State of the Union
Vorige week heeft president Clinton in zijn eerste
‘State of the Union’ de VS en de wereld verblijd met
zijn economische programma voor de komende vier
jaar. De twee hoofddoelstellingen van zijn beleid
zijn het aanpakken van het begrotingstekort en het
bevorderen van economisch herstel door het ombuigen van consumptieve naar produktieve bestedingen. Daarmee gaat Clinton eindelijk werk maken
van het structurele probleem van de Amerikaanse
economic: de te lage besparingen en investeringen
door overheid en particuliere sector.
Het begrotingstekort moet in vier jaar worden gehalveerd tot 2,5% bbp in 1997 door $ 250 mrd. aan
belastingverhogingen en een vergelijkbaar bedrag
aan bezuinigingen. De hogere belastingopbrengsten
vloeien grotendeels voort uit hogere tarieven voor
de inkomsten- en vennootschapsbelasting, en voor
ongeveer een kwai* uit een nieuw in te voeren energieheffing. De bezuinigingen betreffen voornamelijk
defensie ($ 80 mrd.), overdrachten en medische zorg
($ 90 mrd.), en een stroomlijning van het overheidsapparaat (-5% in 1995). Tegenover deze bezuinigingen staan nieuwe uitgaven van $ 160 mrd. voor produktievere aanwendingen als onderwijs, investeringssubsidies en infrastructuur alsmede voor de
hervorming van het steeds duurder wordende stelsel
van ziektekostenverzekering. Los daarvan wordt
voor 1993 en 1994 voorzien in een stimuleringsprogramma van $ 31 mrd., verdeeld over investeringsprikkels en versnelde uitgaven voor infrastructuur,
huisvesting, onderwijs en milieu.
Het ombuigingsprogramma van Clinton komt op
een moment dat de Amerikaanse economic de wind
mee heeft. Zo verwacht Fed-voorzitter Greenspan
voor dit jaar een economische groei van ruim 3%, bij
een daling van de inflatie tot 2,5 a 2,75%. Daarbij komen sterk opverende particuliere investeringen en
een produktiviteitsgroei van 2,7% over 1992, de
hoogste waarde in 20 jaar. Een van zijn doelstellingen, het bevorderen van economisch herstel, lijkt
Clinton dus min of meer in de school geworpen te
krijgen. Wat dat betreft is het stimuleringspakket van
$ 31 mrd. achterhaald en, gezien de noodzakelijke tekortreductie, zelfs contraproduktief. Daar staat tegenover dat de voorgestelde ombuigingen naar produktievere overheidsuitgaven dringend gewenst zijn om
de kwaliteit en duurzaamheid van het economische
herstel te ondersteunen.
Het verwerkelijken van de tekortdoelstelling van
2,5% bbp in 1997 oogt veel minder zeker. Belangrijke bezuinigingen als die op defensie ($ 80 mrd.) en
medische zorg ($ 55 mrd.) kunnen wel eens tegenvallen omdat het stroomlijnen van de betreffende
organisaties nu eenrriaal Jiiet zonder slag of stoot zal
gaan. Voor het stelsel van ziektekostenverzekeringen
geldt voorts dat de beoogde hervormingen juist extra geld kunnen kosten als gevolg van het toelaten
van de 37 miljoen tot nog toe onverzekerde Amerika-
ESB 24-2-1993
nen. Het tweede gevaar is dat het stimuleringpakket
en de investeringsuitgaven dankbaar zullen worden
geaccepteerd, maar dat de complementaire bezuinigingen en belastingverhogingen door het Congres
zullen worden getraineerd.
Zelfs indien de tekortdoelstelling in 1997 wordt
gehaald, dan is het hogere doel, het saneren van de
overheidsfinancien, nog bij lange na niet bereikt.
Aan het eind van de rit resteert nog steeds een tekort
van 2,5% bbp, hetgeen waarschijnlijk te hoog zal zijn
om de staatsschuld en de bijbehorende rentebetalingen terug te dringen. Dit betekent dat er tegen 1997
geen begrotingsruimte zal zijn vrijgemaakt om de
gevolgen van een volgende recessie op te vangen.
Daarnaast zullen vooral door de vergrijzing de federale uitgaven aan pensioenen en gezondheidszorg
de komende jaren nog aanzienlijk toenemen. Om
niet alles voor rekening van de toekomstige generaties te laten komen, dienen de overheidsfinancien tijdig te worden gesaneerd. Ook dit wijst voor 1997
eerder in de richting van begrotingsevenwicht dan
van een tekortdoelstelling van 2,5% bbp.
Opvallend is dat Clinton bij zijn belastingverhogingen vooral heeft gekozen voor het verhogen van
de tarieven van de inkomsten- en vennootschapsbelasting. Een verbreding van de belastingbasis had
meer voor de hand gelegen. Gezien de relatief smalle belastingbasis (voornamelijk directe belastingen)
zijn relatief grote tariefsverhogingen nodig om extra
belastingopbrengsten te genereren. Dergelijke belastingverhogingen op de produktiefaktoren kapitaal
en arbeid zullen echter de werking van de economic
aan de aanbodzijde verstoren. Naast de energieheffing zijn er verschillende mogelijkheden om de belastingbasis naar consumptieve bestedingen te verleggen, zoals een brede btw-heffing (nadeel: werkt
degressief) en/of de introductie van een huurwaardeforfait. Een btw-heffing van 5% kan over een periode van vijf jaar al $ 500 mrd. opleveren, en daarmee
een belangrijke bijdrage leveren aan het bereiken
van begrotingsevenwicht.
Al met al is het pakket van Clinton een welkome
stap in de goede richting. De belangrijkste structurele onevenwichtigheden van de Amerikaanse economic zijn nu op het hoogste niveau tot speerpunt van
het beleid gemaakt. Daarbij worden impopulaire
maatregelen als post-electorale belastingverhogingen, het hervormen van het stelsel van ziektekostenverzekeringen en de introductie van een energieheffing, niet langer uit de weg gegaan. Daar staat
tegenover dat de sanering van de overheidsfinancien
in 1997 nog niet zal zijn voltooid. Wat dat betreft is
het pakket niet meer dan een compromis tussen het
politick haalbare en het economisch noodzakelijke.
A.R.G J. Zwiers
r
Auteur
Categorieën