De kwetsbaren beschermen, het kan

In Rekenen aan corona #6 hebben we aangetoond dat een zaagtandbeleid waarbij we van lockdown naar lockdown gaan inferieur is aan een set van risico-gestuurde maatregelen waarbij we vooral de kwetsbaren beschermen. Deze risico-gestuurde maatregelen leiden tot minder sterfte en minder economische schade. Het introduceren van gedifferentieerd beleid, beleid dat verschil maakt tussen kwetsbaren en minder kwetsbaren, is de te kiezen langetermijnoplossing voor de coronacrisis.

Er waren en zijn twee weerstanden op dat voorstel:

1. Het is niet ethisch om onderscheid te maken op basis van kwetsbaarheid

2. Het is niet mogelijk om kwetsbaren goed te beschermen.

Over de ethiek kunnen we kort zijn, het is niet zo dat ‘wij’ onderscheid maken op basis van kwetsbaarheid. Het virus doet dat. De ongelijkheid ontstaat door de biologie, niet door beleid. Het is niet ethisch om niet-kwetsbaren restricties op te leggen die zinloos zijn en hen grote schade doen. Niet-kwetsbaren voegen immers nauwelijks toe aan de belasting van de zorg (zie daarvoor ook de eerdere afleveringen van Rekenen aan corona). Daar komt nog bij dat een strategie van risico-gestuurde maatregelen er voor zorgt dat er uiteindelijk minder sterfte en ziekenhuisopnames zijn van kwetsbaren, en dat de crisis ook minder lang duurt waardoor kwetsbaren ook eerder weer vol kunnen deelnemen.

Dit artikel gaat dan ook in op het tweede punt. Hoe beschermen we de kwetsbaren beter? Daarover gaat deze aflevering van Rekenen aan corona.

Kwetsbaren beschermen gaat nu al relatief goed

Bij het beantwoorden van die vraag is het belangrijk om te constateren dat zelfstandig wonende kwetsbaren zichzelf nu al behoorlijk goed weten te beschermen en dat we ook de verpleeghuisbewoners nu al goed beschermen.

Het aantal besmettelijke mensen in Nederland is bijna aangekomen op dezelfde hoogte als in maart van dit jaar:

Het aantal sterfgevallen in verpleeghuizen is echter laag gebleven:

En het aantal besmettingen onder ouderen is relatief laag:

Wel stijgt het aandeel zestigplussers in de besmettingen. Van circa 14 procent in de zomer tot 19 procent nu. En vooral deze groep zorgt voor de hoge belasting van de ziekenhuizen. We (zelf)beschermen dus wel veel beter dan in maart, maar het kan en moet nog beter.

Mechanismen van betere bescherming

Om mensen beter te beschermen en beter in staat te stellen om zichzelf te beschermen kunnen we als samenleving twee dingen doen:

1. Faciliteren van zelfbescherming

2. Actief beschermen van hen die zichzelf minder goed kunnen beschermen

Belangrijk onderdeel van het faciliteren is een aanvullende tijdelijke ziektewet. Een laagdrempelige vergoeding voor hen die niet thuis kunnen werken maar wel kwetsbaar zijn. Of een huisgenoot hebben die kwetsbaar is. We moeten de verzuimkosten die dat met zich meebrengt collectiviseren. Iedereen die daar aanleiding toe heeft en dat wil moet zijn werkgever kunnen bellen en kunnen zeggen, ik meld me tijdelijk arbeidsongeschikt vanwege gezondheidsrisico’s. En de kosten die dat met zich meebrengt voor de werkgevers moeten we compenseren. Met een speciale tijdelijke ziektewet. We schreven daar eerder over in Rekenen aan corona #3.

Maar dat is natuurlijk nog niet genoeg, mensen hebben meer nodig en we hebben daar alle beschikbare middelen voor. Door corona en de maatregelen staan momenteel honderdduizenden mensen en voor miljarden aan kapitaalgoederen ongebruikt langs de kant. We hebben lege hotels, lege vakantiehuizen, stilstaande bussen, vliegtuigen en taxi’s, ongebruikte catering keukens, en duizenden bijbehorende chauffeurs, schoonmakers, koks, obers, stewardessen enzovoorts staan potentieel ter beschikking. We kunnen hen inzetten om te faciliteren en te beschermen. Zo kunnen we twee vliegen in één klap slaan; kwetsbaren beschermen en tegelijkertijd de economie en de inkomens van deze huishoudens een impuls geven.

