Er verschenen recentelijk nogal wat stevige stukken naar aanleiding van de aanstaande exit van CPB-directeur Coen Teulings: Paul Tang,Tom-Jan Meeus, Ewald Engelen. Hoewel de een wat beter ingevoerd is dan de ander (en dientengevolge ook wat subtieler formuleert) blijft het beeld achter dat Teulings om politieke redenen moest vertrekken omdat men in Den Haag een eigenwijze mening niet langer zou tolereren. Wellicht geholpen door mijn kleine 10 jaar bij het CPB, meen ik hier toch een paar belangrijke nuanceringen bij te moeten plaatsen.
- Nieuwe termijn
In dit soort posities is een tweede termijn van 7 jaar bij het Rijk niet langer bespreekbaar. Dit zijn algemene afspraken die met het functioneren van Teulings niets te maken hebben. Iets anders is dat er wel gepraat kan worden over het bijtekenen van 1 of 2 jaar. Zie punten hieronder waarom dat volgens mij niet zo voor de hand lag.
- The art of being controversial
Coen vindt het leuk sweeping statements te doen. Zo beweerde hij een tijdje geleden dat de crisis nog twee jaar zou duren. Niemand weet dit precies, zelfs Teulings niet. Een directeur van het CPB doet er verstandig aan dit soort uitspraken niet te doen. Ook politiek getinte uitspraken over bezuinigingen, al zijn ze niet politiek bedoeld, zijn onverstandig. Het is wel slim om wat voors en tegens te melden vooral als de politiek geen oog heeft voor een kant van de medaille. In het geval van bezuinigingen had Coen dus best kunnen zeggen: je moet je niet blind staren op bezuinigingen, omdat vraaguitval dreigt voor zover bezuinigingen niet met hervormingen gepaard gaan. Dan breng je nuance in, en in de praktijk ook controverse, maar dat is de controverse die je juist wilt als CPB directeur. In plaats daarvan kwam een nogal directief klinkende aanbeveling om niet langer te bezuinigen. Dat schiet politici niet geheel ten onrechte in het verkeerde keelgat.
- De politiek en het CPB
De politiek vindt een onafhankelijk CPB prachtig zolang ze niet met vervelende mededelingen komen. Dat is van alle tijden. Ook in de tijd van Henk Don kreeg het CPB vaak kritiek als een rapport kritisch was. Het heeft het kabinet Balkenende III (zonder PvdA) niet van weerhouden een mondige PvdA-econoom als directeur te benoemen. Je moet Coen nageven dat zijn uitspraken nooit ingegeven waren door partijpolitieke overwegingen. Zo denkt hij (net als zijn ‘CDA’ co-auteur Bovenberg) gewoon niet. Het klopt dat de politiek wel eens wat meer ontspannen mag reageren als een CPB-directeur piept, maar het spel moet van twee kanten correct worden gespeeld.
- Intern
Intern heeft Teulings goed werk gedaan in moeilijke tijden van inkrimpen. Genoemd kunnen worden het boek over de crisis, het optuigen van onderzoek op het gebied van financiele markten (traditioneel een blinde vlek van het CPB) en zijn vermogen om knopen door te hakken. Daartegenover staat dat Coen ook voor zijn eigen staf soms zo eigengereid was dat het de samenwerking bemoeilijkte. Zo herinner ik mij een heel raar en jargonesk stuk (alleen abonnees) uit 2008 in het NRC over marktwerking. Navraag leerde dat niemand van het CPB buiten Coen de inhoud van dit stuk gezien had voor publicatie en de afdeling marktwerking ook niet om input was gevraagd. Dan neem je intern wel wat risico’s.
Conclusie: Teulings was een goede CPB-directeur, die regelmatig prikkelende uitspraken deed. Op zich moet Den Haag daar tegen kunnen. Maar omdat een deel van die uitspraken zo stellig waren dat ze niet door onderzoek waren ondersteund, ondermijnde Teulings ook de onafhankelijke en politiek strikt neutrale reputatie van het CPB. Paul Tang concludeert terecht dat de terughoudende opstelling van Henk Don voor de media van het CPB teveel een grijze muis maakte. Teulings schoot soms door naar de andere kant door te stellige uitspraken te doen. Henk Don was zo verstandig zich daar verre van te houden. Vandaar dat men intern en extern naar mijn overtuiging denkt, zeven jaar, prima gedaan, nu even een andere directeur. Voor complottheorieen zie ik geen aanleiding.