Crisis in
Ruslcmd en
reactie van
het Westen
In april 1992 kondigde de G-7 een
hulppakket aan voor Rusland ter
grootte van $ 24 mrd om Jeltsin te
steunen in een parlementair debat
waarin de vertrouwensvraag zou worden gesteld. In maart 1993 is van de
$ 24 mrd slechts de helft uitgekeerd.
Rusland legt de G-7 een plan voor
ter stabilisering van de economic
waarin voor ruim $ 20 mrd aan steun
wordt gevraagd. De G-7-landen, met
de Verenigde Staten voorop, zijn van
mening dat Rusland dringend financiele bijstand nodig heeft nu Jeltsin is
verwikkeld in een machtsstrijd met
het parlement en het land dreigt weg
te zakken in ‘chaos en despotisme’.
Tijdens de G-7 ontmoeting in april
zal dan ook een speciaal hulpprogramma voor Rusland worden besproken.
Wat is er het afgelopen jaar in Rusland gebeurd en waarom is er van de
vorig jaar toegezegde hulp maar weinig terechtgekomen? Een terugblik.
Programma van maart 1992
In augustus 1991 werd Gorbatsjov
afgezet. Op dat moment bevond de
(Russische) economic zich midden in
een economische crisis. De produktie stagneerde onder invloed van de
desintegratie van het systeem van
centrale planning en de ineenstorting van de handel met de vroegere
Comecon-partners. Het begrotingstekort Hep in hoog tempo op, met
name doordat de overige republieken van de voormalige Sovjetunie
hun betalingen aan het centrum
staakten. Mede hierdoor accelereerde de inflatie (zie label 1).
Gezien de ernst van de situatie
presenteerde de regering Gaidar in
maart 1992 een zeer ambitieus econo-
misch aanpassingsprogramma dat
was gericht op stabilisatie en hervorming van de in een crisis verkerende
Russische economic. Dit programma
vormde de basis voor het vorig jaar
toegezegde hulppakket van $ 24
mrd. Hoofddoelstellingen van het
aanpassingsprogramma waren het terugbrengen van de, onder invloed
van de prijsliberalisatie van begin
1992, verder opgelopen inflatie (na
de 245% van januari gemiddeld 30%
per maand) en het zoveel mogelijk
beperken van de produktiedaling.
De belangrijkste pijlers van het programma waren een restrictief budgettair en monetair beleid. Het begrotingstekort, dat in het eerste kwartaal
van 1992 dreigde op te lopen tot 10%
bbp, zou in het laatste kwartaal van
datzelfde jaar weggewerkt moeten
zijn. Tevens diende de Centrale Bank
van Rusland (CBR) te zorgen voor
een positieve reele rente en plafonds
in te stellen voor de kredietverlening
aan de algemene banken.
Verder vormde de introductie van
een enkelvoudige wisselkoers en de
koppeling daarvan aan een Westerse
valuta een belangrijk onderdeel van
het stabilisatieprogramma. Ter ondersteuning van die koppeling wenste
(en kreeg) Rusland een, door het
Westen gefinancierd, stabilisatiefonds zoals in 1989 voor Polen was
opgezet. Ten slotte zou in het kader
van de transformatie richting markteconomie een aantal structurele hervormingen moeten worden doorgevoerd, met name op het gebied van
de privatisering.
Verwatering programma
Al vrij snel na de bekendmaking van
het stabilisatieprogramma nam de
weerstand toe, met als gevolg dat de
regering onder druk van het parlement het beleid verslapte. In juni Rusland was inmiddels IMF-lid geworden – presenteerde Gaidar een
aangepaste versie van het programma, dat minder ambitieus was en
waarin expliciet werd voorzien in
een vertraging van het hervormingsproces. De doelstelling voor de begroting werd opgerekt tot het omlaagbrengen van het tekort tot 8,4%
van het bbp in de tweede helft van
het jaar. Aan de doelstellingen voor
het monetaire beleid zou echter moeten worden vastgehouden.