We kunnen in dit artikel niet voor elk denkbare situatie aangeven wat de beste manier is om te faciliteren en te beschermen, Nederlanders en de huishoudens en de sectoren zijn er immers in vele soorten maar we kunnen wel een flink aantal voorbeelden en richtingen aangeven die sectoren en huishoudens vervolgens zelf kunnen invullen. Dat doen we hieronder.

Ruim leven in veilige zones

Het beleid dat wij voorstaan moet zorgen voor meer ruimte voor iedereen, het gaat om meer ruimte, meer vrijheid en meer veiligheid voor zowel kwetsbaren als niet-kwetsbaren.

Er zijn zones die veilig zijn voor kwetsbaren, waar de kans op virustransmissie zo laag mogelijk is.

De veilige zone is in elk geval bedoeld voor:

● kwetsbaren

● mensen die samenleven met of werken met kwetsbaren

● mensen die misschien niet kwetsbaar zijn maar zich wel kwetsbaar voelen en geen risico willen lopen op besmettingen.

In de veilige zone vind je mensen van álle leeftijdsgroepen, ze zijn toegankelijk voor iedereen, veilige zones onderscheiden zich alleen doordat er de allerstrengste veiligheidsregels gelden en dat op overtreding strenge sancties staan. Het is ook niet de bedoeling dat mensen elkaar aanspreken op daar al dan niet aanwezig zijn, als ze zich maar conform de regels van de veilige zone gedragen.

Vanuit de overheid komt er communicatie om kraakhelder uit te leggen wie kwetsbaar zijn en wie niet. Leeftijd is een duidelijke risicofactor, net als onderliggende aandoeningen waaronder chronische longziekte, ziektes aan hart, nieren en lever, immuundeficiëntie en zeer zware obesitas.

Iedereen moet via een website van RIVM voor zichzelf kunnen bepalen wat haar/zijn risico’s zijn op ziekenhuisopname, IC-opname of sterfte aan corona. Op basis van dit risicoprofiel suggereert de site het als het nodig lijkt om je alleen te begeven in de veilige zones. Mogelijk sturen huisartsen brieven naar kwetsbare patiënten met het advies om alleen de veilige zone te bezoeken.

De veilige zone is de kern van maatschappelijke solidariteit. En de veilige zone is niet per se een plek, het kan ook een dag of een tijdstip zijn, een voorbeeld:

Supermarkten en andere winkels

De ochtend in de supermarkt (bijvoorbeeld 8:00:13:00) is een veilige zone:

● Iedereen draagt mondkapjes en desinfecteert handen bij binnenkomst.

● Er is een duidelijk maximum aan het aantal bezoekers.

● Het personeel ziet hierop toe, er is scherp deurbeleid.

● Mandjes en karretjes worden na gebruik gedesinfecteerd.

● Autoriteiten handhaven.

In de middag is er een omschakeling. Dan eindigt de veiligheidszone:

● Mondkapjes zijn niet verplicht, maar mogen wel

● Geen maximum aantal mensen

● Geen desinfectie meer van karretjes en mandjes

Deze periodes worden met vlaggen aan de gevel aangegeven. Er is een vlag voor “veilige zone” en een vlag voor “reguliere zone”.

Bioscopen, theaters, musea, sportscholen

Dit soort plekken werken met speciale veilige zone dagen (bijvoorbeeld drie dagen per week, zeg maandag, woensdag en vrijdag), afgewisseld met reguliere dagen (bijvoorbeeld de andere 4 dagen). Tijdens veilige dagen geldt hetzelfde regime als bij de supermarkten: grote afstand tussen de bezoekers, mondkapjes verplicht, strikte handhaving, et cetera.

Tijdens de overige dagen is het business as usual – zo kunnen bioscopen en theaters levensvatbaar blijven omdat er op de reguliere dagen meer mensen welkom zijn. Ook hier met duidelijke labels: vlaggen op de gevel om uit te leggen welk regime er momenteel heerst, op de websites duidelijk uitleggen op welke dagen de veiligheidszone zijn.

Horeca

Horeca die er de ruimte voor heeft, richt veilige zone zones in naast reguliere zones. Andere horeca werkt met veilige zone dagen en reguliere dagen. Wederom geldt in de veilige zone: ruim afstand, mondkapjes verplicht voor personeel en voor gasten tijdens bewegingen, geen staande horeca, ontsmetten van handen, strakke handhaving door personeel, strakke handhaving vanuit de autoriteit. Horeca Nederland ziet er op toe dat er voor beide groepen voldoende aanbod is. Het is niet de bedoeling dat er alleen aanbod is in de reguliere zone.

