promotie
Tussen droom en daad staan
lager uitkwam dan het prestatiewetten in de weg en praktische
contract voorschreef. Het pasbezwaren. Dat geldt ook bij privaseert allemaal de revue. Volgens
tiseringsprocessen, zo valt te lezen
Veraart stortte een verkeerde
in Sturing van publieke dienstverordeningskeuze gecombineerd
lening: privatiseringsprocessen
met een slechte transitiestrategie
doorgelicht, door Maarten Veraart.
het spoor in een crisis.
Aan de hand van ervaringen in de
In de elektriciteitssector waren
spoor- en de elektriciteitssector
de ordeningskeuzen volgens
schetst dit proefschrift een beVeraart goed. Maar ook daar ging
leidskader voor hervormingen in
van alles mis bij de transitie.
netwerksectoren.
Eerst wilde de overheid nog een
De modellen, die economen ontnationale kampioen stichten,
werpen om marktprikkels te introhet GPB. Ze verloor de regie en
duceren in netwerksectoren en die
het plan ging niet door. Later
volgens hen zorgen voor een betere
ontstonden grote spanningen
prijs-kwaliteitverhouding, staan
tussen de toezichthouder en de
voor de droom. Transitieproblemen
Maarten Veraart (2007) Sturing distributiebedrijven, en rondom
staan voor de praktische bezwaren. van publieke dienstverlening:
de afsplitsing van de netwerken.
Zij zorgen dat de droom niet uit
Ook daar zwalkte de overheid.
privatiseringsprocessen doorkomt. Veraart beschrijft de ecoDe ondernemingsraden vielen op
gelicht. Assen: Van Gorcum.
nomische modellen uitgebreid. Er
door hun effectieve lobby, onder
is geen algemeen geldend model voor alle sectoren.
meer met reclamespotjes op de televisie.
Iedere sector heeft zijn eigen economische kenmerVeraart beoordeelt de transitieprocessen aan de
ken, en de hervorming moet daarop aansluiten. De
hand van haalbaarheid en geloofwaardigheid, in
mate van concurrentie volgt uit de concurrentieladwezen bestuurs- of veranderkundige criteria. Onder
der: concurrentie op de markt waar dat kan, concurhaalbaarheid verstaat hij scherpe veranderdoelen,
rentie om de markt als second-best, en achteraan de
greep op de onderhandelingstafel, omgang met convoorkeurslijst hobbelt regulering of zelfs overheidssensus en dergelijke. Geloofwaardigheid omvat het
eigendom. Dan volgt de keuze van de instrumenten.
uitvoeren van besluiten en afspraken, het omgaan
Integratie of scheiding van de dienstverlening en
met verrassingen en management van verwachtinbeheer van de infrastructuur? Is price-cap regulering
gen. Op veel punten scoorden de transitieproceskostprijs-plus regulering of maatstafconcurrentie?
sen een onvoldoende, zowel bij het spoor als de
Biedt privatisering van de infrastructuur in concessieelektriciteitssector.
stelsel voordelen of toch publieke eigendom? Veraart
De kracht van de studie ligt in de analyse van de
bepaalt de optimale keuze voor iedere sector.
transitieprocessen. Hij laat zien hoezeer deze van
Het mooiste onderdeel van de studie is de beschrijinvloed zijn op de resultaten van hervormingen. De
ving van de transitieprocessen in de elektriciteit- en
samenhang tussen ordeningsmodellen en transitiede spoorsector. Dit is een verzameling van verwachte,
processen blijft onderbelicht. De studie roept immers
maar vooral onverwachte ontwikkelingen, die iedere
fundamentele vragen op. Bleven de resultaten van de
keer weer voor publieke commotie zorgden. Veraart
hervormingen uit omdat de ordeningsmodellen in de
is een specialist, die goed is ingevoerd in de beide
praktijk onvoldoende werken? Zijn transitieprocessen
sectoren. Hij laat de complexiteit van de processen
zo kwetsbaar, dat hervormingen – nadat ze eenmaal
zien en analyseert de talloze beslissingen, die werden
zijn ingezet- hun eigen dynamiek krijgen? Zodat
genomen of juist niet, zoals de adviezen van commisverwachtingen per definitie niet uitkomen? Kunnen de
sies, de reacties van de Minister en zijn ambtenaren,
vruchten in de toekomst alsnog geplukt worden? Hij
directies en Raad van Commissarissen van de bedrijnoemt deze punten wel, maar analyseert deze niet.
ven, ondernemingsraden, vakbonden, en de burgers.
Hierdoor is het lastig om zijn lessen voor de toekomst
Bij het spoor was concurrentie om de markt een
te beoordelen. Is het zinvol om het ordeningsmodel
verkeerde ordeningskeuze. Hierdoor ging Lovers,
verder te perfectioneren, als het transitiemodel toch
met zijn spoorlijntje naar Haarlem, ten onder. De
onbeheersbaar is? Of kan dat alsnog beheersbaar gewetgever zwalkte, bijvoorbeeld bij de privatising:
maakt worden? Dit zijn ook lastige vragen. Er kunnen
eerst een beursgang, later weer overheidseigendom.
nog veel studies naar verricht worden, zoals Veraart
Er waren machinisten, die geen rondje rond de kerk
ook aangeeft. Iedereen, die zich daaraan waagt, kan
willen rijden, een vijandbeeld bij de NS, gekluns aan
daarbij terugvallen op zijn mooie beschrijving van de
de onderhandelingstafels, de teloorgang van krachhervormingen bij elektriciteit en het spoor.
tige informele relaties, zonder dat er een effectief
coördinatiemechanisme voor in de plaats kwam,
Annelies Huygen
het hele bestuur van de NS dat moest opstappen
Adviseur bij Twynstra Gudde
omdat de punctualiteit enkele tienden van procenten
574
ESB
21 september 2007