Om het aanpassingsbeleid toch op
de rails te houden vroeg Rusland vervolgens in juli de eerste krediettranche bij het Fonds aan (omvang $ 1
mrd). Dit krediet kan tegen minimale
voorwaarden, zoals goede intenties
en samenwerking met het IMF, worden opgenomen. De basis voor dit
krediet was de aangepaste versie van
het aanpassingsprogramma. De inflatie zou moeten worden teruggebracht van 900% in de eerste helft
van 1992 (ten opzichte van dezelfde
periode in 1991) tot 150% in de tweede helft. Daarbij zou de maandelijkse
inflatie in december onder de 10%
moeten komen te liggen.
Stabilisatie blijft uit
Ook de aangepaste versie van het stabilisatieprogramma was tot mislukken gedoemd. De begrotingsdoelstelling werd verwaterd door allerlei
amendementen van het parlement,
met als gevolg dat tal van belastingmaatregelen vertraagd of maar beperkt werden doorgevoerd. Mede
hierdoor liep het begrotingstekort in
het derde kwartaal sterk op tot 19%
Tabel 1 Kemcijfers Rusland, procentuele mutaties
1990
Bbp-volume
Ind. produktie
• cons. goed.
• voedsel
• ind. cons. goed.
Consumptieprijzen
Begrotingssaldo
(% bbp)
Binn. kred. verl.(nom.)
Reeel bbp per hoofd
(Rbl)
Werkloosheid
(%)
a. Tot en met September.
1991
1992
0,4
10,0
-9,0
-8,0
0,0
-9,0
0,0
-20,2
-19,0
-15,0
-22,0
-12,0
5,5
-8,6
0,0
3.881
0,0
91,4
-19,9
127,0
3.516
0,0
-0,1
7,2
1,4
1.481,0
-11,3
418,0a
2.804
0,8
bbp op jaarbasis. Vervolgens werd
eind September met succes een uitgavenstop afgekondigd, waardoor het
begrotingsdeficit voor het gehele jaar
uitkwam op circa 11% bbp, ruim boven de doelstelling van 5%.
Ook monetair liepen de zaken uit
de hand. Een van de oorzaken was
de monetaire financiering van het begrotingstekort. Daarnaast speelde de
explosieve stijging van de onderlinge
het betalingssysteem binnen de GOS-
landen zette de produktiedaling zich
versterkt door. Dit vertaalde zich overigens niet in een stijging van de
werkloosheid, die met 0,8% nog bijzonder laag te noemen is. De belangrijkste reden hiervoor is dat, ondanks
de aanvaarding van een fallisementswetgeving door het parlement afgelopen november, bedrijfssluitingen nog
niet veel voor komen.
vorm van loonmatiging of in een later stadium koppeling van de wisselkoers) weinig kans van slagen heeft.
Voorts is het van belang dat de monetaire kraan zo snel mogelijk wordt
dicht gedraaid. Hiervoor is het onder-
meer noodzakelijk dat een institutioneel kader wordt geschapen waarbinnen de CBR in staat is haar taken uit
te oefenen zonder de huidige inmenging van het parlement.
kredietverlening door bedrijven een
Van de hervormingsmaatregelen
belangrijke rol, vooral in de periode
verloopt eigenlijk alleen de liberalisa-
waarin een nog enigszins restrictief
tie van de prijzen (vrijwel volledig)
steun aan de hervormingsgezinde po-
monetair beleid werd gevoerd. Medio vorig jaar kwam in dit laatste echter verandering. Geconfronteerd met
een almaar dalende produktie besloot de CBR, die overigens ressorteert onder het Russische parlement,
namelijk de kredietverlening aan het
bankwezen fors uit te breiden (in de
en de privatisering van het midden-
litici zal ook een belangrijke bijdrage
en kleinbedrijf bevredigend. Op alle
kunnen leveren. Hierbij moet echter
andere terreinen (belastingstelsel, financigle sector, landbouwgrond, privatisering grote bedrijven) zijn door
de opstelling van het parlement aanzienlijke ontsporingen opgetreden.
