijgingen.
Overige noodzakelijke veranderingen
vereisen meer voorbereidingstijd, bij
voorbeeld de radicale omvorming van
het rechtsstelsel, het belastingsysteem en de heffing van sociale premies. Deze zaken komen in de tweede
helft van dit jaar en in 1991 aan de
beurt. Men gaat ervan uit dat de totaliteit van het program, met uitzondering
van de transformatie van de eigendomsverhoudingen, tegen het einde
van 1991 uitgevoerd zal zijn. Wezenlijke tekenen van verbetering in de
economische situatie verwacht men
echter reeds in de loop van dit jaar,
waaronder een vermindering van de
inflatie en de totstandkoming van meer
evenwichtige deelmarkten.
Conclusie
Samenvattend kan worden gesteld
dat we te maken hebben met een groot
historisch experiment, een logisch en
coherent program, een dappere en kolossale onderneming. Het succes van
het program is echter in de eerste plaats
afhankelijk van het consequente en onwrikbare doorvoeren van alle elementen in de vastgestelde volgorde. De
onontbeerlijke steun van de bevolking
De complexe formulering
is aanwezig. Indien deze steun aanDe fundamentele wending in de houdt en de regering een stabiliserende
economische politiek is verbonden lening ontvangt, is de kans op welslamet het historische besluit om het gen van de voorgenomen hervorminmaatschappelijke stelsel in Polen te gen reeel te noemen.
veranderen. Een integraal onderdeel
De algemene conclusie van deze bevan het program is het meer openstel- oordeling is dat voor het tot stand brenlen van de Poolse economie voor de gen van een nieuwe economische orde
wereld. De samenwerking in het kader een sterke wil van de gehele Poolse
van de Comecon zal dienen te ge- bevolking nodig is. Zonder een vaste
schieden via directe contacten tussen overtuiging dat verwezenlijking mogede ondernemingen en op basis van de lijk is, kan geen enkel program slagen.
regels die gelden in een marktecono- Kort gezegd, de buikriem zal nog enige
mie. Niet minder belangrijk zijn de tijd wat verder moeten worden aangevoornemens op het gebied van de so- haald! Hopelijk zal het Poolse volk dit
ciale voorzieningen. Middelen moeten nog kunnen opbrengen.
worden vrijgemaakt ten einde – tijdens
Kritische geluiden over het hier bedeovergang naareen vorm van markt- sproken program kan men ook verneeconomie – de laagstbetaalden, werk- men. De critici, die de noodzaak van
, lozen en gepensioneerden zoveel mo- hervormingen onderschrijven, komen
gelijkteontzien.
met allerlei andere proposities om hetzelfde doel te bereiken. Daarbij beroeEerlijkheid jegens de gemeenschap pen zij zich op het ‘algemeen belang’ of
Het program stelt terecht dat het het zware lot van de allerarmsten. In de
overwinnen van zo’n diepe crisis en het Poolse situatie bestaat echter slechts
invoeren van een effectieve markteco- een algemeen belang, namelijk het tot
nomie niet pijnloos kan verlopen. De stand brengen van een goed functioneregering verwacht als gevolg van de reride economie. Het voorliggende proactie tot stabilisatie een daling van de gram vormt een coherente en realistiproduktie met 5% en van het nationaal sche visie op de veranderingen waarinkomen met 3,1%. Tevens stijgen de mee het beoogde doel kan worden beprijzen zeer sterk. Het overheidsbudget reikt.
Het weer opwekken van de privatedient dit jaar in evenwicht te worden
gebrachl (eis van het IMF). Meer ar- ondernemingsgeesten cooperatie in de
beidsdiscipline en verhoging van de ar- handel en diensten is de eerste en funbeidsproduktiviteit zijn onontbeerlijk. damentele doelstelling en tegelijkertijd
De zekerheid van het hebben van een organisatorisch de gemakkelijkste opvaste arbeidsplaats zal wegvallen. De gave bij het gigantische herstelwerk
noodzakelijke hervormingen zullen niet aan de Poolse economie.
zonder pijn gerealiseerd kunnen worden: faillissementen, rationalisatie van
A. J. Zelias
A.M. Tabak
de werkgelegenheid, overplaatsingen
van werknemers en – hopelijk tijdelijke
-werkloosheid zijn onvermijdelijk. In de
eerste helft van dit jaar moet rekening Eerstgenoemde auteur is verbonden aan de
worden gehouden met een gevoelige Economische Academie in Krakow, Instituut
voor de Statistiek, Econometrie en Informadaling van het reele inkomen van de tica. De heer Tabak is verbonden aan het
bevolking (in de genationaliseerde sec- Nederlands Economisch Instiluut te Rottertoren zal de koopkracht van de lonen dam, Oost-Europaprojecten.
met circa 15 a 20% dalen). Het is niet
te voorspellen in welke mate werkloosheid zal ontstaan. Het is echter duidelijk
dat er een risicogrens bestaat, die uit
sociale overwegingen niet overschreden kan worden. Vandaar de noodzaak
van buitenlandse hulp, zonder welke
het program geen kans van slagen
heeft.
ESB 7-2-1990