De kosten van borging

De kosten van borging
Aute ur(s ):
Reitsma, A. (auteur)
Ve rs che ne n in:
ESB, 86e jaargang, nr. 4326, pagina 733, 28 september 2001 (datum)
Rubrie k :
Van de redactie
Tre fw oord(e n):

Het idee van een bombardement op Afghanistan, als vergelding voor de terroristische aanval op het WTC en het Pentagon, is al weer
goeddeels verlaten. Daarmee is ook mijn ergste boosheid over de vorm van repercussie deels verdwenen. Maar de geuite dreiging en
haar gevolgen, blijven een gotspe. Alleen al de honderdduizenden vluchtelingen maken het voor mij lastig in te zien hoe het Westen in
deze operatie haar zelfuitgeroepen waarden kan beschermen zonder aan diezelfde waarden volstrekt voorbij te gaan. Rechtvaardigheid,
eerlijke rechtsgang, respect voor de noden van anderen: dat zijn allemaal zaken die het Westen, naar ik meende, voorstond. Wanneer
de onschuldige burgers van Afghanistan of welke natie dan ook het levende schild rond ons waardenstelsel gaan vormen, wordt al deze
waarden geweld aangedaan.
Dit blad is de plek niet om hier lang op door te gaan. Als economen kunnen we hoogstens redeneren in termen van verwachte
opbrengsten en kosten. En zijn de eerder en meer recent voorgenomen acties in dat licht wél te verdedigen?
Burgers mogen verwachten dat hun overheid de collectieve middelen efficiënt inzet om collectieve goederen tot stand te brengen.
Veiligheid is zo’n collectief goed. Daarbij gaat het om vrijwaring van geweld op individueel niveau, oorlogen en terrorisme en om het
bieden van stabiele voorwaarden waarin burgers niet door onzekerheid worden beheerst. Afschrikking van terreurdaden kan daarvan een
onderdeel vormen. Maar vormt een bombardement of een andere actie een effectieve manier om terreur in het vervolg af te schrikken? En
wordt de veiligheid op iets langere termijn erdoor gediend?
Ten eerste de afschrikking. Om herhaling te voorkomen moeten de plegers van terreurdaden het risico op een straf lopen. Wanneer
echter de repercussie volgens het huidige scenario (een lang aangehouden dreiging met bombarderen, nu vervangen door het
voornemen tot het opruimen van de Talibaan en terroristische kampen) wordt volvoerd, is de kans dat de daders zélf (zo het al een groep
met en rond Bin Laden is) door zo’n actie getroffen worden, zeer klein. Het ligt het niet voor de hand dat zij gelaten de aanval of hun
uitlevering zullen afwachten. Ook de effectiviteit van het opruimen van terroristenkampen is twijfelachtig. Zoals onlangs op de televisie
werd gesteld, zijn de terroristische acties uiteindelijk gepleegd door buíten Afghanistan gevestigde vertakkingen van het netwerk. Het
bestoken van opleidingskampen van mogelijke terroristen, kan op zich niet zoveel kwaad, maar is dan evenmin een effectief middel om de
veiligheid te garanderen.
Maar het meest twijfelachtige is toch of de voorgenomen acties bij zullen dragen aan de stabiliteit en veiligheid op langere termijn. De
koppeling die wordt gelegd tussen de aanslag en een religieus motief, bergt het levensgrote gevaar in zich van het uitvergroten van
onderbuikgevoelens aangaande de Islam, en van een tweedeling tussen Oost en West: de ‘christenen’ tegen de ‘moslims’. Het feit dat een
aantal islamitische landen, naar hun zeggen wantrouwig doordat Amerika na de Golfoorlog zijn beloften niet na kwam 1, vooralsnog niet
mee wil doen in een blok tegen terrorisme, is een andere mogelijke bron van groeiende tegenstellingen tussen Oost en West. Door acties
in één van de landen van de islamitische wereld, wordt die tegenstelling mogelijk versterkt. Dat vergroot niet alleen de kans op
destabilisatie, ik vrees dat het ook de kans op terrorisme tegen de deelnemers aan de acties vergroot. Aldus is de verwachte opbrengst
van deze vorm van het waarborgen van veiligheid mijns inziens negatief. De voorgenomen inzet van middelen brengt de burgers van
landen die bij die inzet van die middelen betrokken zijn, dan geen grotere veiligheid.
Met name voor hen die meer direct bij de slachtoffers in de VS betrokken zijn, kan naast het garanderen van veiligheid, ook wraak een rol
spelen. Ik hou voor mogelijk dat wraak op korte termijn nuts-, en daarmee welvaartsverhogend is. Een wijze overheid weegt deze
opbrengsten in het belang van haar burgers echter af tegen de zojuist genoemde kosten. Ik durf niet te zeggen of dat de uitkomst
verandert.
Rest de vraag wat er dán gedaan zou moeten worden om veiligheid te borgen. Dat hangt mijns inziens sterk samen met de vraag waar dit
terrorisme tegen de VS vandaan komt. Heeft het, zoals wel gesteld, vooral een religieuze achtergrond? Of is het vooral een – wellicht door
religieuze rechtvaardiging geschraagde – onvrede over, bijvoorbeeld, herhaalde bombardementen op Irak, en de rol van de VS op het
wereldtoneel? Zo’n onvrede mag geen rechtvaardiging voor terrorisme vormen. Maar deze verklaringsgrond dwingt wel om de eigen rol
op zijn uitwerking te bezien. Het gaat er daarbij vooral om de rol van het Westen, die vaak begrepen kan worden in het op korte termijn
borgen van eigen waarden of soms economische belangen, te herijken in het licht van stabiliteit op langere termijn. Zo’n herijking brengt
kosten met zich mee (afnemende invloed, gevoelens van onveiligheid, onzekerheid over de economische positie). Toch geef ik daaraan
de voorkeur boven een weinig effectieve ingreep die de kosten van borging op dit moment vooral bij onschuldige burgers buiten de deur
van het Westen legt

1 In de Golfoorlog kon een pact gevormd worden met een groot aantal Arabische landen, onder de toezegging dat de VS bij zouden
dragen aan oplossing van het conflict tussen Isra ël en de Palestijnen. Met de aanvankelijke terugtrekking van Bush als actief
bemiddelaar tussen die partijen, schonden de VS deze ‘contractafspraak’.

Copyright © 2001 – 2003 Economisch Statistische Berichten ( www.economie.nl)