September 1987
Conjunctuurbericht
Centraal bureau voor de statistiek
Samengesteld door de hoofdafdeling Nationale rekeninger.
In juli was het volume van de industriele produktie, voor seizoeninvloeden gecorrigeerd, 2% groter
dan in juni. Ten opzichte van juli 1986 bedroeg de stijging eveneens 2%; ook de produktie in de
nijverheid (exclusief bouwnijverheid) nam over deze periode met 2% toe. (De produktiecijfers van juli
kunnen zijn beinvloed door verschuivingen in het vakantiepatroon.) Volgens de conjunctuurtest zijn
de orderontvangsten in de industrie in juli ten opzichte van juni afgenomen. Deze ontwikkeling is
gebruikelijk voor de tijd van het jaar. Het aantal begonnen woningen lag in juni 10% hoger dan in
dezelfde maand van vorig jaar. In de eerste zes maanden van 1987 lag het aantal begonnen woningen
6% onder het aantal van de overeenkomstige periode van 1986. Het volume van de invoer van
goederen was in juli 7% groter dan in dezelfde maand van 1986; de uitvoer groeide met 1%. Het
volume van de binnenlandse consumptie door gezinnen nam in juni met 4% toe; vooral de aankopen
van duurzame consumptiegoederen stegen. Het vertrouwen van de consumenten in de Nederlandse
economic was in augustus iets minder negatief dan in juli. Het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie is tussen midden juli en midden augustus met 0,3% gestegen. In augustus werden 259 faillissementen uitgesproken, 26% minder dan in augustus 1986.In het tweede kwartaal van dit jaar werd
8% meer consumptief krediet verstrekt dan in de overeenkomstige periode een jaar eerder, dit groeipercentage is lager dan in de voorgaande vijf kwartalen.
Dit blijkt uit gegevens die medio September 1987 beschikbaar waren. In de Focus wordt nader
ingegaan op de groeivertraging van een aantal conjuncturele indicatoren in het eerste halfjaar van
1987.
Produktie
Het volume van de industriele produktie was in juli, voor
seizoeninvloeden gecorrigeerd, 2% groter dan in juni. Ook
de produktie in de nijverheid (exclusief de bouwnijverheid)
nam over deze periode met 2% toe.
Vergeleken met dezelfde maand in 1986 bedroeg in juli
zowel de groei van de industriele bedrijvigheid als de toename van de nijverheid (exclusief de bouwnijverheid) eveneens 2%. De produktiecijfers van juli kunnen zijn bemvloed
door verschuivingen in het vakantiepatroon.
In de eerste helft van dit jaar nam de produktie van de nijverheid in Nedecland met ruim 1% toe ten opzichte van
dezelfde periode van 1986. Van de meeste van onze belangrijkste handelpartners zijn inmiddels de gegevens over
de produktie tot en met juni 1987 beschikbaar gekomen.
Gewogen met nun aandeel in de Nederlandse uitvoer in
1985 nam de produktie in de nijverheid (exclusief de bouwnijverheid) van onze zes belangrijkste exportlanden eveneens met 1% toe. Van deze zes landen lag de produktiegroei
in Frankrijk, Italie, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde
Staten boven die van Nederland. In de Bondsrepubliek
Duitsland werd een daling van 1% gemeten. De dalende
trend in de groeipercentages die in de Bondsrepubliek
Duitsland in het tweede halfjaar van 1985 inzette, wordt
hiermee gecontinueerd.
Volgens de resultaten van de conjunctuurtest over juli is de
orderontvangst in de industrie in die maand ten opzichte
van juni afgenomen. Zowel uit het binnenland als uit het
buitenland werden minder orders ontvangen. Deze ontwikkeling is gebruikelijk voor de tijd van het jaar. De beoordeling van de ondernemers over de orderontvangst en
de orderpositie veranderde dan ook nagenoeg niet. Het
Produktie nijverheid (volume!