Openbaar vervoer

In de trein worden de voorste coupés altijd de veilige zone. Met heel veel ruimte tussen de reizigers, mondkapjes verplicht en conducteurs die hier helder op handhaven. De overige coupés zijn dan automatisch reguliere zones, waar dus geen mondkapjes verplicht zijn en de afstand minimaal mag zijn.

In de bus kan dit niet gedaan worden. Wij stellen voor om zolang als nodig nu stilstaande taxis en bussen in te zetten voor aanvullend vervoer van kwetsbaren, betaald vanuit de overheid.

Nachtclubs, festivals

Nachtclubs kunnen gewoon weer open, festivals starten weer op. Deze worden expliciet gelabeld als reguliere zones, hier zijn geen veilige zones mogelijk.

Scholen en universiteiten

Scholen zijn en blijven open, universiteiten, hogescholen en mbo’s openen ook weer voor fysiek onderwijs. Dit zijn risicozones. Studenten die kwetsbaar zijn, krijgen de mogelijkheid om onderwijs digitaal te volgen, terwijl klasgenoten fysiek aanwezig zijn. Dit geldt ook voor leerlingen die kwetsbare ouders hebben.

Docenten die kwetsbaar zijn, krijgen de mogelijkheid om vanuit huis te werken, terwijl de leerlingen op school zitten. Iemand anders handhaaft de orde, de kwetsbare docent geeft digitaal les.

Testbeleid

We testen uitsluitend werkenden en bezoekers die in de veilige zones komen. Het gaat er vooral om om de mensen in de veilige zone te behoeden voor covid-19. Dus is het belangrijk dat we vooral dáár de schaarse testcapaciteit en de sneltesten inzetten en daar het contactonderzoek goed gaan doen.

Iedereen die corona positief is bevonden krijgt een “coronaveilig-verklaring”, mensen met zo’n verklaring zijn niet meer gevaarlijk voor kwetsbaren. De kans dat ze nog een keer ziek worden en het virus kunnen overdragen is nu immers bijna nul (er zijn wereldwijd enkele herbesmettingen waargenomen, maar dat aantal is verwaarloosbaar ten opzichte van de inmiddels 41 miljoen positief geteste gevallen). En kwetsbaren met een “coronaveilig-verklaring” kunnen zich ook veilig in de risicozones begeven.

Werksituaties

Er zijn beroepen die niet of nauwelijks veilig in te richten zijn. Alle beroepen waarbij veel andere mensen fysiek gezien worden zijn feitelijk niet veilig te krijgen. Te denken valt aan tramchauffeurs, conducteurs, winkelpersoneel, sekswerkers, horecapersoneel, docenten, verpleegkundigen, verzorgenden, fysiotherapeuten, et cetera.

Minder kwetsbaren die niet in samenlevingsverbanden zitten met kwetsbaren en zichzelf ook als niet-kwetsbaar beschouwen, kunnen gewoon doorgaan met hun werk. Kwetsbaren met een “coronaveilig-verklaring” kunnen ook gewoon doorgaan met hun werk. Zij lopen geen gevaar meer.

Plekken waar kwetsbaren wonen of verzorgd worden

Er zijn natuurlijk plekken waar veel kwetsbaren zijn, denk aan verpleeghuizen en ziekenhuizen. Of kwetsbaren die thuiszorg ontvangen. Deze groepen vragen om speciale maatregelen.

In verpleeghuizen zijn alle bewoners in principe kwetsbaar, behalve degenen die al corona hebben gehad. De eerste stap is hen bij elkaar te zetten. Het verplegend personeel rond deze mensen hoeft niet per se veilig te zijn. De overige bewoners moeten zo goed mogelijk beschermd worden.

● Verplegend personeel dat een “coronaveilig-verklaring” heeft, kan met iedereen werken. Die kunnen veilig zorgen voor kwetsbare bewoners.

● Personeel zonder“coronaveilig-verklaring” dat er voor kiest om zich alleen te bewegen in de veilige zone, kan ook zorgen voor kwetsbare bewoners. Dit moet wel iedere dag opnieuw gevraagd worden: “ben jij in de afgelopen tien dagen alleen maar in de veilige zone geweest of ook daarbuiten?”

● Personeel zonder “coronaveilig-verklaring” dat in hun eigen leven buiten de veilige zone wil zijn, is gevaarlijk voor bewoners. Deze verplegenden en verzorgenden moeten maximale beschermende kleding dragen: medische mondkapjes, spatschermen, et cetera.

