De stagnatieeconomie (II)
tietheorie van Alvin Hansen — m.i. een lo- Zij komt erop neer dat ongestoord groeiengische consequentie van de General theory
de staten de aangeboren neiging hebben
en waartegen Schumpeter sterk opponeermaatschappelijke rigiditeiten te ontwikkede (zie o.a. het slothoofdstuk in zijn Histolen, vooral in de sfeer van organisaties die
ry) — stond korte tijd in de belangstelling;
collectieve goederen verschaffen. Zulke bede na-oorlogse economische opgang deed
langenorganisaties strijden voor een groter
In mijn vorige column (ESB, 1 december evenwel de aandacht ervoor verslappen.
deel van het nationaal inkomen, zelfs wan1982) besprak ik enkele aspecten van de Wellicht nog belangrijker was dat, voor het
neer dat een vermindering van het totaal
huidige economische stagnatie zoals die eerst sinds tweehonderd jaar, de overheid inkomen teweegbrengt. Deze op verdeling
vooral zichtbaar is in de Westeuropesc de sturende rol kreeg toebedeeld om de
uit zijnde coalities schermen zich af, zijn
economic. Aandacht werd voornamelijk werking van de ongebreidelde markttraag in de besluitvorming en benadelen de
geschonken aan het algemene verschijnsel
economie te kanaliseren in de richting van
maatschappelijke efficiency. Zij tasten
van de overcapaciteiten, de misallocatic volledige werkgelegenheid en evenwichtige daarom de dynamiek van de economie aan
van produktiemiddelen, de uitgebreide groei. Deze conceptie strandde in de jaren
en benadelen de economische groei, ook al
steunverlening van de overheden aan nun zeventig en geraakt, hoewel nog achterhoeomdat regulering, bureaucratic en politiezwakke bedrijfstakken en de onderlinge degevechten geleverd worden, meer en
ke interventies in markten ter wille van
onenigheid van de lidstaten van de Euro- meer in diskrediet 1). De overheidshuisnun belangen worden opgeklopt. De beste
pese Gemeenschap om tot een gecoordi- houdingblijkt evenzeereen speelbal van de
remedie is een flink door elkaar schudden
neerd beleid te geraken. Het is daarnaast Internationale marktgolven te zijn als dc
van zo’n systeem en, aldus Olson, in de
interessant te zien hoe de economic als we- particuliere huishoudens.
landen waar dat gebeurd is, ontstonden
4. In de na-oorlogse jaren werd de stagtenschap in het verleden op de stagnatie
,,economische wonderen”. Japan, Westheeft gereageerd en wat de bevindingen wa- natie in de arme landen besproken in de Duitsland en ook Frankrijk zijn voorbeelren. In chronologische volgorde kan men z.g. ontwikkelingseconomie. Twee soorten
den ter ene zijde; het Verenigd Koninkrijk,
vier stagnatietheorieen onderscheiden.
verklaringen voor het gebrek aan groei in
met zijn zieke economie, een voorbeeld ter
1. De klassieke economisten zagen de de per capita inkomens van zulke landen andere zijde. Ook binnen de Verenigde
stagnatie-economie als de natuurlijke uit- werden gegeven: de ene variant schreef de
Staten vindt hij deze ontwikkelingen.
komst van het groeiproces, want de ,,statio- stagnatie toe aan gebrek inzake begrip voor
Zou men durven beweren dat onze vernaire toestand”, gekenmerkt door stilstand de betekenis van kapitaalaccumulatie en
bureaucratiseerde welvaartsstaat, waarin
in bevolkingsgroei, een lage loonvoet, mi- vooruitgang, omdat de technische beheerhet regeren door middel van cadeautjes uitsingdie moet leiden tot innovaties, door alnimale winsten en gebrek aan besparingen
delen aan verbonden belangen zelfs tot
ter financiering van investeringen, bete- lerlei waarden en institutionele regelingen ..politieke theorie van de democratic”
kende dat de economie aan het einde van werd belet. Deze economieen zouden in
werd verheven, niet in deze rij past? Olsons
haar mogelijkheden was gekomen. Die een kringloop van statisch evenwicht, getheorie van de relatie tussen proces en
grenzen werden uiteindelijk getrokken bonden door traditionele culturen, zijn
structuur, toegepast op naties, klinkt mij
door de ,,natuurlijke omstandigheden” blijven steken. De andere soort verklaring niet vreemd in de oren. In het marktproces
van beschikbare middelen, klimaat, ligging — geldig voor de meeste arme landen — erdoet zich ietsdergelijks voor: een expansief
en institutionele gegevens. Maar lang voor- kende perioden van groei, evenwel gevolgd
marktproces genereert, al is het maar door
dat die stationaire toestand intrad, zou de door terugval: de groei werd niet volgehou- groeiende kwantiteiten, bureaucratische
economische groei worden gestuit door in- den, maar als het ware geaborteerd door alorganisatiestructuren in ondernemingen
stituties. overheidsinterventie en monopo- lerlei factoren, die een neerwaartse spiraal
die door hun institutionele netwerken van
listische organisaties die initiatieven en ri- zouden ontketenen. Namen als Leibeninterne en externe relaties verstard raken
sicobereidheid zouden schaden. Het pro- stein en Lewis komen voor de geest. Intusen een wisseling van het getij of niet overminente voorbeeld bij Adam Smith is het sen zijn ook deze theorieen, die de vicieuze leven of er zwaar door beschadigd worden.