Produktie Industrie (volume – seizoengecorrigeertl)
Indexcljfers 19SO – 100
l i j f e r s 1980 – 100
(A) – voor-tschr-ijaena 12-naanasgeniaaeltle
•aandciifers
V
95
I I I I I I
~^~
90J-L
(B)
^^/vci-^;–……../
i i i i 1 ! 1
i ii in 11
^,—’
F
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
J
F
M
A
M
J
J
1987
A
1
I
1981
II III IV I
1982
1
1
II III IV I
1983
1
1
1
1
I
1
1
1
1
II III IV I
II III IV I
II III IV
1984
1985
1986
1
[
I II
1987
QRQ
indexcijfer van de orderpositie, dat een beeld beoogt te
geven van de ontwikkeling van de orderportefeuille, gaf een
lichtestijging tezien. Hetaantal begonnen woningen lag in
juni 10% hoger dan in dezelfde maand van vorig jaar. Voor
het tweede kwartaal als geheel werd een daling van 8%
geregistreerd. In de eerste zes maanden van 1987 is met de
bouw van 49 600 woningen begonnen, 6% minder dan in
het overeenkomstige tijdvak van 1986.
Buitenlandse handel
Het volume van de invoer van goederen was in juli 7% groter
dan in de overeenkomstige maand van 1986;
de uitvoer
nam veel minder toe: 1%.
Zowel bij de invoer als bij de uitvoer deden zich bij de onderscheiden categorieen uiteenlopende ontwikkelingen voor.
De import van consumptiegoederen steeg sterk (13%); de
invoer van investeringsgoederen nam enigszins af (-3%).
De import van grondstoffen en halffabrikaten, de grootste
categorie, nam met 8% toe. Aan de uitvoerzijde viel vooral
de exportontwikkeling van delfstoffen (-11%) en die van
onbewerkte agrarische produkten (7%) op. Het uitvoervolume van de fabrikaten steeg met 1%.
Zoals bekend kunnen de maandcijfers van in- en uitvoer
sterkfluctueren. De procentuele jaarmutatie van hetvoortschrijdende twaalfmaandsgemiddelde kwam in juli voor de
invoer uit op bijna 5% en voor de uitvoer op ruim 3%.
Ten opzichte van juli 1986
zijn de invoerprijzen (unit value)
in juli met 3% en de uitvoerprijzen met 7% gedaald. Bij een
maand op maand vergelijking blijkt dat de invoerprijzen zich
geleken met midden januari zijn de consumptieprijzen met
0,9% gestegen. Ten opzichte van midden december 1986,
toen de tarieven voor gas en elektriciteit aanzienlijk hoger
lagen, is het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie met
0,6% gedaald.
Ten opzichte van dezelfde maand van 1986 was het prijsindexcijfer van augustus 0,2% hoger. Prijsstijgingen werden over deze periode geregistreerd voor de categorieen
vervoer en verkeer (4,9%), medische verzorging (4,4%),
overige goederen en diensten (2,0%), ontwikkeling en
ontspanning (1,5%) en meubelen, huishoudelijke apparaten en dergelijke (0,9%). Goedkoper werden huur, verwarming en verlichting (-2,6%), kleding en schoeisel
(-2,0%) en voedingsmiddelen, dranken en tabak (-1,0%).
Van de belangrijkste buitenlandse handelspartners zijn
thans de prijsindexcijfers tot en met juli bekend. Uit de
grafiek valt af te lezen dat het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie in Nederland de laatste tien jaar voortdurend
op een lager niveau ligt dan het gemiddelde van onze zes
belangrijkste exportlanden. In juli namen de consumptieprijzen in deze landen – gewogen met hun aandeel in de
totale Nederlandse uitvoer in 1985 – met 2,5% toe ten
opzichte van dezelfde maand van 1986 (Nederland: 0,1%).
Van deze zes landen werd de kleinste stijging in de
Bondsrepubliek Duitsland geregistreerd (0,7%); in Italic en
het Verenigd Koninkrijk stegen de prijzen het meest (4,9%
respectievelijk 4,4%).
seerd; de uitvoerprijzen vertonen vanaf januari een stijgende tendens.
Faillissementen
In augustus werden 259 faillissementen uitgesproken,
26% minder dan in augustus 1986. Vanaf januari 1983 is
het aantal uitgesproken faillissementen vrijwel elke maand
Consumptie
ken, de afgelopen 12 maanden waren dit er 4 010.
