Hysterese!
Er waait een nieuw woord door economenland, en wie mee wil praten doet
er goed aan het te kennen. Met is: hysterese en het betekent dat grootheden
worden bepaald door het pad dat tot
deze grootheden heeft geleid. Het
woord werd in de economie gemtroduceerd door E.H. Phelps, in 1972, maar
sinds kort wordt het veel gebruikt. Met
spreekt ook wel van padafhankelijkheid. De term komt uit de natuurkunde,
waar bij voorbeeld een elektromagnetisch veld nog een tijdje blijft hangen nadat de elektrische stroom al verdwenen
is.
Hysterese wordt meestal in verband
gebracht met de werkloosheid; men
neemt aan dat er zoiets bestaat als een
natuurlijk werkloosheidspeil en verbaast er zich dan over dat dit natuurlijke peil wordt bemvloed door het feitelijke peil. Verbazing stapelt zich op verbazing, maar dat gevoel verdwijnt dan
weer doordat de padafhankelijkheid te
hulp wordt geroepen om het onverwachte verschijnsel te verklaren. Deze
hele gedachtengang zal moeilijk worden begrepen door iemand die de recentediscussie niet heeft gevolgd. Sterker, zo iemand zal nauwelijks kunnen
meevoelen dat ‘padafhankelijkheid’ lets
bijzonders is. Wordt de economische
werkelijkheid niet altijd bepaald door
gebeurtenissen onderweg? Hangt het
hele leven niet van hysterese aan elkaar? Is dat niet meer regel dan uitzondering?
Nee, niet voor wie gelooft in natuurlijke uitkomsten. Gooi een knikker in een
badkuip – welke weg het voorwerp ook
volgt, en die weg valt moeilijk te beschrijven, het eind van het proces is in
de afvoer. Dat natuurlijke eindpunt
wordt niet bemvloed door gebeurtenissen onderweg, tenzij er vreemde dingen tussenbeide komen: lijm in de badkuip, rare ribbels, een scheve stand.
Deze tussenkomst leidt tot hysterese,
en die padafhankelijkheid moet worden
verklaard.
Mogen we het economisch leven vergelijken met de loop van een knikker op
weg naar een natuurlijk eindpunt? Ja,
dat mag, volgens de neo-klassieke wereldbeschouwing. Daar groeit en beweegt alles volgens een pad waarvan
wel afgeweken kan worden, maar dan
toch alleen maar tijdelijk. Wordt het
groeipad verlegd door gebeurtenissen
onderweg, dan hebben we een probleem, en dat heet hysterese. Deze
neo-klassieke evenwichtstheorie is een
prachtige constructie van de menselijke
ESB 8-6-1988
en L.H. Summers (voor Europa), J.J.
Graafland (Centraal Planbureau) en H.
van Ees en H. Garretsen (RUG). Daarbij zoekt men uiteraard ook naar andere factoren die het natuurlijke werkloosheidsniveau bei’nvloeden, zoals onderbesteding, loonstarheid en gebrek aan
scholing; het gaat er om deze oorzaken
uit elkaar te pluizen, maar er blijft ook altijd hysterese meespelen. Dit laatste
leidt gemakkelijk tot berusting. Het
moeilijke woord heeft een politieke lading: laat maar zitten die werkloosheid
want ze is natuurlijk geworden.
Maar nu wil het geval dat deze bemvloeding van de natuurlijke door de feitelijke werkloosheid ook best in omgekeerde zin kan plaatsvinden. Jaag de
bestedingen op, in de geest van Keynes, en de feitelijke werkloosheid zal
kleiner worden dan de natuurlijke. Hysterese kan er dan mooi voor zorgen dat
de natuurlijke werkloosheid omlaag
geest. Het Walrasiaanse evenwicht wordt gedrukt. Dit ideetje, naar voren
trekt alle knikkers naar zich toe – en wat gebracht door W.H. Buiter, past absoer ook zij van het historische pad, het luuut niet in het neo-klassieke wereldeindresultaat is onontkoombaar. En ook beeld en in de daaruit voortvloeiende
de groeivoet van de produktie ligt vast. politiek. Hysterese keert zich dan tegen
Die is gelijk aan de technische vooruit- een beleid dat zich beroept op de onvergang gedeeld door het arbeidsaandeel mijdelijkheid van de huidige hoge werk- de mooiste formule, ooit door econo- loosheid.
men bedacht. Natuurlijk kunnen er onMaar het ging mij niet zozeer om de
derweg storingen optreden, maar die werkloosheid, maar over het vermogen
worden vereffend. Stel dat de investe- van de economische professie, zich zelf
ringen te hoog uitvallen – dan stijgt de aan de gang te houden. Eerst verzinnen
kapitaalcoefficient boven de even- we een wereld waarin geen padafhanwichtswaarde, de aardigheid van het in- kelijkheid voorkomt, en we vergeten
vesteren gaat eraf, en het natuurlijke een tijdlang dat de werkelijkheid begroeipad wordt weer bereikt. Stel dat paald wordt door voorvallen, gebeurtewerkloosheid optreedt boven het na- nissen, onverhoedse schokken, ingretuurlijke niveau -dat kan gebeuren door pen, omwentelingen, horten en stolen.
een tijdelijke onverwachte prijsontwik- Dit is een knappe prestatie, die door gekeling of een vlaag van pessimisme bij wone mensen, historici, keynesianen
de ondernemers – maar dan zorgt loon- en dergelijke, niet naar waarde wordt
aanpassing voor terugkeer naar de na- geschat – zij alien geloven dat gebeurtuur. Het pad wijkt even af van het even- tenissen van belang zijn vooreindresulwichtspad, maar uiteindelijk komt alles taten. Maar goed, die intellectuele presweer terecht. “
tatie vergt natuurlijk enige verdringing
Tenzij er hysterese optreedt. Maar van onaangename feiten. Als deze verdat verschijnsel wekt dan verwondering drongen realiteit zich aan ons opdringt,
bij de neo-klassieke waarnemer, en zoeken we naar een woord dat ons wemen gaat op zoek naar een verklaring.
reldbeeld weer rechtbreit. Hysterese!
Bij de werkloosheid lukt die verklaring We hebben een prachtig vak.
ook vrij gemakkelijk, want werklozen
zijn mensen en mensen worden wel degelijk bemvloed door de gebeurtenissen
op hun levensweg. Als ze langdurig
werkloos zijn begint hun arbeidsvermogen te slijten en het natuurlijke peil van
de werkloosheid stijgt. De evenwichtswaarde past zich aan bij het feitelijke niveau. In deze geest is econometrisch
onderzoek gedaan door O.J. Blanchard
J.Pen
535