Overgewicht is een groeiend maatschappelijk probleem dat de kwaliteit van leven van miljoenen Nederlanders raakt. Ruim de helft van de bevolking heeft overgewicht (BMI 25–30) en 16 procent heeft obesitas. Zonder ingrijpen stijgt dat aandeel naar 64 procent in 2050. De gevolgen zijn ernstig: overgewicht verkort de levensverwachting met gemiddeld 2,3 jaar en verhoogt het risico sterk op meer dan 200 aandoeningen, waaronder diabetes, hart- en vaatziekten en kanker.
Dit is niet alleen een gezondheidscrisis, maar ook een economische crisis. Overgewicht verlaagt de arbeidsproductiviteit, verhoogt de zorgkosten en drukt de economische groei door een kortere levensverwachting en lagere arbeidsparticipatie. Jaarlijks kost dit in totaal 79 miljard euro. Een effectieve aanpak is daarom sociaal én economisch urgent. Zonder samenhangend beleid zal het aantal mensen met overgewicht blijven stijgen. Toch is het beleid versnipperd. Initiatieven zijn vaak beperkt tot één sector, terwijl overgewicht de hele samenleving raakt. Een gecombineerde strategie van preventie en behandeling kan de trend van toenemend overgewicht omkeren. Deze investeringen leveren meer op dan ze kosten: zorguitgaven en productiviteitsverliezen dalen, terwijl gezondheid en levensverwachting toenemen. Een langere levensverwachting verhoogt de arbeidsparticipatie en het bbp per capita. Dit verandert het leven van miljoenen mensen, die gezonder, gelukkiger en productiever zullen zijn. Het is tijd voor een nationale overgewichtsstrategie.
Scholen
Investeren in gezonde scholenis cruciaal om overgewicht bij kinderen te voorkomen. Dit kan door in te zetten op gezonde lunches en meer beweging – op basisscholen daalt daarmee het aandeel kinderen met overgewicht van 13,4 naar 10,2 procent in 2040 en verbeteren de schoolprestaties. Ook is het verminderen van stress een belangrijker factor, omdat stress bijdraagt aan overgewicht. Stress verminderen we door een latere schoolselectie, minder prestatiedruk en het verbeteren van de mentale weerbaarheid. Brede aandacht voor gezonde scholen – van kinderopvang tot hoger onderwijs – zet een nieuwe gezonde norm voor onze jeugd.
Sociale en fysieke leefomgeving
Sociaal-economische achterstanden hangen sterk samen met obesitas. Daarom adviseert de SER dat gezondheid niet uitsluitend een individuele verantwoordelijkheid is, maar vooral een collectieve opgave die vraagt om samenhangend, langdurig beleid. Een inclusieve arbeidsmarkt en bestaanszekerheid vormen de basis voor het verbeteren van de volksgezondheid. Daarnaast is gedragsverandering bijzonder lastig in een fysieke leefomgeving die voortdurend verleidt tot ongezonde keuzes. Het is daarom wenselijk het Nationaal Preventieakkoord te actualiseren, zodat gezondere keuzes worden gemaakt. De overheid kan een gezonder voedselaanbod stimuleren via normering en prijsprikkels, vergelijkbaar met het beleid rond verduurzaming. Om het bedrijfsleven mee aan boord te krijgen, zijn drie randvoorwaarden essentieel: maatregelen moeten aantoonbaar effectief, uitvoerbaar én gebaseerd op een gelijk speelveld zijn. Ten slotte kan het verbeteren van de gebouwde omgeving overgewicht terugdringen.
Werkgevers
Overgewicht vergroot de kans op verzuim, arbeidsongevallen (zeker bij fysieke beroepen) en verlaagt de productiviteit. Langdurig zitten – gemiddeld zitten Nederlanders 8,7 uur per dag – draagt hieraan bij. Werkgevers kunnen het verschil maken met fietsbeleid, gezonde bedrijfsrestaurants en leefstijlprogramma’s. Zulke interventies werken beter als werknemers structureel financieel worden beloond. De overheid kan dit stimuleren door gezondheidsbevorderende interventies niet langer als loon in natura te belasten en door de werkkostenregeling te verruimen.
In de behandelkamer
Gezondheidsklachten, zoals overgewicht, kunnen ontstaan of verergeren door niet-medische problemen zoals schulden, werkloosheid of chronische stress. Overgewicht moet in de zorg worden behandeld als een chronische aandoening, waarbij de nadruk ligt op de onderliggende oorzaken zoals een ontregelde stofwisseling en sociaal-maatschappelijke factoren. Gezondheid en leefstijl moeten standaard onderdeel zijn van elk behandelplan. Zorgverleners hebben daarvoor tijd, kennis en middelen nodig, zowel voor preventie als behandeling. Als er medisch geen alarmsymptomen zijn, is het vaak effectiever om deze niet-medische problemen aan te pakken in plaats van een medische behandeling te starten. Zorgverleners moeten hun gereedschapskist kunnen uitbreiden met oplossingen voor deze achterliggende problemen, die buiten de zorg zelf liggen. Denk aan ‘Welzijn op Recept’, dat patiënten doorverwijst naar het sociaal domein.
Leefstijl met medicatie
Bij ernstige obesitas schiet een leefstijlinterventie soms tekort: de stofwisseling is dan zo ontregeld dat afvallen onvoldoende lukt. Nieuwe obesitasmedicatie, zoals tirzepatide, kan dan perspectief bieden: gebruikers verliezen gemiddeld 20 procent van hun lichaamsgewicht en behouden vaak een lager gewicht na het stoppen. Toch roept medicatie vragen op en ligt dit maatschappelijk én medisch gevoelig. Er is terechte kritiek op de ‘pil voor alles’-benadering, die structurele oorzaken negeert. Ook binnen de zorg bestaat spanning: niemand wil overgewicht medicaliseren, maar voor specifieke patiënten lijkt medicatie noodzakelijk. Medicatie mag echter nooit lichtvaardig worden ingezet, ook vanwege risico’s op serieuze bijwerkingen. Medicatie moet altijd samengaan met intensieve leefstijlbegeleiding als stevige basis én begeleid worden door gekwalificeerde zorgverleners. Niet als makkelijke uitweg, maar als zorgvuldig afgewogen onderdeel van een brede, integrale behandeling. Private partijen, zoals fitnesscentra, en retailers kunnen helpen bij leefstijlondersteuning en een belangrijke, nieuwe ontzorgende rol spelen, bijvoorbeeld met beweegprogramma’s, leefstijlcoaches en digitale (e-health) platforms. Dat vraagt om intensieve samenwerking tussen zorgverleners (die mensen doorverwijzen) en deze bedrijven (die mensen begeleiden).
Overgewicht aanpakken doen we samen
Overgewicht is meestal geen individueel falen, maar vooral een grootschalig maatschappelijk probleem dat om collectieve oplossingen smeekt. Samen kunnen we kiezen voor verandering. Wat nodig is, ligt voor ons op tafel. Nu is het tijd om daar maatschappelijk en economisch verstandig én gezamenlijk naar te handelen. Het is de hoogste tijd voor een nationale overgewichtsstrategie.
Auteurs
Categorieën