Gevaar

Gevaar
Aute ur(s ):
Linden, J.ter. (auteur)
Ve rs che ne n in:
ESB, 88e jaargang, nr. 4401, pagina 193, 2 mei 2003 (datum)
Rubrie k :
Van de redactie
Tre fw oord(e n):

Sars illustreert hoe gevoelig de economie is voor ongekende risico’s. De Wereldbank heeft de groeiraming voor Oost-Azië met bijna één
procent verlaagd1. Sommige analisten gaan er vanuit dat de Chinese economie in het tweede kwartaal zal krimpen, terwijl vorig jaar nog
formidabele groeipercentages werden verkondigd door de Chinese regering2. Sars is bepaald niet het eerste gevaar dat dit nieuwe
millennium opdoemt en behoorlijke economische effecten heeft. Het millennium begon er zelfs mee met het millenniumprobleem.
Vliegtuigen zouden uit de lucht vallen en de energievoorziening zou haperen. Deze en andere potentiële effecten waren dermate groot,
dat er voldoende adequaat op het probleem gereageerd werd. De schade viel achteraf dan ook mee, maar vooraf werd er diep in de buidel
getast om dit te voorkomen. Een enkel – veelal lokaal – incident daargelaten, zoals de varkenspest, vond de volgende grote klapper plaats
op 11 september 2001. Terrorisme dat zijn gelijke niet kende. De terroristen raakten de economie in het hart: het wereldhandelscentrum
van ‘s werelds grootste handelsnatie. De recente gevaren die in een relatief korte tijd op ons af zijn gekomen, vragen veel van de
absorptiecapaciteit van de economie. Ze brengen – eenmaal geopenbaard – schokken met zich mee, zoals vertrouwensschokken, of
schokken op de financiële markten. Risico’s zijn van alle tijden, maar veel potentiële gevaren zijn juist een product van ons economische
systeem, terwijl diezelfde economie – als de gevaren zich voordoen – er veel vatbaarder voor lijkt. Om met die vatbaarheid te beginnen.
Veel processen in de economie ontlenen hun bestaansrecht aan efficiëntie, wat zich uit in een toenemende specialisatie en het creëren
van schaalvoordelen. Hierdoor zijn productieprocessen en -plaatsen risicogevoeliger geworden. De vogelpest krijgt een kans uit te
groeien tot een economisch probleem van formaat, omdat de productie zowel geografisch als qua productiemethode er geconcentreerd
genoeg voor is. Niet één bedrijf moet worden geruimd als het virus eenmaal is binnengedrongen, maar alle bedrijven in een hele regio.
Terrorisme gedijt alleen als met relatief eenvoudige middelen een maximaal effect kan worden behaald. Waar kan dat beter dan op een
dichtbevolkt stukje stad? Hoewel het economisch efficiënt is om zo op een kluitje te zitten, is een dergelijke configuratie ook gevoelig
voor allerhande gevaren. De inwoners van Hongkong en Beijing weten daar inmiddels alles van. De drang naar efficiëntie heeft ook
geleid tot toenemende internationalisering van de handel, ingegeven door comparatieve voordelen. Hierdoor is de noodzaak en ook de
afhankelijkheid van handelsstromen, het kapitaalverkeer en vervoersstromen toegenomen. Lokale schokken planten zich hierdoor
razendsnel voort, bijvoorbeeld via de kapitaalmarkten of de media, die vooral vertrouwensschokken teweegbrengen. Ook de netwerken
waarlangs het economische verkeer verloopt, is kwetsbaar. De luchtvaart heeft het al sinds 2000 zwaar te verduren, met
achtereenvolgens het millenniumprobleem, de aanslag op het wtc en sars. Maar bijvoorbeeld ook het internet is niet altijd bestand tegen
gevaar, zoals voor virussen. Onze ordening, gericht op efficiëntie, maakt dat zich eenmaal ontblote gevaren razendsnel kunnen
verspreiden en in potentie tot grote internationale schokken kunnen leiden. De vatbaarheid hiervoor zit opgesloten in het economische
systeem, waarin de afhankelijkheid van efficiënte en grootschalige productieprocessen, efficiënte manieren van wonen en werken
(steden) en netwerken nu eenmaal groot is. Dergelijke afhankelijkheden, en daarmee de gevoeligheid voor risico’s, zal waarschijnlijk
alleen maar toenemen. In de niet aflatende zoektocht naar efficiëntie wordt bijvoorbeeld veel verwacht van technologische ontwikkeling.
Biotechnologie is zo’n belofte die veel nieuwe welvaart kan brengen, en zelfs risico’s kan verkleinen, zoals gezondheidsrisico’s. Maar het
kan ook nieuwe en ongekende risico’s genereren. De discussie over de gevolgen van genetische modificatie van gewassen bijvoorbeeld
staat nog in de kinderschoenen, terwijl er al lustig op los wordt geproduceerd. Over de mogelijke gevolgen van deze technologie bestaan
positieve lezingen, maar milieuorganisaties en consumentenbonden wijzen vooral op de gevaren ervan, zoals de gezondheidsrisico’s op
lange termijn voor de mens of de ongekende gevolgen van het ingrijpen in het ecosysteem. Als dergelijke gevaren zich daadwerkelijk
aandienen, is het nog maar de vraag hoe beheersbaar de schokken zijn die dat teweegbrengt. De ‘moderne’ risico’s lijken niet groter te zijn
dan die van vroeger, maar de mogelijke effecten op ons economische systeem wel. Het padafhankelijke groeiproces van onze economie
zorgt dat de daaraan verbonden risico’s ingesloten worden. Een eenmaal ingeslagen weg kent soms weinig zijpaden. Vooral de
ontwikkelingen in de ict illustreren de dominantie van bepaalde technologieën. Maar wat als blijkt dat sommige risico’s niet meer te
beheersen zijn? Het internet afsluiten als de computervirussen niet meer te bestrijden zijn? Voedselproductie kleinschaliger en minder
efficiënt maken, als de ongewenste effecten van biotechnologie om zich heen grijpen? Het handelsverkeer stilleggen als een menselijk
virus niet te beheersen is? Het zijn ‘oplossingen’ die in toenemende mate tot grotere welvaartsverliezen zullen leiden.

1 East Asia navigates short-term shocks for a stronger future, persbericht Wereldbank, 24 april 2003.
2 China stelt gedeeltelijk reisverbod voor Peking in, Het Financieele Dagblad, 26 april 2003.

Copyright © 2003 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)