De angst dat robots onze banen inpikken en zorgen voor werkloosheid is onnodig. Nieuwe technologie verandert verhoudingen op de arbeidsmarkt. Als gevolg hiervan verdwijnen er banen, maar ontstaan ander werk en nieuwe problemen die door de mens moeten worden uitgevoerd en opgelost. Daarnaast ontstaan nieuwe productiemogelijkheden die zonder de nieuwe technologie niet mogelijk waren (de productiemogelijkhedencurve schuift naar buiten, zouden economen zeggen). Hierdoor neemt de productiviteit toe, wat nieuwe banen schept.
Vanaf 1990 is de werkgelegenheid in het middensegment van de Nederlandse arbeidsmarkt gedaald ten koste van banen aan vooral aan de bovenkant van de arbeidsmarkt. Naast veranderingen in het arbeidsaanbod, wordt dit gedreven door de automatisering van routinematig werk. De taken die boekhouders, secretaresses en administratief personeel uitvoeren, worden door ICT overgenomen. Deze trend zet gestaag door, maar van massawerkloosheid onder deze groep werknemers is geen sprake. Aan de andere kant is de vraag naar analytische en sociale vaardigheden toegenomen. Vooral hoger opgeleiden hebben hiervan geprofiteerd, maar ook aan de onderkant is werkgelegenheid in de dienstensector ontstaan.
De robots die we nu al kennen en degene die we in de toekomst tegenkomen, hebben twee voordelen. Ten eerste wordt de mens voor een deel overbodig, omdat robots taken efficiënter uitvoeren. In gevaarlijk, routinematig en zwaar werk hebben robots een relatief voordeel, zoals in de autofabriek. De nieuwste robots houden rekening met de omgeving, zodat het ook handige hulpjes zijn in de huishouding. Ook duiken ze op in de vorm van een soort korset voor mensen met een dwarslaesie of als prothesehand die begrijpt dat een framboos net iets anders moet worden aangepakt dan een glas drinken. Ten slotte verbeteren robots menselijke handelingen, zoals bij zelfrijdende auto’s. Ze zien situaties aankomen en handelen preventief.
Deze ontwikkeling is echter niet gratis. Er komen taken (robotonderhoudsmonteur) en problemen (malware) bij, die door de mens moeten worden uitgevoerd en opgelost. In de meeste gevallen vullen mens en machine elkaar daarom prima aan. Beide zijn productiefactoren die taken uitvoeren waarin ze het efficiëntst zijn. Soms verdwijnt er inderdaad een beroep, maar er komen net zo hard banen bij. In 1990 bestond de websiteontwikkelaar nog niet en hadden we nog nooit van spyware gehoord.
Het tweede voordeel dat robots hebben is dat ze nieuwe activiteit mogelijk maken. Door het vliegtuig met straalmotor konden we opeens veel soepeler handel drijven tussen continenten en door communicatietechnologie is de fabriek in China veel beter vanuit ons land te monitoren. Robots zullen ook barrières slechten, waardoor we bijvoorbeeld eenvoudiger kennis over materialen en stoffen in het heelal en de ons omringende planeten kunnen opdoen. Ook zijn er allerlei medische toepassingen denkbaar die ons langer inzetbaar en gezond houden. Dit verhoogt de productiviteit en gaat eerder gepaard met meer werkgelegenheid dan met minder. De reden is dat allerlei nieuwe beroepen ontstaan om de kansen te benutten.
Dit betekent niet dat we rustig kunnen afwachten. Er is in Nederland sprake van onderinvesteringen in scholing als mensen eenmaal werken. Aanpassen in tijden van technologische verandering is echter cruciaal, omdat mobiliteit eenvoudiger is als de vaardigheden goed zijn onderhouden. Jonge mensen hebben, ondanks een slechtere bescherming op de arbeidsmarkt, vanuit deze invalshoek minder problemen, omdat zij vaker instromen in beroepen die groeien en hoop bieden op een vervolg.
Ook wordt soms geopperd dat het opkrikken van het onderwijsniveau of een opleiding op een wat lager niveau zinloos is, omdat veel banen zullen verdwijnen. Dat is onjuist. Het is juist nu zaak om onze kinderen zo goed mogelijk op te leiden om de nieuwe kansen die robots bieden zo goed mogelijk te benutten.
Auteur
Categorieën