Vertrouwen vergt openheid

column

Bart Nooteboom

Vertrouwen vergt openheid
De grootste fout die bankiers hebben gemaakt is dat
zij niet hebben toegegeven dat er iets mis was in het
financiële systeem, en niet hebben aangegeven wat
ze eraan denken te doen om de gevolgen te ­ eperken
b
en herhaling in de toekomst te voorkomen. Door
dat gebrek aan openheid is het vertrouwen grondig
afgebroken.
Het volk wijt de financiële crisis aan gewetenloze hebzucht van de bankiers. Bankiers vinden dat goedkoop
en onvruchtbaar populisme en houden vol dat hun geen
blaam treft. Wie heeft gelijk?
Sommigen zeggen dat we niet op zoek moeten naar
schuldigen, maar dat is onzin. Voor therapie is een
diagnose nodig en daarvoor moet worden nagaan
wie wat fout heeft gedaan. Maar daar kan het niet
bij blijven. De vraag moet ook zijn wat tot dergelijk
h
­ andelen dreef en wat het mogelijk maakte. Handelen
wordt bepaald door daders, doelen en drijfveren,
kennis en kundigheid, middelen, en omstandigheden.
Bankiers waren onderdeel van een systeem waarin zij
elkaar gevangen zetten in slecht gedrag, in kapitaal­
markten en in arbeidsmarkten voor managers en
medewerkers. De discussie over verbetering spitst zich
nu toe op mentaliteitsverandering van managers en
verbetering van toezicht op hun gedrag. Maar er moet
verder worden gekeken, naar het systeem dat de druk
en drijfveren voor slecht gedrag gaf. Als iets niet werkt
is toezicht alleen niet in staat om het te laten werken.
Bij vertrouwen gaat het zowel om competentie, het
vermogen om het goed te doen, als om ­ntentie,
i
de wil en inzet om naar beste vermogen het goede
te doen. Bankiers en toezichthouders waren niet
in staat risico’s goed te beoordelen. Maar was het
ook boze opzet van de bankiers, of gebrek aan
verantwoordelijkheidsgevoel?
Er is een causale ambiguïteit. Als er iets fout gaat dan
kan dat komen door allerlei oorzaken: een ongelukje,
een foutje, gebrek aan competentie, verslapping van de
aandacht, blindheid door gewoonte, conformisme, en
mogelijk ook opportunisme. Openheid is daarom een
voorwaarde voor vertrouwen. Je moet het melden als
er iets fout dreigt te gaan, aangeven welke oorzaken
in het spel waren en aangeven wat je eraan denkt te
gaan doen. Als je dat nalaat zullen buitenstaanders
het ergste denken: het was opzet en eigenbelang. En
dat is dan je eigen schuld. Die openheid moet door de
benadeelde partij wel worden verdiend. Zij moet dan

niet meteen duiken in schuld en boete maar met elkaar
de problemen analyseren en oplossen.
De kapitaalmarkt is gefixeerd op koerswinst op korte
termijn en dat lokt aandeelhouders die daarop gericht
zijn. Managers letten op de koerswinst op korte termijn
omdat die in grote mate hun beloning bepaalt en de
hoeveelheid kapitaal die zij op kunnen halen, en de
mogelijkheid om andere bedrijven over te nemen, voor
meer groei en daardoor meer invloed en hoger salaris
en bonus, en om niet zelf overgenomen te worden en
daardoor invloed en positie te verliezen. Men zit gevangen in een race om over te nemen voordat men zelf
overgenomen wordt.
De arbeidsmarkt voor werknemers wordt geregeerd
door jacht op bonussen als beloning voor het ontwikkelen van financiële instrumenten die op korte termijn
omzetgroei en winst opleveren, en lokt daarmee de
mensen die vooral daarop gericht zijn, wat die werking
van die markt bevestigt.
Bankmanagers, commissarissen en centrale banken
vertrouwden op de beoordeling van de kredietwaardigheid van banken door de zogenaamde rating agencies.
Het is normaal dat managers vertrouwen op het oordeel
van specialisten. Die zijn tenslotte ingehuurd omdat ze
iets kunnen wat de manager zelf niet kan. Maar voor
iets dat in financiële markten zo fundamenteel is als
risico moet niet blind worden gevaren op specialisten.
Van hen moet worden geëist dat ze begrijpelijk maken
hoe het met de risico’s zit, en met het vermogen die te
beoordelen. De managers waren, kortom, te goed van
vertrouwen in de competentie van de risicoanalisten.
En misschien kregen de risicoanalisten die de gevaren
wel degelijk zagen binnen de banken onvoldoende
gehoor bij het management.
Betekent het feit dat bankmanagers in het systeem
gevangen zaten nu dat hun geen blaam treft? Toch wel.
Zij hebben samen het systeem gecreëerd, hebben niet
de moed gehad om eruit te stappen als ze het er niet
mee eens waren, hebben onvoldoende aandacht gehad
voor fundamentals, en hebben niet gemeld welke
problemen er in het systeem lagen. Vooral dat laatste
is laakbaar. Velen voelden heel goed aan dat wat er
gaande was niet kon kloppen. Sommigen wisten heel
goed, in de Verenigde Staten, dat er foute hypotheken
werden verstrekt. In de roes van winsten en bonussen
werd dit echter weggeschoven. Daar geldt vooral een
verwijt aan toezichthouders.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders

te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

94(4561) 29 mei 2009

335