Kerstverhaal: 2016 wordt een jaar voor onszelf

754Jaargang 100 (4723 & 4724) 17 december 2015
2016 wordt een jaar voor onszelf
KERSTVERHAAL
H
et is 4 januari 2016, en Mark Rutte
neemt de tram naar de school waar
hij al jaren les geeft. Liever was hij met
de fiets gegaan, maar het vriest dat het
kraakt en er is sneeuw gevallen – het
is gewoon te gevaarlijk om te fietsen, dus vandaag maar de
tram. De trambestuurder begroet hem met een vriendelijk
“Goedemorgen, meneer Balkenende”, en gelukkig was er
een plaatsje vlak achter de bestuurder nog vrij. Terwijl de
ijzige wind de sneeuw door de straten blaast en er weinig
te zien is van de binnenstad van Den Haag , mijmert Rutte
nog wat na, denkend aan de gebeurtenissen eind 2015.
Gelukkig was het Nederlands elftal uitgeschakeld voor het
EK, want na die aanslagen in Parijs had niemand nog zin
in dat toernooi. In Europa was de stemming eensgezind, en
ook de laatste dagen van 2015 hadden laten zien dat Euro –
pa er ooit goed aan had gedaan zo vergaand samen te gaan
werken. In eigen land had het wat tegengezeten in Amster –
dam, waar de tunnelbuizen van de Noord/Zuidlijn waren
ondergelopen met water dat een week lang overvloedig uit
de hemel was neergedaald. Omdat daarna de vorst snel in –
viel kon er uiteindelijk onder de grond geschaatst worden,
en met een feeëriek verlicht gangenstelsel als achtergrond
gingen de foto’s wereldwijd en stond Amsterdam weer eens
goed in het nieuws. Het had ze daar best zeer gedaan, al die
aandacht voor Rotterdam in 2015, een stad zonder gracht
en bijbehorend pand, maar nu was alles weer goed in 020.
De winter
Mark Rutte schrikt op van het beltoontje van de whatsapp,
een steeds hinderlijker wordend geluid. Al die snelle be –
richten, dat nerveuze gedoe op die mobiele apparaten,
soms zou je willen dat we elkaar weer brieven schreven en
aan de voordeur belden. Het is de perschef van het kabi-
net. Of de heer Rutte vanochtend het FD heeft gelezen?
“Nee, nog niet, want op weg naar school, maar vertel het
maar.” Maandag 4 januari maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend dat de Nederlandse economie
in 2015 met 1,6 procent is gegroeid. Normaliter meldt het
CBS dit soort cijfers op het moment dat niemand het meer
wil weten, maar nu is het CBS onverwacht vroeg. Navraag ,
door de verslaggever van het
FD, bij de energieke directeur
van het CBS leert dat een delegatie van het CBS onlangs
op werkstage is geweest bij zeg maar het CBS van China.
Men was van de ene verbazing in de andere gevallen. Ter –
wijl het Nederlandse CBS grote kantoren heeft in Den
Haag en Heerlen, bleken de cijferaars van China, het waren
er slechts drie in totaal, een kamer te delen in een kantoren –
complex in een buitenwijk van Peking. Na wat zoeken, en
een paar keer de verkeerde lift te hebben genomen, waren
de Haagse rekenmeesters aangeland in een wat smoezelig
kantoor, waar vooral een enorm aquarium met een aantal
inktvissen de aandacht trok. De uitleg van de Chinese ge –
talkunstenaars over hoe zij dat nou toch deden, zo een paar
dagen na het kwartaal al de groeiquote geven van de tweede
economie ter wereld, was verbluffend simpel. We beginnen
met de quote die de president graag zou willen horen; nou
ja, en dat is meestal zeven procent groei. Daarna passen wij
de cijfers aan op de wijze zoals de inktvissen dat aangeven.
