De verdeling van Europa
De strijd om de macht in de Generale Maatschappij
– de BV Belgie – lijkt beslist. Carlo de Benedetti – alias
Mr. Europe – heeft ‘de oude dame’ geschaakl. Met past
in zijn streven om zijn Italiaanse houdstermaatschappij
Cofide tot een holding op Europese schaal uit te bouwen. Dat acht hij noodzakelijk met het oog op de totstandkoming van de interne markt in Europa. In Frankrijk en Spanje heeft De Benedetti al grote belangen opgebouwd. Met zijn deelneming in de Generale krijgt hij
nu ook vaste voet in Belgie. De Generale Maatschappij
heeft belangen in vrijwel alle grote Belgische ondernemingen. Naar verluidt beheerst zij meer dan een derde
van de Belgische economie.
In Belgie is verbijsterd gereageerd. Hoe is het mogelijk dat een zo groot deel van de economie in een keer
in buitenlandse handen overgaat? In allerijl werd geprobeerd een dam tegen de indringer op te werpen. Tevergeefs, naar het zich laat aanzien. De reacties illustreren
dat onze Zuiderburen nog onvoldoende voorbereid zijn
op de komst van de interne markt. Het is kennelijk nog
niet goed doorgedrongen dat in de gemeenschappelijke markt die voor de deur staat, kapitaal en zeggenschap zich niets van de landsgrenzen zullen aantrekken. Het is de vraag of dit in andere Europese lidstaten
beter wordt beseft. De overneming van belangrijke nationale industrieen door een buitenlandse investeerder
zou vermoedelijk in elk land met argwaan zijn bekeken.
Hoogstwaarschijnlijk zou men overal hebben geprobeerd er een stokje voor te steken.
Jarenlang is over de vorming van een gemeenschappelijke Europese markt gepraat. Maardediscussiebleef
vrijblijvend. Een oude plaat, die vaak werd gedraaid,
maar waar niemand naar luisterde. De politieke bereidheid om nationale belangen opzij te zetten was immers
afwezig. Sinds enige tijd is de situatie echter veranderd.
Hoe dat komt is moeilijk precies aan te duiden. Het heeft
wellicht met de verbetering van de conjunctuur te maken. Met een toeneming van het vertrouwen in de groeimogelijkheden van de economie. In een laagconjunctuur als alles gericht is op het behoud van bestaande
posities en het verdedigen van gevestigde belangen zijn
geen politieke doorbraken te verwachten. In een periode van economische groei neemt ook de politieke dynamiek weer toe. Hoe het ook zij, er zit weer beweging
in het Europese integratieproces, dat zolang stagneerde. De Europese Commissie is in hoog tempo bezig de
actiepunten uit het Witboekvan Lord Cockfield voor de
verwezenlijking van de interne markt per ultimo 1992 in
wetsvoorstellen om te zetten. Ineens worden er besluiten genomen die nationale obstakels uit de weg ruimen.
En zowaar, voor het eerst in jaren is vorige week in Brussel een Europese top een succes geworden. De EG kan
een grote stap voorwaarts zetten op weg naar de interne markt.
De vorming van de interne markt belooft grote economische voordelen. Met 330 miljoen consumenten
wordt de Europese Gemeenschap een grotere markt
dan de VS of Japan. Internationaal opererende ondernemingen zien dan ook grote mogelijkheden tot marktuitbreiding, schaalvergroting en verhoging van de efficiency. Daardoor kan hun concurrentiekracht ook op
niet-Europese markten toenemen. De verwachtingen
zijn hoog gespannen. Het probleem is alleen dat de som
van de aspiraties van afzonderlijke ondernemingen veel
groter is dan de groei van de markt. Het is nu eenmaal
ESB 17-2-1988
uitgesloten dat iedereen zijn relatieve positie verbetert.
Een deel van de ondernemingen die grote voordelen
van de interne markt verwachten, zal het deksel op de
neus krijgen. Zij zullen onder de heftige concurrentie bezwijken of door grotere broers worden opgeslokt.
De sectoren die het het moeilijkst zullen krijgen, zijn
degene die tot nu toe het minst aan internationale concurrentie hebben blootgestaan. Dat zijn in de eerste
plaats de dienstverlenende bedrijfstakken. De produktie van diensten is nog een vrij jonge, expansieve activiteit. De internationalisatie is vaak nog maar net op
gang gekomen. De markt heeft zich nog niet uitgekristalliseerd en de marktaandelen hebben zich nog niet gestabiliseerd. Dit geldt bij voorbeeld voor vele diensten
van banken, verzekeringsmaatschappijen en andere financiele instellingen. Daarnaast zijn er sectoren waarin ondernemingen in meerderheid nationaal of vanuit
een land opereren, zoals de bouwnijverheid of het transport. Voorts sectoren die sterk gereguleerd zijn en die
op die manier gevrijwaard zijn gebleven van overmatige concurrentie, zoals het onderwijs, de gezondheidszorg en de media. Daar zijn grote verschuivingen te verwachten. En daarbij zullen ongetwijfeld klappen vallen.
Niet alleen bedrijven, maar ook overheden zullen zich
op de economische herindeling van Europa moeten instellen. Bijna elk land heeft wel zijn economische paradepaardjes, zijn ‘nationale trots’ (de nationale luchtvaartmaatschappij, de nationale PIT en dergelijke) en
zijn ‘strategische’ of Vitale’ bedrijfstakken. De ondernemingen die in dat kader een zekere protectie genieten,
zijn meestal niet degene die zich op de markt het gemakkelijkst handhaven. Een interne markt laat voor nationale steunmaatregelen en voorkeursbehandelingen
echter weinig ruimte. Ondernemingen die zich om deze
reden nu nog in de luwte bevinden, kunnen het moeilijk
krijgen.
Natuurlijk zijn er ook veel ondernemingen die wel
voorbereid zijn op de komst van een Europa zonder
grenzen. Dit zijn vooral de industriele concerns die zich
in de rijpere markten bevinden. Niet dat zij van de intensivering van de concurrentie geen last zullen hebben,
maar zij hebben op dat punt in het algemeen al een harde leerschool achter de rug. Zij beschikken ook reeds
over een netwerk van vestigingen in de verschillende
lidstaten van de Gemeenschap.
In de niet-industriele sectoren is het in het algemeen
nog niet zover. Daar moet het gevecht nog beginnen.
Om hun uitgangspositie te versterken voeren veel ondernemingen in deze sectoren thans besprekingen met
buitenlandse concurrenten met wie zij een samenwerkingsvorm kunnen aangaan of zij orienteren zich op mogelijke partners hiervoor. Intussen worden de eerste tekenen van een grote Europese fusie- en overnamegolf
al zichtbaar. De Benedetti is niet alleen op pad. De vorige week bekend geworden samenwerking tussen de
Amro Bank en de Generale Bank in Belgie past in het
beeld. Het besef groeit dat het nu echt gaat gebeuren
met de interne markt. De kaarten worden geschud, de
posities worden ingenomen. Het spel om de verdeling
van Europa is begonnen.
L. van der Geest
169