De wenselijkheid van
calamiteitenverlof
Een groot deel van de werkende bevolking heeft baat bij invoering van
een verlofregeling voor calamiteiten, zoals de opvang van zieke huisgenoten. Een dergelijke betaalde ofonbetaalde regeling kan de participatiegraad verhogen zander dat de collectieve-lastendruk hoeft te stijgen.
De samenstelling van de beroepsbevolking naar geslacht en leefsituatie
is snel bezig te veranderen door de
grotere deelname van gehuwde vrouwen en de groei van het aantal alleenstaanden. Een recent inkomensonderzoek van het CBS laat zien dat
van alle huishoudens waarvan de
hoofdkostwinner jonger is dan 65
jaar, 32% eenverdieners betreft, tegen 37% tweeverdieners en 31% alleenstaanden1. Er komen dus steeds
meer, zowel gehuwde als alleenwonende, werknemers op de arbeidsmarkt, die betaald en onbetaald
werk moeten combineren. Zij hebben behoefte aan arbeidsvoorwaarden die rekening houden met de
dubbele arbeidstaak. Te denken valt
aan betaald of onbetaald ouderschapsverlof na de geboorte van een
kind, kinderopvang, alsmede aan verlof bij huiselijke of familieproblemen.
Dit artikel geeft de resultaten weer
van een onderzoek naar het bestaan,
de wenselijkheid en de kosten van
calamiteiten/verpleegverlof . Bij calamiteitenverlof moet men denken aan
kortdurend verlof bij ziekte van kinderen, andere familieleden of huisgenoten; bij verpleegverlof aan langdurend verlof in verband met verzorgingstaken. Deze soorten verlof worden in de praktijk onder verschillende namen verleend, terwijl de grens
tussen calamiteiten- en verpleegverlof onduidelijk is. Daarom spreken
wij in dit artikel over calamiteiten/verpleegverlof.
Regelingen in cao’s
Uit onderzoek van 168 cao’s door de
Dienst Collectieve Arbeids- voorwaarden en de Loontechnische Dienst
van het Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid, blijkt dat in 57
cao’s met in totaal 35% van het aantal werknemers een bepaling over
calamiteiten/verpleegverlof te vinden is. Uit de bewoordingen in de
cao’s blijkt dat het kostwinnersmodel
aan dit verlof ten grondslag ligt: het
verlof wordt vooral gegeven voor zieke partners. In het merendeel van de
cao’s is de duur van het (betaalde)
calamiteiten/verpleegverlof niet vastgelegd. De werkgever beoordeelt of
en hoeveel verlof nodig is. Waar de
omvang van het verlof wel in de cao
is vastgelegd, bedraagt dit 2 uur tot
maximaal 28 dagen per jaar (Postbank). De onderzoekers concluderen
uit dit onderzoek dat calamiteiten/verpleegverlof meer weg heeft van
een gunst dan van een recht .
Wenselijkheid
Uit het ledenbestand van AbvaKabo
is een aselecte steekproef van 4000
getrokken onder leden jonger dan 65
jaar. Van 1626 respondenten werden
bruikbare antwoorden ontvangen.
Calamiteiten/verpleegverlof blijkt bij
de respondenten een hoge prioriteit
te hebben:
• de overgrote meerderheid (89%)
vindt het nodig of zeer nodig dat
er een regeling voor kortdurend
calamiteitenverlof komt, waaronder meer vrouwen dan mannen.
1. B.H.G.M. Grubben, Inkomens van eenen tweeverdieners 1989, Sociaal-economische Maandstatistiek, Centraal Bureau
voor de Statistiek, juni 1992, biz. 19-22.
2. Het artikel is gebaseerd op het onderzoek Calamiteitenverlof en verpleegverlof,
dat door B.R. Dankmeyer, M.Bruyn-Hundt
en K.G.Tijdens in opdracht van AbvaKabo
werd verricht.
3. Dienst Collectieve Arbeidsvoorwaarden, Emancipatie in arbeidsorganisaties,
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Den Haag, 1992.
