ECONOMISCH STATISTISCHE BERICHTEN
Versleten remmen
tegen onvoldoende tegenwicht kan worden geboden. De
De laatste jaren is steeds duidelijker geworden dat er
zaalc loopt dan al heel sneJ uit de hand.
lets fundamenteel mis is met de beheersbaarheid van de
In de tweede plaats is de positie van de minister van Ficottectieve uitgaven. Terwijl voor de economic alsgeheel
nancien van belang. Aangezien deze in zijn eentje voor de
de groei stagneerde, Weven in strijd met alle befeidsvoortaak staat tegenwicht te bieden tegen de uitgavendrang
nemens de collectieve uitgaven bijna onverminderd doorvan de vakministers die er onder druk van parlement en
stijgen. Een geweldig vliegwiel leek de expansie van de
belangengroepen primair op uit zijn dpelstellingen op hun
collectieve sector op gang te houden, ook al was de ruimte
eigen vakgebied te realiseren, moet zijn positie met bijdaarvoor nagenoeg verdwenen. De bestaande budgettaire
zondere waarborgen zijn omkleed. De laatste jaren lijkt de
remmen waren niet in staat dat proces tot stilstand te
brengen. Met financieringstekort liep uit de hand en
positie van de minister van Financien echter een ernstige
successievelijk warden alle normen en regels van het budverzwakking te hebben ondergaan. Zoals bekend heeft de
gettaire beleid overbpord gezet. Wat is er met de besluitvorige bewindsman zelfs het veld moeten ruimen bij zijn
pogingen de toestand van ‘s rijks financien nog enigszins
vorming in de collectieve sector aan de hand, dat het zover
kon komen.
in de hand te houden. Volgens Koopmans, Meys en Oort
zou de minister van Financien deel moeten gaan uitmaken
Drie personen die als hoge ambtenaren nauw betrokvan een financieel kernkabinet dat beslissingen op het
ken zijn geweest bij de voorbereiding en uitvoering van de
gebied van de begroting neemt die bindend zijn voor de
begroting hebben onlangs over die vraag hun licht laten
overige ministers. Ook de commissie-Vonhoff bepleitte in
schijnen. Dr. L. Koopmans, drs. Th. A. J. Meys en dr. C. J.
haar rapporten een versterking van de positie van de miOort, die respectievelijk plaatsvervangend directeur-genenister van Financien, maar bij de kabinets(in)formatie
raal van de Rijksbegroting, directeur-generaal van de
heeft dit punt vooralsnog geen weerklank gevpnden.
Rijksbegroting en thesaurier-generaal van het Ministerie
In de derde plaats dient in het gehele begrotingsproces
van Financien waren voordat zij een gped heenkomen
de afweging te worden verbeterd. Een heroverwegingszochten in het bankwezen en het bedrijfsleven, komen
procedure zoals onlangs afgerond, zou permanent onderin Geschrift nr. 41 van de prof. mr. B. M. Teldersstichting
deel moeten worden van het financieel-economische betot de conclusie dat het budgettaire gedrag van het kabileid. Integrale afweging zou de plaats moeten gaan innenet, het parlement en de ambtelijke dienst tot een sterke
men van de marginale toetsing die nu gebruikelijk is.
opwaartse druk op de collectieve uitgaven leidt 1). Binnen
Daarbij is het ook van belang de verstarrende werking
het kabinet is het streven gericht op het bereiken van een
van de meerjarenramingen te doorbreken. Aanvankelijk
,,werkbare consensus”, d.w.z. op het minimaliseren van
bedoeld om de financiele consequenties van beleidsvoprcpnflicten ten einde de coalitie in stand te houden. Dat
stellen te bepalen, zijn zij steeds meer opgevat als raminleidt ertoe dat fundamentele keuzen worden vermeden.
gen voor de middelen die aan departementen zullen toeDaarbij geldt ook het beginsel van non-interventie, d.w.z.
zich zoveel mogelijk afzijdig houden van het beleid van
vallen en minimumonderhandelingsposities yoor miniscollega’s. De afweging met betrekking tot het verdelen van
ters. Ombuigingen ten opzichte van de meerjarenramingen moeten nu op de vakministers veroverd worden, hetde ,,ruimte” of de ,,pijn” over yerschillende beleidsterreigeen behalve tot vertraging ook tot een belangrijke neernen is als gevolg daarvan bijzonder zwak. Binnen het
waartse inflexibiliteit heeft geleid.
