NRC Handelsblad ging gisteren in het hoofdredactioneel commentaar in op het voornemen van de PvdA en de VVD om een sociaal leenstelsel in te voeren. Hierbij werd de Landelijke Studentenvakbond weggezet als een klein kind dat niet snapt hoe de wereld in elkaar zit. Uit de onderbouwing van de krant blijkt echter dat ze zelf de feiten niet op een rij hebben. Er is de laatste tijd in brede kringen een beeld over de publieke bijdrage aan hoger onderwijs ontstaan dat niet strookt met de werkelijkheid. In dit stuk daarom een aantal belangrijke observaties over dit onderwerp.
Het is de laatste tijd populair geworden om een studie als een investering te beschouwen. Ik volg die lijn. Belangrijk is hierbij dat die investering niet alleen uit directe kosten in de vorm van kosten van levensonderhoud van de student en de kosten van de onderwijsinstelling bestaan, maar dat het gederfde inkomen van de student een groot deel van de investering is. De overheid draagt bij aan de directe kosten (bekostiging instelling en studiefinanciering) maar ook aan de gederfde inkomsten doordat zij belastingopbrengsten misloopt. De overheid profiteert van de opbrengsten van de investering doordat zij een hoger loon, dat het gevolg is van de studie, belast tegen 42 of 52%. Je kunt de student en de overheid dus zien als gezamenlijke investeerders die delen in de kosten en delen in de baten.
Dit zijn vijf belangrijke observaties over deze gezamenlijke investering:
1) In de huidige situatie geldt dat een student die naast zijn studie geen bijbaan heeft, een hoger percentage van de kosten van studeren betaalt dan wat hij overhoudt van de extra inkomsten die hij later met deze investering genereert. De overheid draagt dus minder bij aan de studie dan zij later int in de vorm van extra belastingen. Als deze percentages wel gelijk zouden zijn, zouden we spreken over fiscale neutraliteit. Volgens de economische theorie verstoort de overheid nu de beslissing om te studeren. Een hogere studiefinanciering zou dit kunnen repareren.
2) Een belangrijke reden hiervoor is dat de overheid jongeren die niet gaan studeren maar gaan werken, een grote subsidie geeft via de heffingskortingen die een student niet krijgt. De overheid beloont jongeren dus om te werken in plaats van te studeren.
3) Een student die naast zijn studie tot 6.400 euro bijverdient betaalt hierover 0% belastingen. Studenten doen dus werk waarvoor mensen die dit werk fulltime zouden wel normale belastingen zouden betalen.
4) Dit komt er op neer dat de overheid studenten wel financieel ondersteunt, maar onder de voorwaarde dat ze naast de studie gaan werken. De studiebeurs in de vorm van lage belastingen op een bijbaan komt van het Ministerie van Financiën in plaats van OCW. Met name voor de zwaardere bèta-studies kan dit heel lastig zijn, waardoor er per saldo een stimulans voor lichtere studies ontstaat.
5) Zelfs met een sociaal leenstelsel geldt dat een student geen belasting betaalt over de onmiddellijke opbrengsten die hij krijgt door wat tijd in een bijbaantje te steken, terwijl de toekomstige baten van wat extra tijd steken in de studie voor ongeveer 50% worden belast. Studeren in plaats van werken is dus pas rendabel als de baten twee keer zo hoog zijn als de kosten. Dit kan verklaren waarom studenten zo vaak werken naast hun studie.
In mijn ogen ligt het daarom voor de hand om studenten een redelijke studiebeurs te geven, maar neveninkomsten wel substantieel te belasten. Juist op die manier kan adequaat gestimuleerd worden dat ze snel hun studie doorlopen en kunnen de kosten van studeren eerlijk verdeeld worden tussen student en overheid. Incentives om te studeren die niet in lijn liggen met wat maatschappelijk optimaal is, kosten de overheid meer geld dan de studenten.
Meer hierover is te vinden op onderwijseconomie.org en in het rapport Verhoging private bijdrage in het hoger onderwijs van het CPB.
Auteur
Categorieën