– na ruim anderhalf jaar te zijn gedaald – hebben gestabili-
Het volume van debinnenlandseconsumptie door gezinnen
was in juni 4% groter dan in dezelfde maand van 1986. De
sterkste stijging werd gemeten bij de duurzame goederen
gedaald. In 1982 werden 8 645 faillissementen uitgespro-
Geld en krediet
In het tweede kwartaal van dit jaar werd 8% meerconsump-
ondanks een daling van de uitgaven aan nieuwe
tief krediet verstrekt dan inde overeenkomstige periode een
personenauto’s. Het volume van de uitgaven aan voedingsen genotmiddelen steeg met 4%; de bestedingen aan
overige goederen en diensten namen in juni met 3% toe.
In het eerste halfjaar was het volume van de binnenlandse
consumptie 2,5% groter dan in de overeenkomstige
periode van 1986. Ook over deze periode bezien is het
groeipercentage van de consumptie van duurzame goederen het hoogst (4%). De voor prijsveranderingen gecorrigeerde uitgaven aan voedings- en genotmiddelen en aan de
overige goederen en diensten stegen beide met 2%.
Op de vijf vragen waarop de indicator van het consumentenvertrouwen is gebaseerd werd in augustus 5%
meer negatieve dan positieve antwoorden gegeven. In juli
bedroeg dit saldo -6%. In juli 1987 bereikte het vertrouwen
van de consument in de ontwikkeling van de economie een
dieptepunt. Sinds april 1985 was het vertrouwen niet meer
zo gering geweest.
jaar eerder. Toch is dit groeipercentage aanzienlijk lager
(7%),
Prijzen
Het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie is tussen
midden juli en midden augustus met 0,3% gestegen. Ver-
Begonnen woningen
dan het gemiddelde van de voorgaande vijf kwartalen. In het
eerste kwartaal van dit jaar bedroeg de toeneming nog 18%.
Het rendement op staatsobligaties, indicator voor de ontwikkeling van de rente op lange termijn, steeg in augustus
opnieuw. Nadat in mei de laagste stand van dit jaar (6,1%)
werd gemeten, liep het gemiddelde rendement in augustus
op tot 6,5%. In de tweede week van September steeg het
percentage verder tot 6,7%.
De daggeldrente, die zich de laatste maanden stabiliseerde
op 5,2%, daalde in augustus tot een maandgemiddelde van
4,8%. Dit is het laagste maandgemiddelde sinds maart
1983. De eerste weken van September laten een stijgende
tendens zien.
De cijfers in dit Conjunctuurbericht zijn nog niet aangepast aan de zojuist verschenen Nationale rekeningen 1986.
Mutaties hebben betrekking op de overeenkomstige periode van het voor-
gaand jaar, tenzij anders vermeld.
Verbeterde cijfers worden niet als zodanig gekenmerkt.
Prijsindex gezinsconsumptie
Indexcijfers 19BO – 100
jrtschrl jdend 12-naandsgei«iddeldi
jcentuele kiwtaalMJtatles
Procentuele Maandnutatles t.O v
voorgaand jaar
j v . voorgeend )9Sr
(A) – voortschrijdend 3-«aandsge>iddel
————— • Nederland
….. . bultenland gewogen
…..
too
90
I
I
I
I
I
I
I
U-L-i-~L-4–L- 1. .J….l_.
Ill
IV
1983
870
I
I
II
III
1984
IV
I
I
II
19B5
III
IV
I
I
II
1986
III
IV
Tabel 1.
Kerngegevens recente ontwikkelingen in Nederland
Procentuele mutaties t.o.v. dezelfde periode het jaar daarvoor, tenzij anders aangegeven
1980/’84 1985
gemidd.
1986
1987
1986
e
e
Trend2′
1987
e
3 kw.
4″ kw
1 kw.
2 kw.
mei
juni
0
-6
2
2
8
-1
-2
0
-6
1
5
26
0
0
2
0
2
-1
2
-4
_j
0
4
-1
2
6
3
2
12
14
0
3
14
6
-2
5
-5
5
34
-4
2
5
-1
-2
-1
-3
-8
-19
10
I++
1+
1+
1
1+
-1
I++
1+
7
3
12
33
7
8
11
6
-6
4
4
-18
2
7
8
13
-3
7
1
7
-11
1
1+
1+
I++
I++
—1
1+
6
4
5
13
0
-6
3
7
22
0
4
1
11
4
2
1
8
2
0
2
2
2
3
3
3
5
1
-1
-2
juli
aug.