parlement is een dominerende rol weggelegd voor de vaste
Een laatste punt ten slotte dat door Koopmans, Meys
commissies die elk op hun eigen terrein de belangen been Oort niet wordt genoemd, maar niettemin van veel behartigen. Ook daar is het beginsel van non-interventie
lang lijkt pm de frequentie van noodgrepen in het budgetgewoonte en blijven fundamentele keuzen veelal achtertaire beleid te verminderen, is het inbouwen van zekere
wege. Binnen de ambtelijke dienst ten slotte kan budgetveiligheidsmarges in de uitgaven- en inkomstenramingen.
maximalisatie als regulerende motivatie worden beWanneer men bedenkt dat een onvoorziene extra stijging
schouwd, hetgeen ook al niet bevorderlijk is voor een
van de lonen met 1% of een even grote tegenvaller in het
zorgvuldige afweging van prioriteiten.
percentage van de economische groei reeds tot een extra
In grpte lijnen stemt deze analyse overeen met wat de
,,ombuigingsproblematiek” van ca. f. 6 a 7 mrd. leidt,
laatste jaren uit de literatuur over de collectieve besluitdan moet het duidelijk zijn dat niet voortdurend ongevorming bekend is geworden. Ook de commissie-Vonhoff
straft aan de grenzen van de mogelijkheden kan worden
kwam in haar onderzoek naar het functipneren van het
geopereerd. Alleen in dat verband al wekt het bevreemoverheidsapparaat tot soortgelijke conclusies. Interessanding dat de informateurs Lubbers en De Koning bij hun
ter is wat eraan gedaan zou kunnen worden om het budeerste opzet van een spciaal-economisch beleidsprogram
gettaire beslissjngsproces te ratipnaliseren en daardoor de
voor de komende vier jaar met een ombuiging van ca. f. 7
beheersbaarheid van de overheidsuitgaven te vergroten.
mrd. schenen te kunnen volstaan.
In de eerste plaats is een herstel van budgettaire discipliMinister Van der Stee heeft aangekondigd dat de begrone vereist. Zoals gezegd is deze de laatste jaren steeds
ting van 1982 geen ,,demissionaire” begroting zal zijn in
meer uitgehold. Alleen de maximaal toelaatbare omvang
de zin dat ombuigingen zullen worden vermeden. Fundavan het financieringstekort wordt momenteel nog als
mentele koerswijzigingen lijken van het aftredende kabigrens gehanteerd, maar zelfs die grens wordt keer op keer
net evenwel niet te verwachten. Dat betekent dat opnieuw
overschreden. Weliswaar werd in de Miljoenennota 1981
een jaar verloren dreigt te gaan voor het onder controle
beterschap beloofd, maar het is in het lopende begrotingsbrengen van de collectieve uitgaven. We hadden het al
jaar bij dat goede voornemen gebleven 2). Het nieuwe
geconstateerd: de remmen werken niet best.
kabinet wacht de taak op dit punt prde op zaken te stellen.
Koopmans, Meys en Oort bepeiten de terugkeer naar
L. van der Geest
harde budgettaire normen. Zo dient het huidige tekort
van de collectieve sector in zo hoog mogelijk tempo te
worden teruggebracht naar een structureel toelaatbaar
tekort dat op de kapitaalmarkt voldoende ruimte laat
1) L. Koopmans, Th. A. J. Meys en C. J. Oort, Herziening van
voor de particuliere investeringen. Daarnaast mpet ereen
de besluitvormingsprocedures, in: Beheersing van de overheidsuitgavennorm worden gehanteerd om de groei van de
uitgaven, geschrift nr. 41 van prof. mr. B. M. Teldersstichting,
collectieve sector in de pas te laten lopen met de trend’s-Gravenhage, 1981.
matige ontwikkeling van het rationale inkomen. Als het
2) Zie A. G. J. Haselbekke en M. P. van der Hoek, De Voorbudgettaire kader met duidelijk vastligt, ontstaan telkens
jaarsnota 1981: het beloofde herstel van de budgetdiscipline blijft
uit, ESB, 27mei 1981.
nieuwe discussies over het verhogen van de uitgaven waar-
ESB 8-7-1981
641