I
Als het verlof niet doorbetaald
wordt vindt nog steeds een grote
meerderheid (78%) een calamiteitenverlof nodig;
• tweederde (67%) wil twee of drie
Onbetaald verlof brengt nauwelijks
ke zorgbehoevenden vaak niet het
kosten met zich mee: vervanging kan
maximale aantal verlofdagen nodig
immers gefinancierd worden uit het
is. In onze berekeningen zijn wij er-
salaris van de verlofganger.
van uitgegaan dat Nederlandse werknemers gemiddeld evenveel dagen
zouden opnemen als Zweedse werknemers.
In Nederla’nd zou een verzorgingsverlof van maximaal 90 dagen in
1988 / 220 mln. hebben gekost. Dit
zou geleid hebben tot een verhoging
van de premie Ziektewet van 5,8
naar 5,96%8.
Voor een schatting van de kosten
dagen per calamiteit hebben, met
van betaald calamiteiten/verpleegver-
een maximum van 6-10 verlofda-
lof in Nederland, hebben wij geke-
gen per jaar. Ziekte van thuiswonende kinderen is de meest vermelde reden waarom men verlof
wenst;
• ook een langdurend verpleegverlof voorziet in een behoefte: 82%
van de respondenten vindt zo’n
verlof nodig of zeer nodig, waaronder iets meer vrouwen dan mannen. Ook als het verlof niet wordt
ken naar de regelingen in Duitsland
en Zweden.
doorbetaald, wenst 75% van de
respondenten dit verlof. Bijna de
helft vindt een verlof van een
maand voldoende;
• wat verbetering van arbeidsvoorwaarden betreft scoorde calamiteitenverlof, na loonsverhogingen,
het hoogst, met langdurend verpleegverlof op de vierde plaats.
Regelingen In het buitenland
De regelingen met betrekking tot
calamiteiten/verpleegverlof in andere Europese landen zijn vaak beperkt
tot de ziekte van kinderen tot een bepaalde leeftijd.
Van alle EG-landen kennen alleen
het VK en lerland geen enkele vorm
van calamiteiten/verpleegverlof. Betaalde verlofregelingen bij ziekte van
kinderen of familieleden bestaan in
Duitsland, Belgie, Frankrijk, Luxemburg, Denemarken, Portugal. Finland, Zweden en Oostenrijk . Van onbetaald verlof is sprake in Griekenland, Spanje en Italic5.
Ook de juridische basis van de verlofregelingen verschilt per land. Het
recht op verlof is wettelijk geregeld
in Duitsland, Luxemburg, Finland en
Zweden; in Frankrijk wordt het bij
cao geregeld.
De regelingen in Duitsland en Zweden worden hieronder uitgebreider
besproken.
Drie modeller! en nun kosten
Gegeven het hoge aantal responden-
ten (78% voor kortdurend en 75%
voor langdurend) dat calamiteiten/verpleegverlof nodig vindt, ook als
het niet wordt doorbetaald, zou als
eerste stap op weg naar nieuwe arbeidsvoorwaarden invoering van onbetaald verlof voor de hand liggen.
BHB^HBililil
Duitsland: calamiteitenverlof
Tot 1 januari 1992 gold in Duitsland
een verlofregeling van vijf dagen per
kind per jaar voor ieder der ouders
(10 dagen voor alleenstaande ouders) voor kinderen jonger dan 13
jaar. Deze verlofregeling valt onder
de Ziektewet. Een dergelijke verlofregeling (vijf dagen per kind per
jaar) zou in Nederland in 1988 / 71
mln. hebben gekost . De premie
Ziektewet zou daartoe verhoogd
moeten worden van 5,8% naar 5,85%.
Met ingang van 1 januari 1992 is
het calamiteitenverlof in Duitsland
uitgebreid tot 10 dagen per kind
voor iedere ouder en 20 dagen voor
alleenstaande ouders, met een maximum van 25 respectievelijk 50 dagen
per jaar. Omdat over deze nieuwe re-
geling nog geen statistische gegevens bekend zijn, is de berekening
gebaseerd op de oude regeling.