VOLUMEGEGEVENS
Produktie in de nijverheid
Nijvertieid (excl. bouwnijverheid)
DeKstoffenwinning
0
3
9
2
2
3
3
2
3
1
-3
5
3
1
-10
1
-4
2
2
-1
3
0
4
16
2
4
0
1
-1
7
9
6
-2
2
1
8
-7
0
1
9
-16
-2
3
5
-8
4
7
4
4
13
22
5
6
9
4
4
3
9
13
-9
-1
0
-3
2
1
3
-4
-4
0
-5
2
1
-4
Industrie
2
Voedings- en genotmiddelenindustrie
Textiel-, kleding- en lederindustrie
Papier- en grafische Industrie
Chemische Industrie
Rubber- en kunststofverw. Industrie
Hout- en bouwmaterialenindustrie
Basismetaalindustrie
2
-3
0
7
7
-5
2
Elektrotechnische Industrie
Rest metaal- en overige Industrie
4
0
Openbare nutsbedrijven
Bouwnijverheid: begonnen woningen
2
0
4
15
4
-1
1
5
10
4
6
-5
7
Buitenlandse handel Igoederenl
Invoer. totaal
1
1
-1
Grondstoffen en halffabrikaten
Consumptiegoederen
4
Investeringsgoederen
Algemene goederen
Uitvoer, totaal
Onbewerkte agrarische produkten
Delfstoffen
Fabrikaten
Consumptive bestedingen van gezinnen
Binnenlandse consumptie, totaal
Voedings- en genotmiddelen
Duurzame Consumptiegoederen
Textiel, kleding, schoeisel e.d.
Hulsh. artikelen en woninginrichting
Transportmiddelen
Rest duurzame Consumptiegoederen
Overige goederen en diensten
Huur, verwarming, verlichting en water
Rest overige goederen en diensten
0
1
0
8
2
1
4
0
4
5
-15
5
2
2
5
3
5
10
6
2
3
1
2
2
10
12
-17
5
6
9
4
3
3
7
6
6
13
7
2
-14
5
9
-17
7
2
1
4
4
7
7
7
5
-15
8
I-M———— 1
1+
4
4
1+
1+
7
1
+
1+
I++
0
6
7
I-HI-H-
5
1
8
1
1
1
11
13
13
6
21
-2
11
12
2
2
3
3
1
1+
1
Investeringen in vaste active
Bruto investeringen, totaal
Bedrijven
-2
-2
-1
-3
-2
-2
-2
1,5
2,0
2.5
1,5
1,0
2,5
2.5
2.5
4.0
1,5
2.0
0.0
2.5
3,0
-1,0
4
4,9
6,5
1
6
7
-2
1,0
0,3
1
1
2
2.3
1.3
-1,0
-0,1
-7
-5
-7,1
-13,0
-5
-13
-18
-1.2
13
4
-6
-13,8
-24,2
2
-20
-18
-0.6
1,3
1,6
0,2
-27
-9
-12.3
-21,5
-0,6
1,4
18
5
Overheid
14
-4
7
-4
-0,5
0,5
0,5
Nijverheid
Exploitatie van woningen
Overige bedrijven
8
10
15
6
9
-2
-14
4
5
8
10
12
5
11
I++
I-HI-HI++
I-H-
2
-1
Kwartaalrekeningen
Bruto Binnenlands Produkt
Bruto Nationaal Produkt
Bruto Nationaal Inkomen
1+
1+
1
PfllJZEN
Producentenprijzen landbouw, tot. afzet
Producentenprijzen Industrie, tot. afzet
Producentenprijzen Industrie, verbruik
