Het aantal zelfstandige ondernemers in Nederland is sterk gegroeid en lijkt verder te groeien. De groep is heterogeen van samenstelling en een goede definitie van een zelfstandige ondernemer is door deze pluriformiteit eigenlijk niet te geven. Onderwerp van discussie is veelal het verklaren van de groei van het aantal zelfstandigen en de samenstelling van de groep (ze zijn vaak wat ouder, vaker man dan vrouw, vaker hoogopgeleid en minder risicomijdend dan de gemiddelde Nederlander). Onder deze verklarende of categoriserende beschouwingen ligt dikwijls de wens om de groep te kunnen reguleren en sociale voorzieningen en andere collectieve regelingen toegankelijk te maken of zelfs verplicht te stellen voor deze groep mensen.
Wat vaak ontbreekt in dit soort discussies, is een idee over hoe de Nederlandse arbeidsmarkt (met alle voorzieningen eromheen) als een soort nieuw gevormd netwerk met een keur aan verbindingen er nu eigenlijk uitziet. Nieuwe arbeidsrelaties kunnen bijvoorbeeld leiden tot verbindingen die voorheen te duur waren om op te zetten. Niet ieder bedrijf heeft een fulltime websitebouwer nodig, maar er is toch behoefte aan experts die een effectieve website kunnen opzetten en onderhouden. Ook kunnen de knooppunten waar kennis en informatie samenkomen veranderen in de zin dat meer of minder informatie kan samenkomen binnen een bedrijf. Productiewerk wordt vaker uitbesteed, terwijl veel kenniswerk juist binnen het bedrijf wordt beheerd. Daarnaast kan het aantal zwakke schakels worden verminderd door de toegenomen keuzevrijheid die ontstaat als gevolg van relaties die eenvoudiger kunnen worden aangegaan en weer opgezegd. Uiteraard spelen informatieproblemen over de kwaliteit van het te leveren werk hier een tegenkracht.
Als we de arbeidsmarkt als een “netwerk” kunnen beschouwen (en laten we dat hier even zo doen), dan zijn er drie principes die het functioneren en ontwerp van een efficiënte arbeidsmarkt met veel zelfstandige ondernemers bepalen: de sterkte van het netwerk, het aantal verbindingen dat nodig is om het netwerk te laten functioneren en de punten waar die verbindingen samenkomen.
Er bestaat een trade-off tussen specialisatie en coördinatie. Hierbij geldt dat de meeste coördinatie nodig is voor het benutten van de expertise van de meest gespecialiseerde zelfstandige. Deze persoon produceert op zijn gebied de beste output, maar die moet wel worden geïntegreerd in een groter geheel. De combinatie van meer gespecialiseerde kennis leidt tot grotere teams waarin meer moet worden afgestemd en waar iemand de touwtjes stevig in handen moet houden. Hierdoor zal de kwaliteit toenemen, maar de doorlooptijd als gevolg van de benodigde coördinatie van al die specialisten neemt toe. Als de gehele opdracht aan een persoon wordt gegeven, wordt bezuinigd op coördinatiekosten, controle en doorlooptijd. Het product zal echter wel van een wat mindere kwaliteit zijn. De balans die ontstaat door de keuze van de opdrachtgever voor kwaliteit en coördinatiekosten, bepaalt de kracht van het deel van het netwerk dat hij inzet voor zijn vraag.
Ten tweede geldt dat, als er voor een bepaald niveau van specialisatie is gekozen, een efficiënt netwerk zodanig vormgegeven is dat het aantal communicatieverbindingen tussen mensen niet verder kan worden gereduceerd zonder dat de prestaties van het netwerk verminderen. Coördinatie kan leiden tot fouten. Het van oor tot oor doorfluisteren van een eenvoudig zinnetje op de kleuterschool leidt al tot flinke verbastering, en de ramp met de spaceshuttle in de jaren ’80 als gevolg van een verkeerde rubberring op de benzinetank laat zien dat eenvoudige foutjes grote gevolgen kunnen hebben in complexe processen. Hoe nuttig netwerken van zelfstandige ondernemers ook zijn, er zullen altijd hiërarchisch georganiseerde bedrijven blijven bestaan om de kwaliteit zeker te stellen. En er zullen dus altijd mensen in bedrijven moeten werken om er zeker van te zijn dat bepaalde (niet alle) complexe processen tot een goed einde worden gebracht.
Ten slotte minimaliseert een efficiënt netwerk het gemiddelde aantal mensen dat zich moet inspannen om een dienst of product te leveren. Dit appelleert aan de vrijheid die zelfstandig ondernemers vaak ervaren. Geen onnodige bureaucratie en in hun ogen onnodige verbindingslagen die besluitvorming zo stroperig maken. ICT heeft bijvoorbeeld geleid tot betere communicatie- en coördinatiemogelijkheden waardoor de efficiënte organisatie van werk kan leiden tot minder lagen in een organisatie.
Het lijkt een beetje op Jonathan Swift’s boek over Gulliver’s Travels. Alle kabeltjes van de Lilliputians samen hielden de reus in bedwang. Ze waren met te weinig om een overdaad kabels aan te leggen en op cruciale punten was het netwerk zo sterk dat de reus geen kant opkon. Hoe het netwerk dat is gespannen over deze reus te reguleren is (en in welke mate we dat moeten doen) en hoe de huidige sociale voorzieningen nog passen bij dit beeld van een netwerk, weet ik nog niet precies, maar dat komt vast nog wel. Eerst nog maar eens wat beter zicht krijgen op al die zelfstandige ondernemers en hun drijfveren.
Auteur
Categorieën