Zweden: wrpleegverlof
In Zweden kent men een wettelijke
regeling voor incidenteel ouderschapsverlof7. Dit bestaat uit drie
componenten:
• 10 dagen vaderschapsverlof na de
geboorte van een kind;
• maximaal 2 contactdagen per jaar
voor contact tussen ouder en
school, en
• maximaal 90 dagen verzorgings-
verlof per jaar.
Gezien de maximale duur is het
Zweedse verlof meer met een verpleegverlof te vergelijken dan met
een calamiteitenverlof.
Wij hebben op basis van Zweedse
statistische gegevens onderzoek gedaan naar de kosten van de derde
component van het Zweedse verlof:
maximaal 90 dagen verzorgingsverlof
per jaar voor kinderen van 0-12 jaar.
Daarbij moet worden opgemerkt, dat
het gemiddelde aantal dagen verlof
dat per werknemer wordt opgeno-
men altijd lager is dan het maximum.
In de eerste plaats omdat niet alle
zorgbehoevenden ziek worden. In
de tweede plaats omdat voor de zie-
Macro-economische aspecten
De vakbeweging denkt dat betaald
calamiteitenverlof uit de loonruimte
gefinancierd kan worden. Men kan
zich afvragen welke afweging macroeconomisch gemaakt zou kunnen en
moeten worden alvorens een nieuwe
sociale verzekering in te voeren.
Dient in ruil voor een nieuwe verzekering iets anders te worden ingeleverd of moet een verhoging van de
collectieve-lastendruk voor lief worden genomen?
De vraag is of deze nieuwe verzekering per saldo tot een verhoging
van de collectieve-lastendruk zal leiden. Zoals bekend is de arbeidsmarktparticipatie van vrouwen in Nederland in arbeidsjaren gemeten nog
steeds laag. Het doel van een calamiteitenverlof is de combinatie van be-
4. In Belgie en Denemarken heeft alleen
het overheidspersoneel recht op verlof.
5. In Italic hebben alleen moeders van zie-
ke kinderen jonger dan twee jaar recht op
onbetaald verlof.
6. Helaas registreert het Bundesministerium fur Arbeit und Sozialordnung niet alle
voor ons onderzoek noodzakelijke gege-
vens. Verondersteld is dat het aantal gevallen waarvoor aanspraak wordt gemaakt,
ongeveer gelijk is aan het aantal kinderen
waarvoor aanspraak wordt gemaakt.
Voorts is aangenomen dat in Duitsland
(net als in Zweden) voor ongeveer de
helft van de verzekerde kinderen aanspraak wordt gemaakt op calamiteitenverlof.
7. Los daarvan is er een wettelijk zwangerschapsverlof, een betaald ouderschapsverlof van 15 maanden en een onbetaald ouderschapsverlof van drie maanden na de
geboorte van een kind.
8. In Zweden wordt voor 54% van de verzekerde kinderen gebruik gemaakt van de
regeling, dat is 4,03 dagen per verzekerd
kind. Aangenomen is dat in deeltijd werkende ouders naar rato recht zouden hebben op calamiteitenverlof. De berekening
voor Nederland is gebaseerd op de gemiddelde kosten van een ziektedag in 1988.
taald en onbetaald werk te vergemakkelijken. Men mag verwachten dat
daardoor de arbeidsmarktparticipatie
van vrouwen wordt gestimuleerd.
Welk effect deze verbetering van arbeidsvoorwaarden heeft op de arbeidsparticipatie is niet bekend.