Ruilvoet, unit value (goederen)
Invoerprijzen, unit value
Uitvoerprijzen, unit value
Prijzen gezinsconsumptie (werknemers)
Regelingslonen particulier bedrijf
Regelingslonen overheid
Regelingslonen trendvolgers
Dollarkoers, contante notering
4,7
3,7
-12,0
-21,7
2
-17
-16
0.2
1,4
0,6
0,1
-26
-4
-17
-20
-0.2
1,1
1,8
0,2
-22
-2,6
-4,2
-5
-6
-11
-1.0
-3,0
-4,3
1,2
0,6
-22
0,6
1,2
0,6
-20
0,6
1,2
0,6
-20
-1,2
-2,4
-5
-5
-10
-0.8
0,4
1.2
0.6
-19
-1
9
0,7
-5
-6
-11
-1.1
—
—
—
-4
——
-3
-7
0.1
0,5
1.2
0.5
-14
-10
-26
——
0.2
OVERIGE INDICATOREN
Consumentenvertrouwen ‘ ‘
Beurswaarde-index, algemeen
(in %)
-4
9
7
26
15
-17
18
-9
4
13
-11
8
6
-6
-23
0
10
-23
9
-31
-6
19
-3
84
108
-15
6
84
105
-16
5
84
103
-14
5
84
102
-16
4
102
-20
4
102
-11
3
103
-13
4
84
108
-13
6
-3
31
Uitgesproken faillissementen
2
-2
1
1
-4
1
-3
1
-4
6
-4
8
6
11
6,9
8.1
9,6
5
6
8
5
5
12
10
6
9
4
4,5
5,7
6,0
5
13
6
8
5
18
4
7
7
4
0
4,5
5,6
6.1
-2
Conjunctuurtest Industrie
Bezettingsgraad
(in %)
Orderpositie
(1984=100)
Beoordeling orderontvangsten ‘ ‘
(in %)
Beoordeling voorr. eindprodukten ” (in %)
Arbeidsmark!
Werkzame personen in de Industrie
Aantal werkloosheidsuitkeringen
Geld en krediet
Spaartegoeden
Verstrekt consumptief krediet
Binnenlandse liquiditeitenmassa
Geldhoeveelheid
Secundaire liquiditeiten
Officieel wisseldisconto
Daggeldmarktrente
(in %)
(in %)
Rendement op staatsobligaties
(in %)
85
105
-9
7
10
5.3
6,3
7,3
6
8
4
4,6
5,8
6,3
4,5
5.7
6,2
-4
-5
18
I++
—1
1
—1
2
I
-‘
5
8
5
7
5
10
3
4,5
5,2
6,1
4,5
5,2
6.1
4.5
5,2
6,2
4.5
5.2
6,3
4,5
4,8
6.5
1+
I++
I++
I++
1+
—1
—1
—1
^ Saldo van positieve en negatieve antwoorden in procenten van het totaal.
‘ Trend: procentuele jaarmutatie van het meest recente voortschrijdend 12-maands (4-kwartaals) gemiddelde.
—I: kleiner dan -5%; -I: tussen -2% en -5%; I: tussen -2% en 2%; l+: tussen 2% en 5%; I++: groter dan 5%.
2
871
Tabel 2.
Recente ontwikkelingen in het buitenland
1980/’84 1985
gemidd.
1986
1986
e
3 kw.
Produktie nijverheid,
excl. bouwnijv. (volume)
Bondsrepubliek Duitsland
Belgie
Frankrijk
1987
e
4 kw.
e
Trend2′
1987
e
1 kw.
2 kw.
1
-1
0
0
-2
1
-1
2
4
5
9
3
2
2
4
2
1
2
3
4
8
0
3
aug.