We hebben gezien dat inktvis Paul in 2010 op verbluffende
wijze de uitslagen van voetbalwedstrijden bij het WK kon
voorspellen, en vandaar dat wij hier een aantal streng gese –
lecteerde en flink getrainde inktvissen hebben. Terwijl Rutte de telefoon weer in zijn jasje stopt en
de tram de halte van de school heeft bereikt, realiseert hij
zich dat dit vroege getal van het CBS erg gunstig is. Het
geeft meteen aan hoe goed het beleid van het kabinet in
2015 is geweest, toch? Hij draait snel een nummer in Den
Haag , en vraagt naar de directeur van het Centraal Planbu –
reau (CPB). Die heeft natuurlijk ook de berichten van het
CBS gezien, en het CPB was er al helemaal op voorbereid.
Vanaf dit jaar geen halfjaarlijkse voorspellingen meer, maar
gewoon op elk moment van de dag of de week dat de mi-
nister-president het maar zou willen. “Maar zijn die voor -PHILIP HANS
FRANSES
Hoogleraar aan de
Erasmus Universiteit
Rotterdam
ESB Kerstverhaal

Kerstverhaal ESB
755Jaargang 100 (4723 & 4724) 17 december 2015
spellingen dan wel betrouwbaar?”, vraag Rutte nog , en de
reactie is “zo betrouwbaar als de houdbaarheidsdatum op
een bakje voorverpakte haringen in een buurtsuper”. Nou
ja, denkt Mark, in ieder geval is het wel duidelijk. En zo begint dan 2016 in volle vaart. In januari blijft
het nog lang koud, en jawel, na al die jaren is het dan zover,
er is weer een Elfstedentocht. Vrijdag 22 januari wordt er
door duizenden gestreden om de grote prijs – ook de ko –
ning doet mee – maar uiteindelijk wordt de wedstrijd ge –
wonnen door de Russische schaatser Mark Snerev. Grote
consternatie in de media, de hartelijke felicitaties van Poe –
tin, totdat blijkt dat niemand minder dan Sven Kramer de
winnaar is, een practical joke die hem nog maanden zou
worden nagedragen. De wetenschappelijke wereld is in februari nog druk
in de weer met de nasleep van de Nationale Wetenschaps-
agenda. Uiteindelijk wordt er unaniem gekozen om mil –
joenen euro’s aan te wenden om de cruciale vraag “hoeveel
boterhammen zijn er in de wereld?” te beantwoorden. In de
media werd er eerst nog lacherig gedaan, maar daarna bleek
dat dit vraagstuk oneindig veel mogelijke nevenvraagstuk –
ken opriep (denk maar aan “dik gesneden, dun gesneden”,
of “hoe meet je nu precies de juiste gegevens?”), en zelfs de
filosofen starten met grote projecten om vooral “het con –
cept boterham goed te definiëren”. Vele congressen worden
er aan deze kernvraag gewijd, en ook in de andere landen
klinkt er grote belangstelling voor dit discipline-overstij –
gende onderzoek. In Japan buigt men zich over het aantal
rijstkorrels in de wereld, in Israël heeft men belangstelling
voor het totaal aantal kikkererwten en in de Verenigde Sta –
ten is de focus op pompoenen. Binnen korte tijd zet Neder –
land zich wetenschappelijk op de kaart, en tegelijkertijd zijn
de universitaire bestuurders dik tevreden over het valorisa –
tie-aspect van al dit onderzoek. Het brengt de wetenschap
dichter bij de burger. Geert Wilders balanceert even op
het randje als hij roept om “meer boterhammen en minder
couscous”, maar alom groeit het respect voor de wetenschap. Dat toegenomen respect komt wel op een goed mo –
ment, want in maart van 2016 is er nog een flink schandaal
bij de Radboud Universiteit Nijmegen. Hoogleraar Joop
Bruintjes, alom gezien als de grote man op het terrein van
de Analytische Bestuurskunde, blijkt het fenomeen valori-
satie iets te nadrukkelijk te hebben toegepast op zijn eigen
situatie. Een reeks van bedrijfjes op de Antillen, de Kaai-
maneilanden en in Monaco blijkt maar het topje van de
ijsberg. Zijn motto van “adviezen naar de klanten toe”, dat
hij zijn aandachtige gehoor altijd voorhield, heeft deze pro –
fessor genoopt om ook nevenvestingen van de Nijmeegse
universiteit te openen zonder dat zijn bestuur daar weet
van had. Filialen van de Open Management Universiteit
in Ghana, Senegal en vele andere landen in Afrika trokken
duizenden studenten die allemaal graag het diploma ‘Ana –
lytisch Bestuur’ wilden verwerven. Het geld stroomde bin –
nen, maar, heel slim, de hoogleraar wist op gezette tijden de
universiteit te verblijden met een nieuwe donatie. Bruintjes
is een gevierde alumnus, totdat de geheel onafhankelijke
universiteitskrant beslag weet te leggen op een onduidelijke
declaratie. De bal gaat rollen als de hoogleraar een vierper –
soonskamer met vier ontbijten argeloos declareert via het
fonkelnieuwe universitaire computersysteem. Hij pruttelt nog wat over “vrouwelijke familieleden die allemaal bij de
KLM werken”, maar in Nijmegen zijn ze streng – en te
–
recht. De Gelderlander kopt die week met ‘Zelf valorisatie’
en dat wordt meteen een kanshebber voor Woord van het
Jaar.
