Promotiebespreking: Thijs Brouwer

Buitenlandse toeslagontvangers automatisch als fraudeur bestempelen is onethisch, maar toch gebeurt het. Ook bij beleidsmakers komt onethisch gedrag vaker voor. FNV-onderzoek toont namelijk aan dat een zesde van de rijksambtenaren onder druk van een leidinggevende weleens onethisch heeft gehandeld (Mooring, 2018). Mijn promotieonderzoek bestudeert het effect van onethisch leiderschap op werknemersproductiviteit.

Omdat (on)ethische organisaties mogelijk (on)gemotiveerde werknemers aantrekken, dient men de mate van ethisch leiderschap exogeen te variëren voor vergelijkbare werknemers. Daarom heb ik een experiment uitgevoerd waarin deelnemers de rol spelen van Leidinggevende of Werknemer, gekoppeld aan een project van het Rode Kruis. De drie partijen beginnen met een gelijke beloning.

In het eerste deel kan de Leidinggevende de Werknemer dwingen om ervoor te kiezen zijn/haar eigen beloning in te leveren óf die van het Rode Kruis. De ingeleverde beloning gaat dan deels naar de Leidinggevende. Dwingt de Leidinggevende de werknemer niet tot kiezen, dan behoudt iedereen zijn gelijke beloning. Dit element toont aan dat de Werknemer al dan niet onder druk komt om onethisch te handelen. In het tweede deel van het experiment voert de Werknemer een productietaak uit waarin zijn/haar prestaties de beloning van de Leidinggevende beïnvloeden.

De resultaten tonen dat Werknemers in fase twee significant minder productief zijn nadat hun Leidinggevende hen in de eerste fase onder druk zette. Het verschil verdwijnt als ik een controle-experiment gebruik met door een loterij bepaalde Leidinggevende-‘keuze’, om zo asociaal gedrag met en zonder intentie te kunnen onderscheiden. De werknemersproductiviteit is hetzelfde in een lotingsituatie die dwingt tot keuze en de situatie waarin de Leidinggevende niet voor dwang kiest. Dit suggereert dat Werknemers een Leidinggevende straffen die druk op hen zet door minder hard te werken, maar een Leidinggevende die hiervan afziet niet belonen door harder te werken.

Hoewel de laboratoriumomgeving een versimpeling is van de werkomgeving, hebben deze resultaten toch belangrijke implicaties. Werkgevers kunnen ook in werkelijkheid zoeken hoe men een organisatie anoniem schade berokkent. Bovendien blijkt dat reciprociteit een belangrijke rol speelt in de relatie tussen werkgever en werknemer, en dat de bron van deze reciprociteit, naast monetair, ook psychologisch kan zijn. Hiermee benadrukt deze studie het belang van ethisch leiderschap binnen organisaties.

Literatuur

Mooring, J. (2018) Eén op de zes rijksambtenaren onder druk gezet. FNV Nieuwsbericht, 21 november. Te vinden op www.fnv.nl.