3
juli
% mutatie t.o.v. dezelfde periode het jaar daarvoor
1
-1
-1
6
2
1
5
1
2
2
1
1
3
Verenigde Staten
Japan
3
4
2
1
0
1
-1
1
-1
2
1
3
4
Europese Gemeenschap
0
0
0
2
2
1
2
4
3
2
1
1
4
0
1
0
2
1
0
3
5
1
0
-0,3
1.3
2.5
3,4
5,8
-0,4
0,8
2,1
2,6
-1,0
0.7
-0,5
1,1
0,2
2.1
3,2
3,9
4,3
4,4
1,7
3,4
4,1
4,3
0.2
1,7
3.3
4.2
4,6
0,7
2,0
3,4
4,4
5,4
3,4
4,4
0,1
1,6
3.4
4,2
14,9
2,2
4,9
5,8
6,1
9,2
Verenigde Staten
Japan
6,0
2,9
3,6
2,2
1,9
0,6
1,6
0,3
1,3
-0,2
3,8
0,0
3,7
0,4
3,7
-0,9
3,8
0,2
Europese Gemeenschap
Nederiand
9,7
4,7
6,1
2,3
3,6
0,2
3,3
2,9
-0,2
3,0
3,3
-0,6
-1.2
-1,0
3,3
-1,1
3,2
-0,8
Verenigd Koninkrijk
Italie
Buitenland (gewogen)”
Nederiand
0
0
0
1
3
2
1
3
4
2
Prijzen consumptie
Bondsrepubliek Duitsland
Belgie
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Italie
4,3
7,6
10,5
7,5
2,2
I
1
1+
1+
1+
4,9
1+
1
1+
0,1
0,2
‘
Bron voor gegevens buitenland: Eurostat.
1
‘ Het gemiddelde van de 6 belangrijkste exportlanden, gewogen met hun aandeel in de Nederiandse export in 1985.
21
Trend: procentuele jaarmutatie van het meest recente voortschrijdend 12-maands (4-kwartaals) gemiddelde.
—I: kleiner dan -5%; -I: tussen -2% en -5%; I: tussen -2% en 2%; l+: tussen 2% en 5%; I++: groter dan 5%.
Focus: Het eerste halfjaar van 1987
In het eerste halfjaar van 1987 gaven van vier belangrijke
Ook het groeicijfer van het uitvoervolume van goederen was
conjuncturele indicatoren de industriele produktie en de
in het eerste halfjaar van 1987 lager dan in de laatste helft
uitvoer van goederen een groeivertraging te zien. Bij de
invoer van goederen en de consumptie door gezinnen trad
een stabilisatie van de groei op (zie grafiek).
Bij de industriele produktie was deze groeivertraging het
meest opvallend. Het volume van de industriele produktie
was, gemiddeld over de eerste zes maanden, nagenoeg
even groot als in de overeenkomstige periode van 1986. Bij
van 1986. De gemiddelde groei over de eerste zes maanden
bleef bijna 1%-punt achter bij het jaargemiddelde van
1986. De export van chemische produkten steeg meer dan
gemiddeld; de uitvoer van delfstoffen en aardolieprodukten
daalde.
De groei van het volume van de invoer van goederen was
iets geringer dan het gemiddelde in de laatste zes maanden
van 1986. Vergeleken met het jaargemiddelde van 1986
was er echter sprake van een lichte stijging. De invoer van
consumptiegoederen kenmerkte zich door hoge groeipercentages; de import van personenauto’s daalde.
Het volume van de consumptie door gezinnen laat de laatste
tweejaarvrij regelmatige groeipercentages van even boven
de twee procent zien. Met name de consumptie van duurzame goederen is de laatste jaren sterk gegroeid.
vergelijking van halfjaarlijkse groeicijfers is dat van de
eerste zes maanden van dit jaar het laagstesinds het eerste
halfjaar van 1983. In zowel 1986 als in 1985 werden
groeicijfers van ruim 2% gerealiseerd. De ontwikkeling in
Nederiand blijft achter bij de groei van de industriele produktie van onze belangrijkste handelspartners. Ook het
groeitempo van de zes belangrijkste exportlanden, gewogen met het aandeel in de Nederiandse uitvoer in 1985,
vertraagdeechterin het eerste halfjaar van 1987; hetaccres
bedroeg 1%. Binnen de Industrie hebben zich in het eerste
halfjaar uiteenlopende ontwikkelingen voorgedaan.
Volume-ontwikkelingen
Procentuele halfjaarmutaties t.o.v. voorgaand jaar
produktie (industrie)
10——————————————————————
-2-
872
1 2
1984
1
2
1985
1 2
1986
1
1987
invoer (goederen)
1
2 |1 2
1984
1985
uitvoer (goederen)
consumptie (gezinnen)
1
2
1986
1
1987
1
2
1984
1 2
1985
1 2
1986
1
1987
1 2
1984
1
2
1985
1 2
1986
1
1987