De lente
De lente in 2016 komt vroeg , zoals ook Pasen vroeg komt.
De heerlijke 20 graden in april doet velen naar buiten gaan,
en omdat het al zo zomers is, komt ook het komkommer –
nieuws al vroeg op gang. Bij de Universiteit van Twente
wordt een leerstoel gevestigd met als thema ‘het midden- en
kleinbedrijf in Hawaï’, en van de betreffende hoogleraar is
na haar oratie niets meer vernomen. De sociaal-psycholo –
gen – toch al behorend tot een geplaagde discipline – vesti-
gen nog wat extra aandacht op zich door aan het fenomeen
‘replicatie of fraude’ een bijzondere wending te geven. Als
replicatie van onderzoek nu toch zo van belang wordt, zo is
de gedachte, waarom dan zo veel moeite doen om het eerste
onderzoek zo precies mogelijk uit te voeren? Waarom niet
gewoon een tabel met uitkomsten als uitgangspunt te ne –
men? Data zijn niet meer nodig , experimenten ook niet, je
poneert gewoon een tabel met parameters en verschillende
maten van onzekerheid, en laat andere mensen maar gewoon
gaan repliceren. Het idee krijgt vaste voet bij een flink aantal
wetenschappers in tijdnood, en bij het NWO zijn ze ook dik
tevreden want daar willen ze altijd graag een antwoord op de
vraag “wat levert uw onderzoek op over vijf jaar?” Resultaat en valorisatie zijn sowieso de grote thema’s
van 2016. Natuurlijk, rendement , dat woord is komen te
vervallen, maar ook Wilders roept hard dat “die weten –
schappers nou toch eens moeten laten zien waar ze echt het
verschil maken”. Zo gaan er vele economen het land in om
het NWO-programma ‘Economie, naar de mensen toe’ te
ondersteunen. Het onderdeel gedragseconomie trekt een
buitengewone belangstelling , en vooral ook het aspect dat
mensen kunnen worden misleid. Met hun prachtige boek
Phishing for phools uit 2015 hebben Robert Schiller en
George Akerlof ook de aandacht van criminele organisaties
weten te trekken. Kijk, marktwerking brengt dus kennelijk
ook mee dat mensen willens en wetens kunnen worden ge –
fopt. Sommige van die organisaties claimen in rechtszaken
dan ook dat ze eigenlijk niets anders doen dan ‘de markt
een handje helpen’. Nu, dat ‘handje helpen’ wordt door
sommigen erg serieus genomen en het aantal liquidaties in
Amsterdam neemt hand over hand toe. Een van de leiders
stelt dan ook “het is niet dat ik het zelf wil, maar de markt
laat me het doen”, en dat geeft wel wat voer voor een aantal
colleges in de ethiek. Bij de Business Week van de EFR in
Rotterdam is dan ook ‘Mooie Barry’ de keynote-spreker, en
een volle aula luistert ademloos. De verwarring is in mei dan helemaal compleet als
blijkt dat Joris Luyendijk is toegetreden als lid van de raad
van commissarissen van ABN Amro. In een interview stelt
hij nog dat hij niets van bankieren weet, maar dan is het
werk al begonnen. ABN bereidt een overname van de Ra –
bobank voor, en alles is weer bij het oude. Joris stelt nog :
“ja, hoor eens, ik heb ook een gezin met kinderen”, maar
niemand heeft er oren naar. Nu hoeft het ook niet, want de
economie, bij monde van Halbe Zijlstra, “groeit als een tie –

ESB Kerstverhaal
756Jaargang 100 (4723 & 4724) 17 december 2015
relier”. Bij NPO1 in de avond mag Frits Spits van de Taal –
staat uitleggen wat een tierelier eigenlijk is, maar niemand
die kijkt, want het is feest.
