Sociaal handels-kapitaal
Aute ur(s ):
Mosch, R.H.J. (auteur)
Aio aan de Vrije Universiteit en stafmedewerker van de wrr.
Ve rs che ne n in:
ESB, 88e jaargang, nr. 4398, pagina D17, 27 maart 2003 (datum)
Rubrie k :
Dossier: Sociaal Kapitaal
Tre fw oord(e n):
nederland
Het handelskapitaal vormt een belangrijk onderdeel van het sociale kapitaal in een land. Sociaal kapitaal wordt hier opgevat als
gegeneraliseerde reciprociteit tussen burgers en is behulpzaam bij het oplossen van sociale dilemma’s. Sociaal handelskapitaal betreft de
informele mechanismen die coördinatieproblemen op het terrein van de internationale handel verminderen. Het uit zich in de
bekwaamheid van handelaren om succesvol handelsrelaties aan te knopen met mensen uit andere landen en culturen. Door de
transactiekosten te verlagen, bevordert het handelskapitaal de totstandkoming van handel, wat gunstige effecten heeft op de welvaart.
De transactiekosten in de handel komen voor een groot deel voort uit wat Greif het fundamentele ruilprobleem noemt1. De inherente
volgtijdelijkheid van ruiltransacties leidt tot de mogelijkheid van opportunistisch gedrag. Dit maakt potentiële handelspartners
voorzichtig. Zij gaan geen objectief profijtelijke ruilrelatie aan, tenzij de andere partij zich ex ante weet te committeren om ex post zijn
contractuele verplichtingen na te komen. Dit is op te vatten als een vertrouwensprobleem. Hoe kunnen partijen elkaar vertrouwen,
gegeven het gevaar van opportunisme? De standaardoplossing is de overeenkomst vast te leggen in een contract en bij niet-nakoming
via een juridische procedure het contract af te dwingen. Met deze oplossing hangen diverse bekende problemen samen, zoals de
onmogelijkheid van volledige contracten, hoge kosten van juridische procedures en verificatieproblemen bij de rechter. De problemen
krijgen in grensoverschrijdende conflicten een extra dimensie vanwege taalproblemen, onbekendheid met het buitenlandse recht,
overlappingen en lacunes tussen de rechtsstelsels, ellenlange juridische procedures en de mogelijke vooringenomenheid van de
buitenlandse rechter. De standaardoplossing is dus niet perfect. Een groot deel van de buitenlandse handel is daarom via netwerken
georganiseerd2. Zij vervullen twee functies. Ten eerste zijn ze een informatiebron over handelsmogelijkheden, ten tweede geven ze
prikkels voor betrouwbaar gedrag door het reputatiemechanisme te ondersteunen. Een reputatie van goed gedrag is waardevol voor een
handelaar, omdat dit het vinden van nieuwe handelspartners in de toekomst vergemakkelijkt. Hoe groter het netwerk en des te efficiënter
informatie in dit netwerk rondgaat, des te waardevoller is het koesteren van een goede reputatie. Een opmerkelijk aspect van (handels)
netwerken is dat ze veelal gebaseerd zijn op een gemeenschappelijke achtergrond van de leden, zoals geboortestreek, familie of religie.
Dit versterkt enerzijds de effectiviteit van het reputatiemechanisme van het netwerk; bedrog in handelstransacties leidt niet alleen tot
zakelijke tegenwind, maar ook tot sancties op het sociale vlak. Anderzijds maakt deze eigenschap het netwerk ook meer gesloten; het
bemoeilijkt de toetreding van handelaren die niet over een dergelijke achtergrond beschikken. Met andere woorden: er vindt een afruil
plaats tussen statische en dynamische efficiëntie bij de vormgeving van een netwerk. Een verbijzondering van het netwerk vindt plaats
wanneer er een persoonlijke (vriendschaps)band tussen twee handelaren ontstaat. Het vertrouwensprobleem kan dus, grofweg, op twee
wijzen worden opgelost: ten eerste langs de formele weg van het recht, ten tweede langs de informele weg van deels zakelijke en deels
sociale netwerken. Recent empirisch onderzoek bevestigt dit3. De eeuwenoude traditie van Nederland als handelsnatie doet vermoeden
dat het (sociaal) handelskapitaal in Nederland relatief ruim voorradig is. Trends als mondialisering en informatisering kunnen evenwel
een sterke verschuiving van bestaande handelspatronen veroorzaken. Om de huidige handelspositie te behouden en te stimuleren, kan
niet volstaan worden met beleid op het terrein van formele instituties, zoals het nastreven van vrijhandelsakkoorden en internationale
afspraken over contractenrecht. Het is eveneens van belang om het informele, sociale handelskapitaal van het land te ondersteunen,
namelijk de bekwaamheid om zich aan te passen aan de mores van buitenlandse handelspartners. Om toegang te kunnen vinden tot
buitenlandse handelsnetwerken of een persoonlijke vertrouwensband op te bouwen, is het noodzakelijk, dat handelaars op flexibele wijze
de barrières van verschillen in taal, cultuur en gewoonten kunnen slechten. Dit vereist enerzijds continue aandacht voor gedegen
onderwijs in vreemde talen en culturen. Anderzijds betekent dit, dat het aantrekkelijk moet zijn voor buitenlandse medewerkers van
multinationale ondernemingen om zich in Nederland te vestigen4. Vertrouwensproblemen spelen een grote rol in de handel. Het is niet
voor niets dat de door de overheid georganiseerde handelsmissies Nederland als ‘betrouwbare handelspartner’ op de kaart proberen te
zetten. De handelaar die het vertrouwensprobleem, dankzij zijn sociaal handelskapitaal, met lage transactiekosten weet te beheersen, is
zijn concurrent een stap voor.
1 A. Greif, The fundamental problem of exchange: a research agenda in historical institutional analysis, European Review of Economic
History, jrg. 4, 2000, blz. 251-284.
2 J.E. Rauch, Business and social networks in international trade, Journal of Economic Literature, jrg. 39, 2001, blz. 1177-1203.
3 F.A.G. den Butter en R.H.J. Mosch, Het belang van vertrouwen in de internationale handel: een empirische verkenning, Maandschrift
Economie, jrg. 66, 2002, blz. 314-336.
4 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Nederland Handelsland, het perspectief van de transactiekosten, Sdu, Den Haag,
2003.
Copyright © 2003 Economisch Statistische Berichten ( www.economie.nl)