De Europese luchtvaartsector heeft als doel om vanaf 2050 vrijwel geen CO₂ meer uit te stoten op vluchten binnen en buiten Europa. En verder om de resterende uitstoot via andere technieken (CO₂-afvang) te compenseren, in lijn met de door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Europese Raad gemaakte afspraken van de Europese Green Deal en het bijbehorende maatregelenpakket Fit for 55 (EC, 2019; 2021). En dit alles binnen de gehele luchtvaartketen. Materialen, brandstoffen, logistiek, luchthavens en alles daaromheen moeten dus een duurzame impuls ondergaan (Duurzame Luchtvaarttafel, 2020; IenW, 2020). Het nieuwe kabinet zit ook op deze koers, en stelt in het Coalitieakkoord (2021) als doel “het verminderen van de negatieve effecten van luchtvaart op mens, milieu en natuur”.
De verduurzaming van de luchtvaartsector is een uitdaging, want naast verduurzaming blijven ook betaalbaarheid en leveringszekerheid van belang. We zoeken dus een balans tussen deze drie. Dat is lastig, want te veel nadruk op één van de drie raakt de andere twee. De toegankelijkheid is belangrijk omdat we de nieuwe opkomende middenklasse, vele miljoenen mensen, vliegen niet kunnen of willen onthouden. Leveringszekerheid betekent dus dat vliegen veilig, eenvoudig en comfortabel realiseerbaar moet zijn.
Zulke wicked problems, die uiteraard niet alleen bij de verduurzaming van de luchtvaart optreden, zijn lastig. We denken dan al te vaak vanuit de bestaande situatie en in lineaire modellen. De Amerikaanse historicus Charles Mann schreef enkele jaren geleden het boek De Tovenaar en de Profeet. Hierin beschrijft hij twee archetypes, die altijd al bestaan hebben. De Tovenaar is de optimist, de rationele persoon, die vertrouwen heeft in wetenschap en technologie. Al eeuwen tackelen we lastige vraagstukken middels natuur-, genees- en scheikunde. Er komen steeds nieuwe grenzen en problemen, maar ook nieuwe oplossingen. De Profeet, daarentegen, is somberder. Hij ziet de uitputting van de aarde, de overbevolking en de milieurampen. Hij waarschuwt dat de wereld ten onder gaat als we zo doorgaan. De botsing, schrijft Mann, tussen de twee visies is geen kwestie van goed tegenover kwaad, maar van verschillende opvattingen. Hij beschrijft aan de hand van deze twee figuren drie grote vraagstukken: landbouw, (over)bevolking en energie. Hier komen beide archetypes het meest pregnant naar voren. En het mooie is: beide hebben gelijk, beide zijn relevant, beide zijn nodig. De oplossende geest van de Tovenaar, aangejaagd door de Profeet.
Van dit boek en deze denklijn is het een kleine stap naar het luchtvaartverhaal. Onder de regie van het College van Lucht- en Ruimtevaart, Schiphol, SkyNRG, de Technische Universiteit Delft en het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) is er een plan genaamd Luchtvaart in transitie opgesteld, en ook als zodanig ingediend bij de het Nationaal Groeifonds (IenW, 2021). De kern van dit voorstel, met een horizon van enkele decennia, is dat een brede coalitie van kennisinstellingen en ondernemingen, samen met relevante overheden, de luchtvaart in Nederland wil verduurzamen. De drijfveer is dat er in de toekomst steeds meer mensen gaan vliegen, omdat mensen uit de opkomende middenklasse in de rest van de wereld ook willen reizen.
De Profeet zal zeggen dat we vliegen moeten verminderen vanwege de uitstoot en het grondstoffengebruik, maar de Tovenaar – in deze casus NLR met zijn coalitie – komt met oplossingen. En deze zijn bijna altijd kwalitatief. Niet meer of minder vliegen, maar slimmer en duurzamer. We zien deze technologische ontwikkelingen en vindingen als de oplossing in de energietransitie, in de gezondheidszorg en in de automotivesector. Dat kan dus eveneens in de luchtvaart. Het Coalitieakkoord zegt: “We zetten het Nationaal Groeifonds door via investeringen in projecten gericht op kennisontwikkeling, onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Zo versterken we ons verdienvermogen en verhogen we onze economische groei op de langere termijn.” Een termijn die zeker verder gaat dan dit kabinet.
Profeet en Tovenaar kunnen samen het trilemma van duurzaamheid–toegankelijkheid–betaalbaarheid oplossen. Waarbij betaalbaarheid niet hetzelfde is als voor twee tientjes naar Alicante vliegen, waarbij toegankelijkheid ook een rol is voor snelle treinen inhoudt en waarbij duurzaamheid een proces is van de lange adem. Festina lente, zeiden de Romeinen. ‘Haast je langzaam.’ Horizon 2050.
Literatuur
Coalitieakkoord (2021) Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst: Coalitieakkoord 2021–2025 – VVD, D66 CDA en ChristenUnie. Te vinden op www.kabinetsformatie2021.nl.
Duurzame Luchtvaarttafel (2020) Akkoord Duurzame Luchtvaart. Te vinden op duurzaam-vliegen.nl.
EC (2019) De Europese Green Deal. Europese Commissie, 11 december. Te vinden op eur-lex.europa.eu.
EC (2021) ‘Fit for 55’: het EU-klimaatstreefdoel voor 2030 bereiken op weg naar klimaatneutraliteit. Europese Commissie, 14 juli. Te vinden op eur-lex.europa.eu.
IenW (2020) Verantwoord vliegen naar 2050: Luchtvaartnota 2020-2050. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, november. Te vinden op www.rijksoverheid.nl.
IenW (2021) Luchtvaart in transitie. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, november. Te vinden op luchtenruimtevaart.nl.
Mann, C.C. (2018) De Tovenaar en de Profeet. Amsterdam: Nieuw Amsterdam
Auteur
Categorieën