18e-eeuwse China, een tamelijk rijk land, cirkels van armoede benadrukten, op de
Uitstralingseffecten van de hard aankodat stagneert omdat zijn wetten en institu- helling gezet door verscheidene landen die
mende klappen verergeren en verlengen de
ties de groei tegenhouden. Malthus be- erin slaagden door eigen inspanning omresulterende stagnatie. En een lang aanspreekt voordurend lerland en Latijns- hoog te komen. Voor andere landen moest
houdende stagnatie heeft op haar beurt
Amerika, alwaar de ongelijke verdeling op specifieke omstandigheden worden teweer andere gevaren, zoals het onvermovan vermogen (land) en inkomen, de ver- ruggegrepen.
gen externe schokken te weerstaan (Toynwijderde ligging en de ,,indolentie” van dc
bee) of de neiging tot zelfvernietiging
De verklaring van de economische stagarbeiders in gebrek aan vraag en kennis van
(Schumpeter).
natie is daarmee weer goeddeels open kode mogelijkheden uitmondden.
Olsons boek is een interessante en goed
2. Aan het einde van de negentiende men te liggen: een dankbaar terrein voor gedocumenteerde benadering van een zorgeeuw en in het begin van de twintigste uitgebreid historisch onderzoek naar het
wekkend probleem. Hij pretendeert met
eeuw verschoof de aandacht naar de tijde- wel en wee van hele rijken en naar de rede- een betrekkelijk simpele theorie zeer veel
te kunnen verklaren: hoe langer een salijke stagnatie die de conjunctuurcyclus nen waarom staten zijn opgekomen, hebvergezelt. Vooral de ontdekking van de ben gebloeid en zijn ondergegaan. Noch is menleving een ongestoord expansieproces
lange golf in de opstelling van verklarende zulk onderzoek van actueel belang ontkan voortzetten, des te machtiger worden
theorieen door Van Gelderen, Kondratiefl bloot, want, terwijl er bij velen het onbede collusieve, kartellerende en lobbyende
en Schumpeter benadrukten deze tijdelijke stemde gevoel heerst dat de lange golf van
organisaties, die door hun optreden juist de
stagnatie als de overgang van de ene golf in de markteconomie mettertijd wel weer in
efficientie verminderen en de dynamiek uit
de andere. De overgrote meerderheid van opwaartse richting zal gaan, nadat enige het systeem weghalen. Hij pretendeert ook
de economisten keek geboeid toe, maar saneringen zijn voltooid, is er natuurlijk almet enige nadruk dat dit een nieuwe theoraakte niet overtuigd, want de verklaring lerminst de garantie dat West-Europa
rie zou zijn, maar dat is onjuist: bij Adam
was te ingewikkeld, helderde de geconsta- daaraan zal deelhebben. Absolute, maar
Smith kan men het- eenvoudiger en (naar
teerde regelmaat van de cycli niet op, en meer nog relatieve stagnatie van dit gebied mijn smaak) ook leesbaarder aantreffen.
gaf ook geen aanwijzingen hoe groei kon behoort tot de mogelijkheden. Gedurende
En daarmee is de economische theorie
de laatste Kondratieff is het Verenigd Koworden bevorderd.
weer bij haar uitgangspunt terug. Wat wor3. Evenals in de klassieke theorie weet ninkrijk deerlijk afgezakt, en gebeurde dat
den wij eigenlijk wijzer?
de keynesiaanse theorie de stagnatie aan niet met Belgie in de daaraan voorafgaande
H. V. de Jong
een afnemende neiging tot investeringen. golf?
Kort geleden heeft Mancur Olson in een
maar de ,,onderhoudslonen” van de klassieken werden vervangen door werkloos- breed opgezette studie een theorie gedebi1) Zie o.a. D. Bell en I. Kristol (red.), The crisis
heid en braakliggende produktieinstalla- teerd, die verrassende gelijkenis vertoont
in economic theory, New York, 1981.
met eerder door historic! gegeven verkla- 2) M. Olson, The rise and decline of nations,
ties, en de gebrekkige besparingen-door een
overmaat daaraan. De seculaire-stagna- ringen, maar ook een eigen gezicht heeft 2). New Haven/Londen. 1982.
ESB 23-3-1983
259