“De empirische werkelijkheidsbenadering van de gedragseconomie heeft nu de micro-economie weer relevant gemaakt voor de wereld van beleid.”
ESB Dossier Gedragseconomie voor milieubeleid
Column:
De econoom bovenop de apenrots
G
samenleving die ‘een leven lang leren’
edragseconomen hebben
hoog in het vaandel draagt.
vastgesteld dat menseVoor ethici en andere filosofen lijkt het
lijk gedrag sterk bepaald
mensbeeld van de gedragseconomen nogwordt door sociale noral simplistisch. Het is weliswaar een vermen. Dat betekent bijvoorbeeld dat je
betering ten opzichte van de karikaturale
de hoeveelheid energie die huishouhomo economicus, maar veronderstelt nog
dens gebruiken duidelijk kunt beïnsteeds dat mensen louter door voorkeur
vloeden door ze te laten weten wat de
worden gedreven. Echter: ook al vind ik
energieconsumptie van hun buren is
biefstuk erg lekker, ik eet het niet omdat
met een vergelijkbare woonsamenstelhet ingaat tegen mijn vegetarische prinling. Het impliceert ook dat het tradicipes. Zie daar een redenatie waarmee de
tionele idee niet klopt van de mens als
gedragseconomie in feite weinig kan.
een homo economicus, een zelfzuchtige
Floris heukelom
Toch laat dit allemaal onverlet dat het
nutsmaximaliseerder, ongevoelig voor
Universitair docent aan de Radboud
nieuwe inzicht van de gedragseconomie
sociale context.
Universiteit Nijmegen
moeilijk te overschatten is. Eerst en voorToch lijkt het niet erg moeilijk om die
al omdat de gedragseconomie de nadruk
gedragseconomie schamper weg te wuiven. Allereerst weet elke econoom sinds ten minste John Stuart legt op empirisch bewijs bij uitspraken over individueel econoMill dat nutsmaximalisatie slechts één kenmerk is van wat men- misch gedrag. Want economen zijn er veel te veel van uitgegaan
sen in de economie proberen te bereiken. Dat een aantal spelthe- dat hun micro-economische modellen het menselijke economioretisch georiënteerde micro-economen in de jaren zeventig en sche keuzegedrag goed beschreven omdat het wiskundig alletachtig op een wat onhandige manier suggereerden dat mensen maal zo mooi en elegant in elkaar stak, en omdat het allemaal zo
altijd en overal perfect rationeel en nutsmaximaliserend zijn is vanzelfsprekend leek vanuit de leunstoel. De empirische werkejammer. Maar dat is nog geen reden om te denken dat alle econo- lijkheidsbenadering van de gedragseconomie heeft nu de microeconomie weer relevant gemaakt voor de wereld van beleid.
men dat altijd al vonden.
Ook kan men zich – samen met experimenteel economen als Daarnaast maakt de gedragseconomie duidelijk dat er behalve reVernon Smith en Charlie Plott – afvragen sinds wanneer het gels en prikkels nog een derde instrument is waarmee beleidsmamanipuleren van sociale normen dan tot de economische weten- kers kunnen sturen, namelijk de menselijke psychologie. Hoe dat
schap behoort. Behalve dat het meer klinkt als psychologie, lijkt instrument het beste kan worden ingezet, is deels nog een open
het ook een socialistisch, paternalistisch programma dat de over- vraag. Eén benadering is die van het Britse Behavioural Insights
heid en de econoom als alwetende heersers bovenop de apenrots Team, dat een checklist heeft opgesteld die elke beleidsmaatregel
plaatst. Van zo’n normatief programma zouden ‘waardevrije’, toetst op zijn gedragseconomische kenmerken. Ook het belang
positivistische economen zich toch verre moeten houden? Bo- van het toevoegen van een derde beleidsinstrument door de gevendien: is het niet juist de rol van de markt om irrationeel indi- dragseconomie is moeilijk te overschatten.
vidueel gedrag stap voor stap bij te sturen in de richting van een Hoe het ook zij allemaal, wanneer we dankzij gedragseconomisch onderzoek op een goedkope en acceptabele manier het
nutsmaximaliserend evenwicht?
Eenzelfde soort kritiek kan men ook vanuit een pedagogische energieverbruik van huishoudens kunnen verlagen, waarom ons
invalshoek leveren. Het klopt ongetwijfeld dat het beperkt ra dan zorgen gemaakt over de inpasbaarheid binnen de bestaande
tionele individu ‘fouten’ maakt in zijn gedrag. Maar fouten ma- theoretische raamwerken? De toekomst is aan de empirische, beken vormt een belangrijk onderdeel van het leren, zeker in een leidsgerichte micro-economie – zoveel is wel duidelijk.
26
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
Jaargang 98 (4672S) 8 november 2013