● Bezoek is momenteel een belangrijke bron van besmettingen voor bewoners, dat wordt met dit plan mogelijkerwijs een groter risico. Bezoekers moeten dan ook altijd dezelfde maximale beschermende kleding dragen. Wellicht kunnen sneltesten hier een rol gaan spelen.

Tegelijkertijd kunnen we constateren dat de verpleeghuizen op dit moment de kwetsbaren al goed tot zeer goed afschermen gezien de lage aantallen overlijdens. De huidige maatregelen voldoen wellicht al. Voor ziekenhuizen gelden dezelfde principes als voor verpleeghuizen en dit beleid is ook over te nemen in de thuiszorg.

Andere werksituaties

In de meeste overige werksituaties kan het natuurlijk regelmatig voorkomen dat kwetsbaren samenwerken met minder kwetsbaren. Dit vergt goede inrichting van de werkplekken.

Als het mogelijk is dat kwetsbaren (en zij die samenwonen met kwetsbaren) op afstand werken, dan heeft dat de voorkeur. Dat scheelt ook weer belasting van de veilige zone in het openbaar vervoer.

Als fysieke aanwezigheid noodzakelijk is, dan dient de werkgever te zorgen voor een volkomen veilig inrichting van de werkplek. Indien praktisch haalbaar is, dan komen er op het werk veilige zones, net zoals in de supermarkten, voor dezelfde doelgroepen: kwetsbaren en zij die samenleven met kwetsbaren.

Als het niet mogelijk is om zulke plekken in te richten op het werk én werken op afstand is niet mogelijk, dan zijn deze kwetsbaren (en zij die samenleven met kwetsbaren) tijdelijk arbeidsongeschikt met bijbehorende financiële compensatie.

Kwetsbaren die samenleven met minder kwetsbaren

Er zijn kwetsbaren die samenleven met minder kwetsbaren. Je kunt bijvoorbeeld denken aan gezonde kinderen met kwetsbare ouders, of partners waarvan één iemand kwetsbaar is en de ander niet, of iemand die inwoont bij haar/zijn bejaarde kwetsbare ouder.

Deze personen kunnen elkaar in principe snel besmetten – de meeste besmettingen vinden plaats in de thuissituatie. Dus als de niet kwetsbare zich in de risicozone begeeft, is de thuissituatie niet meer veilig en is het voor de kwetsbare dus onmogelijk om veilig te wonen.

Deze minder kwetsbaren kunnen zich niet buiten de veilige zones begeven want anders is de thuissituatie niet meer veilig. Dus zij zullen overal de veilige zone moeten volgen, in werk, openbaar vervoer, openbaar leven, et cetera. Een oplossing is om dit soort huishoudens tijdelijk de mogelijkheid te geven om op twee plekken te wonen, door verblijven in hotels of vakantiehuizen aan te bieden op kosten van de overheid als bezoek aan reguliere zones toch nodig is, of heeft plaatsgevonden.

Opschalen van de zorg

Het valt niet te voorkomen dat soms virus lekt van de risico naar de veilige zone. Daarom is het belangrijk dat we de capaciteit in de zorg nog verder opschalen om covid-19 bij kwetsbaren zo goed mogelijk op te vangen, zonder dat andere zorg moet afschalen.

Een flink deel van de medewerkers in de zorg werkt parttime, gemiddeld rond de zestig procent en de gemiddelde werkweek bedraagt 24 uur. Deze groep vragen we om waar mogelijk tijdelijk voltijds te gaan werken. Dat kan natuurlijk alleen als we deze groep perfect faciliteren en ontzorgen. Door de kinderopvang te regelen, door boodschappen te (laten) doen, door de hond uit te (laten) laten, de was en de schoonmaak te regelen. En natuurlijk moeten deze mensen netto, en na toeslagen, uitstekend beloond worden voor deze extra inspanning.

Conclusie

Een tijdelijke lockdown is te rechtvaardigen als deze leidt tot een perspectief op een oplossing. We hebben nu nog drie weken tot het voorgenomen einde van de huidige lockdown om de veilige zones in te richten en iedereen die daarvoor nodig is te mobiliseren en te faciliteren. Het kan.

Nog meer kortetermijnbeleid zal falen omdat duurzaam draagvlak zonder perspectief onmogelijk is. Een kabinet en parlement dat sterfgevallen, ziekenhuisopnames en economische schade wil minimaliseren, en perspectief wil bieden, gaat het debat hierover niet uit de weg. Een eerste stap daartoe is dat het OMT de systematiek van risicogestuurde maatregelen met Safe Zones laat modelleren door het RIVM.