De zomer
De zomer begint bijna, bij het Songfestival is Douwe Bob
tweede geworden, en iedereen kijkt uit naar de spelen in
Rio. Heracles is kampioen van Nederland, Sparta promo –
veert en er zijn dan dus drie Rotterdamse teams in de Ere –
divisie, en terwijl de nieuwe barbecues (op echte kolen) niet
zijn aan te slepen, kijkt heel Nederland uit naar de wedstrij –
den van Dafne Schippers bij de Olympische Spelen. Nu wa –
ren de voortekenen al niet zo goed, want Dafne had last van
“kriebels” en ze was “onrustig”, en vroeg in juli komt de Privé
met het sensationele bericht dat Dafne getrouwd is. Alleen,
niet zomaar getrouwd, ze is getrouwd met een bekende eco –
noom van de Open Universiteit. En die houdt haar voor dat
het niet gaat om de prestaties maar om de verwachtingen.
“Als je later rijk wil worden”, zo doceert hij, “dan moet je
jouw fans en concurrenten laten weten dat je altijd nog beter
zou kunnen dan dat wat je nu al doet, ook al gaat het nu mis.
Dus niet ‘het bedrijf staat er nu slecht voor’ maar ‘morgen
gaat het stukken beter’. In jouw termen, Dafne,” zo orakelt
de charismatische econoom, “ik heb vandaag laten zien dat
ik de concurrentie nog niet aankan, maar bij de volgende ge –
legenheid laat ik zien wie hier nu de beste is.” “Ik doe dat ook
al jaren”, zegt de charmante econoom, terwijl hij Humberto
Tan wegzapt. “Je zegt ‘op een dag komt er weer een crisis
zoals deze’, en weet je, ze blijven je vragen voor interviews.
En ik in de media, mijn decaan blij want valorisatie, en mijn
moeder is ook trots op me.” Dafne schurkt zich tegen de
overbekende econoom aan en slaapt al snel in. Een paar da –
gen later wordt ze in de kwartfinales uitgeschakeld. Het EK voetbal gaat aan Nederland grotendeels voor –
bij. België is de verrassende winnaar van het toernooi, en
Engeland wordt nipt tweede. Er is nog wel een Nederlands
stempel op het toernooi want Björn Kuipers fluit de fina –
le en in de 89ste minuut kent hij België een penalty toe.
Een klungelige handsbal van de keeper van Engeland die
al stuiterend het zestienmetervak uit loopt, doet Kuipers
tot dit belangrijke besluit komen. Was het vóór de lijn, was
het achter de lijn? – we gaan het nooit weten, maar Kuipers
noemt in een interview nog wel de ‘gunfactor’ als een as-
pect, en zo gaat België al feestend door de zomer. Enthousi-
ast als ze zijn, sommigen in België spreken openlijk van an –
nexatie van Belgische delen van Nederland en Frankrijk, en
heel even is er een lichte spanning tussen de landen. Maar
als de herfst inzet, en het door het KNMI voorziene over –
vloedige water in de Maas delen van de landen doet over –
stromen, dan komen alle politici tot inkeer, en naderen we
in alle rust de avond van het jaar.
De herfst
De herfst begint heftig , het waait de ene week erg hard,
daarna is het windstil. Sinterklaas wordt aangeraden niet
per boot te komen maar op een andere wijze, en zo wordt de
intocht van de goedheiligman aangekondigd op Schiphol.
