redactioneel
Vrije jongens m/v
V
oelt u zich ook zo vrij? De laatste week wordt Nederland
overspoeld door een vrijheidsgolf. De eerste tekenen van
deze vrijheidsgolf dienden zich al aan in het voorjaar, toen de
opruimwoede de goederen op zolders en in schuren verdeelden in ‘wat weg kan’ en ‘voor de vrijmarkt’. In de aanloop naar
Koninginnedag stonden de dozen menshoog getast om te worden verplaatst naar de finale bestemming: de vrijmarkt.
Het is aandoenlijk om eeuwen genetisch-gemanipuleerde
handelstalenten te zien vrijkomen op de jaarlijkse vrijmarkt op
Koninginnedag. Vergezeld door hun kinderen, stallen de ouders
de waren uit in de ruimte die daarvoor vooraf is gemarkeerd,
gereserveerd en bezet. Eindeloze hoeveelheden legpuzzels,
kerstgeschenken, boeken en overige waar zullen die dag een
nieuwe plek vinden op een andere zolder.
Het is opmerkelijk dat de vrijmarkt meestal zo harmonieus
verloopt, een aantal lokale schermutselingen over de inbreuk op
de speelruimte daargelaten. Elke nieuwkomer op de vrijmarkt
ontdekt echter al gauw het broze evenwicht tussen ongeschreven
regels en het vrije ondernemerschap. Zo is het ongebruikelijk
om op extroverte wijze de aandacht van de koper te trekken,
veelal ten koste van de overige vrijmarketeers. Het is ook ongebruikelijk om extreme winsten te verlangen en dit uit te vechten
in luidruchtige onderhandelingen. Na verloop van tijd wordt
duidelijk dat de continuïteit van de vrijmarkt ligt in de vorming
van een doelbewuste gemeenschap van individuen, waarin
regels en gezag de ruimte bieden voor individuele spontaniteit.
De spontaniteit van de vrijmarkt van Koninginnedag verplaatst zich in een vrije val naar 5 mei, waarin wederom vrijheid
centraal wordt gesteld. Bij gebrek aan inbeelding, historisch
besef, of beide, wordt bevrijdingsdag ingevuld als de dag van
de vrijheid. Lokaal komen de kleedjes voor de vrijmarkt al weer
te voorschijn, maar verder bevrijden we ons op onze eigen
Quatorze Juillet met muziek en vermaak. Het is ook wel weer
prettig als we in de periode daarna ons niet te veel met dergelijke zware onderwerpen als vrijheid behoeven bezig te houden.
Het is misschien ook om die reden dat het Economendebat
van 2006, een maand geleden, niet echt uit de verf kwam. Het
onderwerp, innovatie door ondernemerschap, stond om meerdere redenen terecht op het programma, maar het blijft voor
economen ongrijpbaar. Hoewel menig deelnemer aan het debat
zich uitputte om als ondernemer herkend te worden, bleven
de inzichten over innovatie echter wat onderbelicht. Heel even
leek de belangrijkste conclusie van het debat te gaan over het
verminderen van de regels die het functioneren van ondernemers ernstig belemmeren, waarin alle panelleden zich volledig
konden vinden. De al wat oudere deelnemer kon zich verheugen
over de opstanding van Jacobse en Van Es, van weleer.
Toch is het merkwaardig dat de ondernemers, de vrije
jongens van deze wereld, de vrijheidsdiscussie tussen 30 april
en 5 mei domineren. Uit de literatuur over ondernemerschap
(Bernardo & Welch, 2001) wordt inmiddels glashelder dat
entrepreneurs zich mogen beroepen op hun irrationele en
overoptimistische gedrag. Entrepreneurs schatten de risico’s
die zij lopen volgens deze studies systematisch verkeerd in en
scharen zichzelf altijd bij de minderheid die als winnende uit de
strijd komt. Door hun bovengemiddelde zelfvertrouwen lopen
ondernemers een veel grotere kans om mis te kleumen, stellen
de onderzoekers; in een populatie zal een bovenmatige proportie entrepreneurs hierdoor afnemen. In een situatie waarin
het gewenst is om ondernemerschap juist te bevorderen, is het
eerder gewenst om gepaste regels in plaats van minder regels te
hebben, om zodoende de vrijheid van ondernemerschap in de
samenleving te kanaliseren en niet al te veel brokken te maken
voor de rest.
In de beleving van 90 jaar ESB, wordt dan ook weer duidelijk
dat sommige inzichten steeds weer herontdekt moeten worden.
Zo schreef F. De Vries in de allereerste ESB na de bevrijding in
1945:
“Macht is böseâ€. Ongecontroleerde macht is in geen ’s mensen
hand veilig. Het geldt niet slechts in de staat, maar ook voor
het maatschappelijke leven en in ieder afzonderlijk bedrijf.
Anderzijds is zonder een krachtig gezag, zonder leiding en
onderschikking, geen samenleving mogelijk. Zo moeten we
steeds zoeken naar een evenwicht tussen gezag en vrijheid, doelbewuste regeling en vrij initiatief, een opgelegd plan en spontane groei. Telkens weer wordt het evenwicht verstoord, telkens
wordt het opnieuw nagestreefd, maar nooit ten volle bereikt: de
spanning blijft bestaan. Zij vloeit voort uit de tweezijdigheid van
de menselijke natuur. Enerzijds is de mens individu en streeft
hij naar de ontplooiing van zijn persoonlijkheid, anderzijds is
hij deel van de gemeenschap en kan hij alleen in en door deze
bestaan. Tussen beide uitersten moet steeds weer een weg worden gezocht: “suppress individuality, and you have no life, assert
it, and you have war and chaos.†n
Albert Jolink, hoofdredacteur
a.jolink@sdu.nl
Literatuur
Bernardo, A.E. & I. Welch (2001) On the Evolution of Overconfidence and
Entrepreneurs. Journal of Economics & Management Strategy, 10(3),
301-330.
Vries, F. de (1945) Zal het dagen?, Economisch Statistische Berichten, nr 1474,
2-6.
ESB  5-5-2006
195