Het moge duidelijk zijn dat de doel-
niet alleen worden gedacht aan financiele steun, die gemakkelijk terecht
kan komen in de spreekwoordelijke
bodemloze put. Om in die put een
bodem te leggen is vooral ook technische assistentie van belang. Last but
periode juli-december verdrievoudig-
stellingen van het vorig jaar opgestel-
not least zou de Westerse steun moe-
den deze kredieten). Nadat Gaidar in
de aanpassingsprogramma bij lange
ten bestaan uit het openstellen van
december door het parlement wegge-
na niet werden gehaald.
stemd werd als premier, werden de
monetaire beleidsteugels nog verder
gevierd. Waar eerst nog enig tegenwicht vanuit de regering werd geboden tegen de monetaire verruiming,
moedigde Gaidars opvolger Tsjernomyrdin, een oud-industrieel, dit zelfs
aan.
Vanwege de voortdurende machtsstrijd zowel tussen de regering en
het parlement (met als voorlopig
dieptepunt de, inmiddels mislukte,
afzettingsprocedure tegen Jeltsin) als
binnen de regering zelf over de snelheid van en de wijze waarmee de
hervormingen moeten worden doorgevoerd, kon het stabilisatieprogramma eigenlijk nooit echt goed van de
Gevolgen voor Westerse hulp
G.A. Frankena
Onder deze omstandigheden is het
niet verbazingwekkend dat van de
toentertijd door het Westen toegezegde steun ($ 24 mrd) maar de helft is
uitgekeerd. Hierbij ging het voornamelijk om (middel-)lange exportkredieten, die voor een belangrijk deel
al in de pijplijn zaten, alsmede om
betalingsuitstel door de crediteuren.
Een echte schuldherstructuering
(eveneens onderdeel van het hulppakket) heeft nog niet plaatsgevon-
den vanwege onenigheid tussen Rusland en Oekra’ine over de
herverdeling van de buitenlandse
grond komen. Dit had het onvermij-
schuld. Voorts is het roebelstabilisa-
tiefonds niet van de grond gekomen,
Onder invloed van de aanhoudende
verstoring van de handelsrelaties en
ESB 31-3-1993
zijn grenzen voor produkten uit Rus-
land.
delijke gevolg dat de Russische economic steeds verder wegzakte in het
moeras. De maandelijkse inflatie is
na augustus weer snel opgelopen tot
meer dan 30% in december. Het
spook van de hyperinflatie is in Rusland thans actueel. Hierdoor en door
de politieke onzekerheid deprecieerde de roebel fors waarbij steeds nieuwe dieptepunten werden bereikt
(voor een dollar moet thans 684 roebel worden neergeteld ten opzichte
van 135 medio augustus toen overgegaan werd op een enkelvoudig wisselkoersstelsel).
Idem hervormingen
Verder is het essentieel dat alle par-
tijen de strijdbijl begraven. Westerse
omdat het uitdrukkelijk is gekoppeld
aan een meer evenwichtige macroeconomische omgeving, alsmede aan
een volwaardig IMF-programma.
Vooruitzichten IMF-programma
Wat zijn de vooruitzichten op zo’n
volwaardig Fondsprogramma? Een
belangrijke voorwaarde hiervoor is
een consistent aanpassingsbeleid,
dat gedragen wordt door zowel de
regering als het parlement. Om te
beoordelen of het onlangs door de
regering aangekondigde beleid toereikend is, ontbreekt op het moment
van schrijven voldoende informatie.
De ervaringen in het afgelopen
jaar hebben echter geleerd dat een
programma zonder ankers (in de
De auteur is werkzaam bij de Afdeling
Internationale zaken van De Nederlandsche bank. Zij schreef dit artikel op per-
soonlijke titel.
Auteur
Categorieën