Een verhoging van de arbeidsmarktparticipatie van vrouwen kan
tweeerlei vorm hebben: verhoging
arbeid deelnemende vrouwen tot
een hogere opbrengst van loon- en
inkomstenbelasting en premies volksverzekeringen. De opbrengstverhoging is afhankelijk van het effect van
de verbeterde arbeidsvoorwaarden
op de arbeidsmarktparticipatie.
zonder extra premiebetaling, kost-
De overgrote meerderheid van de leden van AbvaKabo vindt een regeling van kortdurend calamiteitenverlof van 2 a 3 dagen per calamiteit
noodzakelijk, evenals een regeling
winnerstoeslagen voor de alleenver-
van langdurend verpleegverlof van
De Zweedse vormen van verlof lijken gezien hun duur (maximaal 90
dagen per jaar per kind) meer op
een verpleegverlof dan op een calamiteitenverlof. De hiermee gepaard
gaande kosten, stijging van de premie Ziektewet tot 5,96 respectievelijk
6,03%, zijn dan ook navenant hoger.
Van een vergroting van de mogelijkheid betaald en onbetaald werk te
combineren zal een stimulerende
werking uitgaan op de arbeidsmarktparticipatie van vrouwen. Door de
stijgende arbeidsmarktparticipatie in
personen zullen minder kostwinnersfaciliteiten uit de overheidskas betaald behoeven te worden, terwijl
door een toeneming van het aantal
arbeidsuren de opbrengst van loonen inkomstenbelasting en de premies volksverzekeringen zullen toenemen. De verwachting lijkt gerechtvaardigd dat deze besparing
respectievelijk opbrengstvergroting
ten minste voldoende zal zijn om de
kosten van het calamiteitenverlof te
betalen, zodat per saldo geen verhoging van de collectieve-lastendruk
diener met een minimumuitkering
een maand. Ook als de verloven niet
hoeft te worden verwacht.
wegens ziekte, arbeidsongeschikt-
zouden worden doorbetaald, wor-
heid, werkloosheid of ouderdom van
maximaal 30% van het netto-minimumloon krachtens de Toeslagenwet of de AOW. Op macro-niveau
hebben verschillende berekeningen
uitgewezen dat de waarde van de
kostwinnersfaciliteiten, inclusief de
gratis verzekeringen, gemiddeld/
den zij door driekwart van de AbvaKabo- leden gewenst. Invoering van
een onbetaald verlof om calamiteiten
thuis op te vangen, brengt nauwelijks kosten met zich mee, en zou derhalve als eerste kunnen worden overwogen.
Een verlof van 5 dagen per kind
voor ieder der ouders naar Duits model zou de premie Ziektewet in 1988
Aantal arbeidsuren
Nederland is koploper wat betreft
van het aantal vrouwen dat deel-
het aantal (kleine) deeltijdbanen. Ver-
neemt aan betaalde arbeid en vergro-
groting van het aantal arbeidsuren
ting van het aantal arbeidsuren van
per werkende leidt tot een verhoging
reeds deelnemende vrouwen.
van de opbrengst van loon- en inkomstenbelasting en premies volksverzekeringen. De opbrengstverhoging is afhankelijk van het effect van
de verbeterde arbeidsvoorwaarden
op de arbeidsmarktparticipatie.
Aantal vrouwen
Verhoging van het aantal vrouwen
dat aan betaalde arbeid deelneemt
leidt in de eerste plaats tot een besparing van collectieve lasten omdat
voor deze vrouwen geen kostwinnersfaciliteiten meer gegeven behoeven te worden. Te denken valt aan
belastingverlichting voor de alleenverdiener, verzekering tegen ziekte-
kosten bij een ziekenfonds nagenoeg
5.600 a/ 12.000 per jaar per afhankelijke partner bedraagt of op macro-niveau/ 14 a 30 mrd. per jaar9.
In de tweede plaats leidt een verhoging van het aantal aan betaalde
Conclusies
hebben doen stijgen van 5,8 naar
5,85%. Dit verlof lijkt het meest op
een kortdurend calamiteitenverlof.
Marga Bruyn-Hundt
Ben Dankmeyer
Kea Tijdens
De auteurs zijn verbonden aan de leerstoel Emancipatie-economie van de Facul-
teit der Economische Wetenschappen en
Econometrie van de Universiteit van Amsterdam
9. Emancipatieraad, Emancipatiebeleid in
macro-economisch perspectief, Den Haag,
1989, biz. 32.