Nederland kampt met een personeelstekort. Het aantal openstaande vacatures breekt records en sinds het vierde kwartaal van vorig jaar zijn er zelfs meer vacatures dan werkzoekenden. De problemen op de arbeidsmarkt in het algemeen zijn de laatste maanden zelfs zo groot, dat de regering nadenkt over hoe zij kan bijdragen aan een oplossing. Werkgevers zouden de hand echter vaker in eigen boezem moeten steken als ze het personeelstekort duiden, want zij belonen hun personeel. Een analyse van de ontwikkelingen in de horeca sinds 2010 illustreert dit.
Lonen horeca achtergebleven
De horeca was dit voorjaar volgens CBS-cijfers de sector met de hoogste vacaturegraad. De personeelstekorten in deze sector zijn geen nieuw fenomeen: cafés en restaurants geven al jaren aan dat het niet lukt om voldoende werknemers te vinden. Zo kopte het AD in 2019 al dat de horecasector de noodklok luidde omdat het personeelstekort nog nooit zo groot zou zijn geweest.
Het ligt in de lijn der verwachting dat de krapte op de arbeidsmarkt voor horecapersoneel zorgt voor hogere lonen die vraag en aanbod naar elkaar toe brengen. Dit is echter niet terug te zien in de cijfers. In 2021 bedroeg het gemiddelde uurloon in de sector €14,42. In 2010 bedroeg het uurloon nog €12,71, wat betekent dat het uurloon in de tussentijd met jaarlijks slechts 1,2 procent gestegen is (figuur 1). De economie-brede loonstijging bedroeg in die periode 1,6 procent per jaar. Werken in de horeca is in die periode dus minder aantrekkelijk geworden dan werken in de rest van de economie.
Winstmarge gestegen
Een mogelijke verklaring voor de noodklok die de sector luidt over het personeelstekort is dat de horeca zich de benodigde loonstijging niet kan veroorloven. De winstmarge van het eet- en drinkgedeelte van de horeca vertoonde in de jaren 2010 echter een stijgende trend (figuur 2). De marge nam toe van 11,3 procent in 2010 tot 13,3 procent in 2019. Hierbij is de winstmarge gedefinieerd als het resultaat voor belastingen gedeeld door de totale opbrengsten.
Versnelde groei
De gunstige ontwikkeling van de winstmarges ging samen met meer toetreding en uitbreiding. De groei in het aantal horecavestigingen versnelde in het afgelopen decennium, waardoor de toename in de afgelopen jaren meer dan vijf procent per jaar bedroeg. Zo steeg het aantal vestigingen in Nederland van nog geen 50.000 in januari 2010 tot ruim 76.000 in 2022 (figuur 3). Zelfs tijdens de coronacrisis, die de winstmarges in de sector aanzienlijk drukte, bleef het aantal vestigingen sterk toenemen. Dit wijst erop dat ondernemers gunstige verwachtingen hadden. Recente cijfers over het aantal horecabedrijven tonen aan dat deze stijging nog niet tot stilstand is gekomen: in april 2022 kende Nederland 5,5 procent meer bedrijven dan een jaar eerder. Voor het eet- en drinkgedeelte van de horeca bedroeg deze stijging 5,7 procent.
Sector kan tekorten zelf aanpakken
Cafés en restaurants hebben met andere woorden een turbulente tijd achter de rug. De winstmarges zijn dusdanig gunstig dat het aantal vestigingen en bedrijven sterk kon toenemen en nog steeds toeneemt. Tegelijkertijd bleven de lonen achter op de lonen in de rest van de economie. Deze ontwikkelingen geven dus geen aanleiding om te denken dat de sector de personeelstekorten niet kan aanpakken door een hoger loon te bieden. En hoewel de cao-lonen in de horeca sinds een paar maanden met 3,4 procent zijn gestegen, is deze toename waarschijnlijk onvoldoende om de achterstand op andere sectoren in te lopen. Ook daar zijn de loonstijgingen namelijk hoog. Verdere loonsverhogingen zullen de winstmarges drukken en de aanwas in de sector afremmen. Dat hoeft geen zorgelijke ontwikkeling te zijn, maar kan een natuurlijk proces zijn van veranderingen in vraag en aanbod.
Tijdens de afgelopen coronajaren heeft de overheid veelvuldig ingegrepen om Nederlanders in die economisch zware periode te ontlasten. De samenleving moet daar niet aan gewend raken, want sommige problemen kan ze zelf oplossen. Een voorbeeld hiervan is het personeelstekort in de horeca, dat via het marktmechanisme kan worden rechtgetrokken. Als werkgevers vaker de schuld bij zichzelf zoeken, kan de overheid zich richten op sectoren waar het marktmechanisme bewezen niet goed werkt of niet wenselijk is, zoals de zorg en het onderwijs.
Auteur
Categorieën