Nederlandse democratie werkt prima
Aute ur(s ):
Sw ank, O. (auteur)
Hoogleraar economie van de publieke sector, in het b ijzonder politieke economie, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.swank@few.eur.nl
Ve rs che ne n in:
ESB, 88e jaargang, nr. 4393, pagina 27, 24 januari 2003 (datum)
Rubrie k :
Prikkel
Tre fw oord(e n):
Het regelmatig houden van verkiezingen heeft verschillende functies. De politiek-economische literatuur besteedt veel aandacht aan
twee van deze functies 1. In de eerste plaats prikkelen verkiezingen politici hun beleid af te stemmen op de wensen van kiezers. Ten
tweede stellen verkiezingen kiezers in staat incompetente politici naar huis te sturen. Economen beschrijven de werking van
verkiezingen met behulp van principaal-agentmodellen. De kiezers zijn de principalen, de politici zijn de agenten. In dit type
modellen is het de bedoeling dat de agenten de principalen dienen. In een economische context behoren verkiezingen dus te leiden
tot politici die competent zijn en de juiste preferenties hebben.
Het afgelopen jaar hebben vele waarnemers van de Nederlandse politiek zich regelmatig afgevraagd of onze democratie nog wel goed
functioneert. Aanleiding hiervoor waren onder andere de grote fluctuaties in populariteit van politieke partijen en de snelle val van het
kabinet-Balkenende. Ter illustratie: ruim anderhalf miljoen kiezers stemden vorig jaar op een totaal nieuwe lijst; de
regeringspartijen verloren tientallen zetels; na de verkiezingen trad een kabinet van cda, lpf en vvd aan dat al na 87 dagen zou
aftreden; het enthousiasme onder de kiezers voor de lpf was na zes maanden vrijwel geheel vervlogen. De vraag rijst of de
gebeurtenissen van het afgelopen jaar duiden op politieke instabiliteit of dat de gebeurtenissen kunnen worden verklaard aan de hand
van de economische functies van verkiezingen. Laat ik de gebeurtenissen van het afgelopen jaar kort bespreken tegen de achtergrond
van de bovengenoemde functies van verkiezingen.
Zorgen verkiezingen er voor dat beleid wordt afgestemd op de behoeften van burgers? Ik denk dat er geen reden is om op basis van de
gebeurtenissen van het afgelopen jaar te concluderen dat dit niet het geval is. Het is waar dat de vvd, d66 en met name de PvdA er door
velen van werden beschuldigd geen oog meer te hebben voor de behoeften van de bevolking. In een goedwerkende democratie biedt
echter een dergelijke houding van politieke partijen kansen voor anderen. Met name Pim Fortuyn vulde het ontstane gat in de politieke
markt. Bij de verkiezingen van afgelopen jaar ondervonden de regeringspartijen de tucht van de politieke markt. Zoals vaker in
economische modellen wordt in een situatie van concurrentie achterover leunen afgestraft. Wellicht heeft de ontzuiling de concurrentie
op de politieke markt bevorderd.
Worden in onze democratie incompetente politici naar huis gestuurd? Het is niet altijd even eenvoudig incompetente van competente
politici te onderscheiden. Waren Melkert, Dijkstal en andere paarse bewindslieden onbekwaam? Zoals hierboven al is beschreven, wel in
de zin dat zij de stemming onder burgers niet meer aanvoelden. Echter, net na het eerste paarse kabinet werden dezelfde politici als
competent gezien. Hier geldt wellicht dat andere, nieuwe problemen, andere personen vragen. Een kabinet dat goed in staat is de
werkgelegenheid te vergroten of de financiële positie van de overheid op orde te brengen is niet noodzakelijk goed in staat problemen in
de gezondheidszorg op te lossen. Een kabinet heeft zijn eigen specialisaties. Na twee paarse kabinetten was er nog weinig behoefte aan
de paarse specialiteit. Melkert, Dijkstal, Kok en al die anderen hebben zich overbodig gemaakt.
Hier is weinig nieuws onder de zon. Hetzelfde overkwam bijvoorbeeld het kabinet Lubbers-II eind jaren tachtig. Valt over de competentie
van de paarse bewindslieden misschien te twisten, dit geldt veel minder voor de Tweede-Kamerleden van de lpf. Alom worden zij als
incompetent gezien. Over de lpf oordeelt de kiezer dan ook hard. Het lijkt uiterst onwaarschijnlijk dat de lpf de komende jaren een
belangrijke politieke rol in de landelijke politiek zal spelen. Op het punt van competentie lijkt de Nederlandse democratie dus voortreffelijk
te werken. In eigenlijk minder dan een half jaar stuurt de kiezer ruim twintig slecht functionerende politici naar huis. Voor een bedrijf met
150 werknemers lijkt het mij een prima prestatie als het zich kan ontdoen van twintig slecht functionerende werknemers.
Voorafgaand aan de laatste Tweede-Kamerverkiezingen verkondigden verschillende wetenschappers, met name politicologen, dat de rol
van politieke partijen in de samenleving was uitgespeeld. Politiek draaide en zou in de toekomst meer en meer draaien om personen. Het
afgelopen jaar kan worden gezien als een natuurlijk experiment. De lpf was geen politieke partij, maar niet anders dan een lijst personen.
De gebeurtenissen van het afgelopen jaar tonen mijns inziens dat de politicologen het niet bij het rechte eind hadden. Lijkt politiek
tegenwoordig vooral om personen te gaan, politieke partijen blijven voorlopig noodzakelijk.
1 Zie voor een voortreffelijk overzicht T. Persson en G. Tabellini, Political economics – explaining economic policy, MIT Press, Cambridge
(Mass.), 2002.
Copyright © 2003 Economisch Statistische Berichten (
www.economie.nl )