De derde weg
Aute ur(s ):
Klamer, A. (auteur)
Hoogleraar in de economie van kunst en cultuur, EUR.
Ve rs che ne n in:
ESB, 83e jaargang, nr. 4171, pagina 751, 9 oktober 1998 (datum)
Rubrie k :
Prikkel
Tre fw oord(e n):
economische, orde
Het gaat niet goed met de wereldeconomie. En daarmee gaat het ook niet goed met de economische wetenschap. De zelfgenoegzame
economen van het IMF hebben inmiddels moeten toegeven dat hun wetenschap ontoereikend was om de financiële crises in Azië te
anticiperen. En met de dag neemt het wantrouwen ten aanzien van de standaard economische medicijnen van de vrije markt,
deregulering, liberalisering en privatisering toe. De neoklassieke economische profeten verliezen overtuigingskracht en politieke
leiders zoeken hun inspiratie bij anderen, zoals in het geval van Tony Blair bij sociologen.
Net als zoveel socialisten vandaag de dag erkent Blair dat staatsdirigisme op dit moment niet de oplossing voor de instabiliteit van de
vrije markt kan zijn. Een te dominante overheid werkt verstikkend en demotiverend, zo hebben we links en rechts geleerd. Hij wilde een
alternatief. Sociologen als Anthony Giddens en Julian le Grand leurden met een ‘derde weg’. Ook Clinton is ervan gecharmeerd dus nu is
het hek van de dam. Zelfs in Nederland staan de opiniepagina’s er vol van. Maar onduidelijkheid over wat die derde weg moet
voorstellen is troef. Kok liet weliswaar derde-wegbegrippen als ‘betrokkenheid’ en ‘verantwoordelijkheid’ in het regeerakkoord opnemen
maar weet geen raad met programma’s die deze begrippen inhoud moeten geven. Volgens mij is dat omdat de economische wijze van
denken in de weg staat.
Le Grand vat het denken langs de derde weg samen met het acroniem CORA: community, opportunity, responsibility en accountability.
Het standaard economisch verhaal kan wat met kansen, maar gemeenschap, verantwoordelijkheid, en rekenschap komen in dat verhaal
niet voor. Daarom heeft eenieder die de afgelopen jaren gehersenspoeld is door de economische manier van denken, de grootste moeite
de derde weg tot haar logische conclusies te volgen. Gemeenschappen spelen in het verhaal van economen geen rol want dat verhaal
draait om individuen die op een of andere manier optimale keuzen maken. Verantwoordelijkheid betekent hoogstens iets voor zover de
markt dat afdwingt.
Het is een verhaal dat het erg goed doet wanneer het om de rechten van het individu gaat. Het laat overtuigend zien dat de markt het
instrument bij uitstek is om rechten van individuen te garanderen en wijst op de overheid als een hulpmiddel om individuele rechten te
verzekeren die in de markt geen kans krijgen. De ‘opportunity’ in CORA sluit aan bij de kansen waar dit economisch verhaal vol van is.
Bepleit de econoom Amartya Sen ook niet dat overheden zich moeten richten op ‘capabilities’ in plaats van regelingen die uitkomsten
corrigeren? Individuen moeten kansen krijgen om zich te ontplooien. Iedere econoom begrijpt dat.
Maar met die ‘gemeenschap’ en ‘verantwoordelijkheid’ in CORA kunnen economen niets. Beide begrippen vragen om de verbeelding van
de sociale dimensie en die komt in het economisch verhaal niet voor. Gemeenschap gaat over een belang waar individuele keuzes
ondergeschikt aan zijn. Een gemeenschap dwingt verantwoordelijkheden af die verder gaan dan de individuele verantwoordelijkheid die
de markt afdwingt. Voor sociologen is dit gesneden koek. En terecht. Want gemeenschappen van allerlei aard en in velerlei vormen zijn
een essentieel onderdeel van iedere economie. Mensen vormen kleine gemeenschappen in de vorm van gezinnen, ze vormen
verenigingen, clubs, vriendenkringen, professionele organisaties, bedrijfsculturen en naties. Een cultureel-economisch perspectief wijst
op de vitale rol die deze gemeenschappen vervullen in economische processen. Ze zijn verantwoordelijk voor waarden als solidariteit,
vertrouwen, verantwoordelijkheid en zorgzaamheid zonder welke geen vrije markt en overheid zou kunnen functioneren. De derde weg
wijst dus op de sociale kern van de economie die altijd bestaan heeft.
De betekenis ervan is dat dit zogenaamde alternatief beleidsmakers met hun neus op die werkelijkheid drukt. Het gevaar van de
vergaande marktoperaties waar Paars mee wegloopt, is een ernstige aantasting van de sociale kern. Markten stimuleren nu eenmaal het
ikke, ikke en de rest mag stikke en doen weinig tot niets voor het aansterken van sociale verantwoordelijkheden. Wil Paars zich echt druk
maken om de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de burgers dan zal het roer om moeten. De nadruk zal moeten komen te liggen
op het stimuleren van sociale initiatieven buiten de markt en de overheid om, zoals Artsen zonder Grenzen, ouderverenigingen op
scholen, gezinnen, en al die informele verbanden die een samenleving leefbaar maken. Het wordt hoog tijd dat er een einde komt aan de
vrijblijvendheid van mensen die op hun rechten staan zonder hun verantwoordelijkheden te nemen. Stimuleert Paars het individu extra
inkomen aan individuele behoeftes te besteden, de derde weg wijst burgers en organisaties op hun sociale verantwoordelijkheden. De
economen die ik hierover aanspreek kunnen er weinig mee. Terecht, want de economische wetenschap is niet op dit soort inzichten
berekend. Gelukkig kan die wetenschap nog veranderen.
Copyright © 1998 – 2003 Economisch Statistische Berichten (
www.economie.nl )