Zwarte Piet bestaat dan al niet meer, want het deel ‘zwarte’
viel al af in 2015, en ‘Piet’ in 2016 nadat de belangenvereni-
ging ‘Piet is mijn naam en ik ben er trots op’ zich al vroeg in het jaar had geroerd. “Kijk,” zegt een man die Piet heet,
“met dat ‘zwarte’ ervoor kon ik het voor mezelf nog wel in
het reine brengen. Maar nu er een glossy is die gewoon Piet

heet, durf ik eigenlijk niet meer te vertellen hoe ik heet, dus
wat mij betreft is het afgelopen.” In de media gingen nog
suggesties rond als ‘zwarte Henk’, ‘zwarte Theo’, en jawel,
ook een ‘zwarte Chantal’, maar die hebben het allemaal niet
gehaald. Dus, Sinterklaas komt in zijn eentje aan op Schip –
hol, maar – en dat is de verrassing – op de band met kof-
fers komt er zomaar uit het niets een enorme hoeveelheid
pakjes. En het gaat maar door en door. Dieuwertje Blok gilt
van blijdschap in de studio, want ja, om die pakjes gaat het
tenslotte. De winter valt vroeg in Nederland, en al begin
november valt de eerste sneeuw. Economische wetenschappers buigen zich over de
vele aspecten van de zogeheten deeleconomie. Airbnb en
Uber zijn een gewillig object van onderzoek, en zo ook het
nieuwe initiatief van Ryanair dat naarstig op zoek is om zijn
imago op te krikken. Zij komen met het nieuwe plan dat je
ook meer dan één vliegticket op je eigen naam kan kopen.
Een kaartje Londen is dan honderd euro per persoon, vanaf
Rotterdam Airport, maar je kunt ook je vrienden meene –
men op jouw naam als je gewoon twintig kaartjes koopt.
Dit mooie idee, dat als eerste wordt geadopteerd door de
damesclub met de rode hoed, lekker shoppen in Londen,
blijkt daarna een doorslaand succes. Hele charters worden
afgehuurd voor vrijgezellenfeestjes en als dan de jaarclub
De Dolle Bever een toestel van Ryanair tot een noodlanding
brengt in het water aan de monding van de Theems, is het
voor het kabinet reden tot een moment van reflectie. Het is dan al ondertussen begin december als de Ka –
mer bijeen komt, en terwijl Emiel Roemer protesteert tegen
de nieuwe posttarieven van Post NL, namelijk twintig euro
per brief – want zó, meent hij, is schrijven een voorrecht
van de rijken – is er een moment stilte als een onbekend
kamerlid van de VVD zo maar ineens stelt: “weet je dat
het nu 25 jaar geleden is dat Freddy Mercury van Queen
is overleden?” Het wordt stil. De Kamer, maar zeker ook
premier Rutte, iedereen weet nog een lied uit die tijd, de
tijd dat je in de auto hardop meezong , dat je danste op de
hits, dat je keek naar dat ene meisje of die ene jongen, dat je
dacht, “hoe zou mij dat pak van Freddy staan?”, de tijd van
posters uit de Popfoto aan de muur in de garage, een tijd die
er niet meer is. Het is 31 december 2016. De vijftig jaar geworden
Theo Maassen geeft zijn eerste oudejaarsconference, en het
is een groot succes. Heerlijk scherp houdt hij Nederland een
spiegel voor en vooral zijn typetje ‘Joris’ is geweldig. Mark
Rutte loopt met zijn fiets aan de hand door Den Haag , lek
gereden verdulleme – maar goed, het Torentje is dichtbij.
Vanavond daar maar slapen, beter niet helemaal door de
stad rijden naar huis. Voor het Torentje ziet Mark een auto
staan, een grote Mercedes. Ergens herkent hij het kenteken,
maar ach dat zal toch niet zo laat in de avond? Gelukkig
heeft de kamerheer een fijn bed opgemaakt, en terwijl de
minister-president zijn schoenen uitschopt en een lied van
Queen neuriet, ziet hij ineens dat er iemand in de stoel zit
naast zijn bed. Hij knipt een lamp aan, en dan pas ziet hij
wie daar zit. “Stil,” zegt ze, “niks zeggen, maar dat Ridder
Grootkruis heb ik niet voor niets. We gaan aan de slag !”