boeken
De redactie nodigt lezers
uit boeken te recenseren
voor deze rubriek
190
ESB
Van Bhagwati wordt wel gezegd dat
ren in ontwikkelingslanden. Dus niet,
hij de volgende Nobelprijs zou moeten
doe als de Romeinen als je in Rome
winnen, is het niet voor economie, dan
bent, maar doe als Amsterdammers
zeker voor literatuur. In zijn laatste
en Rotterdammers en neem je eigen
boek rekent hij systematisch af met
normen mee wanneer je je eigen
veel gehoorde argumenten tegen
fabriek neerzet in China. Een proces
globalisering. Anti-globalisten schrijvan sociale normering op vrijwillige of
ven armoede, kinderarbeid, slechte
zelfs verplichte basis moet bevordewerkomstandigheden, ongelijkheid
ren dat dit ook daadwerkelijk getussen mannen en vrouwen, culturele
beurt. Een sympathiek idee, maar de
degradatie en milieuproblemen graag
vraag of dit niet evengoed ten koste
toe aan globalisering. De reactie
gaat van de ontwikkeling in arme
van Bhagwati luidt dat globalisering
landen wordt door Bhagwati helaas
juist helpt bij het aanpakken van dit
nauwelijks beantwoord. Eenzelfde
Jagdish Bhagwati –
soort problemen. Is dit niet zo, dan
redenering hanteert Bhagwati voor
In Defense of
behoeven deze problemen hun eigen,
milieunormen, waarbij hij vrij gemakGlobalization,
nationale aanpak. Neem bijvoorbeeld
kelijk voorbij gaat aan het gegeven
Oxford University
kinderarbeid. Het fenomeen bestaat
dat milieuruimte een mondiaal en
Press, 2004
veel langer dan globalisering en
begrensd verschijnsel is en decende uiteindelijke oorzaak is niet globalisering, maar
trale beleidsvoering niet optimaal hoeft te zijn. Als
armoede. Met meer handel en dus meer groei gaan er
globalisering dan gunstig is voor ontwikkelingslanden,
meer kinderen naar school, ook omdat het rendement
is ze dan misschien een bedreiging voor de werkgeop scholing met ontwikkeling stijgt. Economische
legenheid in rijke landen? Ook hiermee wil Bhagwati
maatregelen tegen landen met kinderarbeid werhardhandig afrekenen. Het is een drogreden dat er
ken averechts omdat het mensen arm houdt of het
steeds weer landen bijkomen die goedkope, arbeidsinformele circuit in duwt. Onderzoek in Vietnam naar
intensieve producten maken, waardoor laag voor laag
het verminderen van exportquota toont aan dat het
onze laagbetaalde werknemers werkloos worden. De
extra verdiende inkomen tot hogere schooldeelname
vrees dat, in Bhagwati’s woorden, het gele gevaar
leidde, met name onder meisjes. Bhagwati ontkent
wordt vergezeld van het bruine gevaar en uiteindelijk
niet dat er desondanks sociale misstanden kunnen
ook het zwarte gevaar zich hierbij voegt, berust op
zijn en blijven voortbestaan. Hij verwacht echter meer
een drogreden. Opkomende economieën klimmen
heil van democratische druk van binnenuit en morele
immers steeds verder omhoog op de waardeketen.
druk van buitenaf, ook van de media, dan van sancDe gevaren stapelen zich niet, maar volgen elkaar op
ties en heffingen. Die laatste komen in zijn optiek
en uiteindelijk profiteren westerse landen van deze
slechts neer op een verkapt protectionisme. De cirkel
ontwikkelingen door betere internationale taakverdeis helemaal rond wanneer blijkt dat globalisering goed
ling en extra afzetmarkten. De gevolgen van outsouris voor democratische ontwikkeling en de politieke be- cing worden volgens hem bovendien overdreven; juist
trekkingen tussen landen versterkt. Globalisering leidt
door werk uit te besteden blijft een bedrijf competitief
dan niet alleen tot meer economische groei en minder
(een variant op de bekende samenstellingsdwaling).
armoede, maar landen zullen de nadelen van globaVoor Nederland heeft het Centraal Planbureau recent
lisering ook steeds meer en effectiever weten aan te
voorgerekend dat de groeiende handel met China
pakken. Voor Bhagwati staat deze positieve centrale
ons in totaal twintigduizend banen heeft opgeleverd.
tendentie vast. De topeconoom volgt deze redenering
Bovendien heeft de import van Chinese producten
op vele, maar toch niet op alle terreinen even strak.
de inflatie fors gedrukt. Een gemiddeld huishouden
De recente film China Blue kan als illustratie diebespaart hierdoor circa driehonderd euro per jaar. In
nen. Deze film biedt een ontluisterend inzicht in de
Defense of Globalisation biedt een gezond tegenwicht
productie van spijkerbroeken in een Chinese fabriek.
in de discussie over globalisering waar de neiging tot
De arbeidsomstandigheden zijn slecht, werkdagen
meer protectionisme steeds sterker lijkt te worden.
lang en uurlonen laag. Het minimumloon in China
bedraagt 45 tot 48 cent per uur, maar het aanvangsloon in de fabriek is slechts zes cent. De voor de
LITERATUUR
hand liggende conclusie van Bhagwati in zo’n geval
Went, R. (2004) Enigma of Globalisation, Routledge.
is dat de Chinese overheid beter moet zorgen voor de
CPB (2006) China and the Dutch economy; stylised facts and
naleving van eigen wetten. Ook verzet hij zich logiprospects, CPB document 127.
scherwijs fel tegen het opleggen van westerse normen Stiglitz, J. (2006) Making Globalization Work. W.W.
Norton & Company, Inc.
aan ontwikkelingslanden dat alleen de belangen van
westerse werknemers beschermt en de ontwikkeling
ERNST VAN KOESVELD
in China remt. Het verrassende is nu dat Bhagwati
Directie Algemene Financiële en Economische Politiek,
ook vindt dat westerse ondernemingen hun eigen
Ministerie van Financiën
normen moeten respecteren wanneer ze zelf investe-
23 maart 2007