Openbare financien

Het Centraal Planbureau (CPB) rekent deze zomer weer de verkiezingsprogramma’s door (“Keuzes in Kaart”) van de politieke partijen die vrijwillig een reeks van maatregelen indienen bij het planbureau. Het CPB kwam op 7 juli met een startnotitie, waarin een aantal belangrijke wijzigingen in de doorrekenmethodologie kenbaar worden gemaakt. In deze blog zet ik deze vernieuwingen uiteen.

De Europese Centrale Bank schat dat voor de periode 2025–2031 binnen de Europese Unie ongeveer 1,3 biljoen euro aan extra overheidsinvesteringen nodig is om het hoofd te bieden aan grote economische en maatschappelijke uitdagingen. Aangezien Europese gelden tekortschieten, zal een aanzienlijk deel van dit bedrag door nationale overheden gefinancierd moeten worden. Lidstaten met krappe overheidsbudgetten en hoge staatsschulden blijken echter notoire onder-investeerders.

In haar vandaag verschenen rapportage over de Nederlandse economie spreekt de OESO van een redelijk tot goed functionerende economie, die structureel zal verslechteren als de politiek keuzes voor zich uit blijft schuiven.

Het volgende kabinet moet flink ombuigen om de overheidsfinanciën in het gareel te houden. Maar hoeveel precies hangt van de gemaakte keuzes af bij zorg en defensie.

De afgelopen jaren lukt het de overheid steeds minder goed om alle begrote uitgaven te realiseren. Uitgaven worden uitgesteld via kasschuiven, of geld blijft aan het eind van het jaar op de plank liggen (onderuitputting).

Tijdelijke verhogingen van de dividendbelasting kunnen helpen om overheidsschulden te matigen, maar veroorzaken wel grote schommelingen in aandelenprijzen.

Banken en de staat zijn nauw met elkaar verweven in de zogenoemde ‘diabolic loop’, waarbij reddingsoperaties van banken door de staat het kredietrisico van de staat verhogen.

Budding et al. (2025) stellen dat gemeenten de financiële ravijnkorting op het gemeentefonds kunnen opvangen, onder andere door de inzet van balansreserves en onder-uitputting op de exploitatierekening. Dit is echter een tijdelijke oplossing voor een structureel probleem, aangezien de lasten stijgen en de korting de financiële ruimte voor broodnodige investeringen verkleint.

De afgelopen jaren wijken de ramingen van de financieringsbehoefte van de staat meestal fors af van de uiteindelijke realisaties. In 2023 bedroeg dit verschil zelfs 35 miljard euro. Door de overschatting hoeft de staat minder schuld uit te geven.

Tijdens de coronapandemie gaven landen met relatief meer schulden niet minder uit aan discretionair fiscaal beleid dan landen met minder schulden. Sterker nog, landen met een hogere schuldenlast gaven gemiddeld meer uit. Elbourne et al. concluderen dit op basis van een tijdreeksanalyse voor achttien landen. Deze conclusie staats haaks op de veronderstelling dat hoge schulden […]

Ziesemer (2024) betoogde vorig jaar in ESB dat het houdbaarheidssaldo moet worden afgeschaft. Een aantal van zijn kritiekpunten zijn terecht, maar de indicator biedt unieke inzichten in de intergenerationele verdeling van financiële welvaart. Samen met andere indicatoren blijft het saldo waardevol voor beleid.